Alona Kimchi "Płacząca Zuzanna" - Pępowinowa pętla

Płacząca Zuzanna

Alona Kimchi

Tytuł oryginału: סוזנה הבוכיה

Tłumaczenie: Leszek Kwiatkowski

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Z miotłą

Liczba stron: 403

Miłości, miłości, ach miłości, czymże właściwie jesteś, jak poznać Twe oblicze, jak dowiedzieć się, kiedy człowiek wpada w Twe sidła? I jak zareagować na podłe kalumnie, kiedy ktoś bezpardonowo stwierdza, że miłość to (…) rzecz najstraszliwsza, najmniej znacząca, najbardziej złudna, zwodnicza i samolubna ze wszystkiego, co kiedykolwiek stworzył Bóg [1]? Wydaje się, że próby odszukania odpowiedzi na wyżej wymienione pytania są próżne, jałowe i z góry skazane na porażkę, ale zawsze przecież można posłużyć się cudzymi doświadczeniami i dowiedzieć się, co też w materii tak szerokiej i wciąż niezgłębionej jak ludzkie emocje, mają do powiedzenia inni – w takim przypadku pomocą służy literatura. Dla przykładu, gdybyśmy chcieli poznać jeden z odcieni więzi, jaka może łączyć matkę i córkę, warto sięgnąć po powieść Płacząca Zuzanna, prozatorski debiut izraelskiej pisarki Alony Kimchi (ur. 1966).

 

Tytułową bohaterką dzieła, będącą jednocześnie pierwszoosobową narratorką, jest Suzanna Rabin. Trzydziestotrzyletnia mieszkanka Ramat Gan to kobieta, która nie potrafi uniezależnić się od swojej rodzicielki, Ady. Ocalonej z Holokaustu (…) emerytce, byłej kierowniczce wydziału gospodarki wodnej w urzędzie miejskim (…) [2] można zarzucić nadopiekuńczość, bowiem nadmierna troska doprowadza do sytuacji, w której Suzanna jest niestabilną emocjonalnie i przewrażliwioną jednostką, nie potrafiąca stawić czoła najbardziej prozaicznym realiom ludzkiego żywota (jest to (…) chucherkowata córeczka, leśny hiacynt, kryształowa sarenka (…) [3]). Jedzenie w obecności obcych ludzi, załatwianie potrzeb fizjologicznych poza bezpiecznymi murami własnego domostwa, niespodziewane akty agresji słownej (bądź – w przypadku psów – złośliwe ujadanie), odsłanianie niekoniecznie intymnych części ciała – wszystko to onieśmiela, paraliżuje bądź przeraża Suzannę, która w obawie przed opresyjną rzeczywistością zamyka się we własnym świecie. Należy przy tym zauważyć, że jest to miejsce, w którym niemal zupełnemu wyciszeniu ulegają wszelkie uczucia – protagonistka zapada się w bagno zobojętnienia, usiłując niemal całkowicie odciąć się od bodźców zewnętrznych.

 

Bieg tej powtarzalnej, schematycznej, nudnej, ale zarazem bezpiecznej egzystencji burzy przybycie kuzyna z odległej Ameryki. Naor, młody mężczyzna o czarującej osobowości i aparycji amanta filmowego (albo – w odczuciu Suzanny – Percyego Bysshe Shelleya) pojawia się u pań Rabin w związku z osnutymi mgiełką tajemnicy i niejasności interesami, które ma do załatwienia w Izraelu, ojczyźnie swoich rodziców. Naor (uparcie określany w myślach Suzanny mianem Gościa), człowiek otwarty i bezpośredni, jednak posiadający też swoje sekrety, traktuje przypadek krewnej jako swoiste wyzwanie – postanawia on wyrwać dziewczynę ze skorupy, w której ta się zaszyła i skłonić ją do zmierzenia się z przeszkodami, jakie na naszej drodze stawia przewrotny los.

 

Siłą rzeczy, nietypowa terapia zaaplikowana przez Gościa wystawi na próbę dotychczasowe kontakty matki i córki, bowiem Suzanna zyskuje impuls, by przyjrzeć się prowadzonemu życiu i ocenić rolę, odgrywaną przez Adę. Dopiero przybycie osoby z zewnątrz, nie uwikłanej w sieć zależności i przeszłości, pozwala uniezależnić się na tyle, by ośmielić się zerknąć na swój byt z nieco rozleglejszej perspektywy. Ponadto Naor staje się bodźcem nakazującym głębsze zastanowienie się, nad przyczynami psychicznego rozchwiania (A zatem, kiedy zaczął zawiązywać się we mnie embrion rezygnacji? [4]). Uwzględniwszy wszystkie te aspekty, i biorąc pod uwagę wcześniejszą wegetację, będącej udziałem Suzanny i Ady, zrozumiałe jest to, że Gość pełni funkcję zapalnika, burzącego spokojne trwanie obu kobiet.

 

Opis zmian, jakie zachodzą w tytułowej bohaterce oraz jej otoczeniu stanowią główny przedmiot lektury. Płacząca Zuzanna jest przy tym powieścią o tyle przyjemną, że utrzymana jest w charakterystycznym stylu, wyróżniającym się pogodną ironią oraz gorzkim sarkazmem. Za sprawą specyficznego języka, wesoło mieniącego się nietypowymi porównaniami (Rozciągała się przede mną bezkresna i przestrzeń anten i kotłów słonecznych, jakby miasto było fragmentem Morza Sargassowego, w którego śmiercionośnych wodorostach zaplątały się i zatonęły tysiące statków [5]) oraz sposobu odbierania świata przez Suzannę, cechującego się tendencjami do hiperbolizacji, rzeczy prozaiczne i błahe nabierają znamion zdarzeń niezwykłych i niesamowitych (W taksówce przez całą drogę Gość przygotowywał mnie na spotkanie z Katiuszą. Ponieważ był to środek dnia, a na ulicach korki, miał czas, by omówić temat szczegółowo i dogłębnie, tak że zanim dotarliśmy do Tel Awiwu, zapoznałam się gruntownie z materiałem operacyjnym, jaki mi przekazał [6]). Wreszcie nie brak komizmu sytuacyjnego, który zakwita w pełni w scenie, kiedy Suzanna i Naor starają się zawiązać dialog z Arturem, chłopcem cierpiącym na (…) nadpobudliwość psychoruchową w połączeniu z rzadkim zespołem Tourette’a (…) [7] – choroba powoduje, że dziecko (…) prawie bez przerwy rzuca mięsem, a co najdziwniejsze, nabrał zwyczaju mówienia do rymu [8]. W tym miejscu warto podkreślić, że właśnie poprzez śmiech Alona Kimchi uczłowiecza swoich protagonistów (Suzannę i Artura) – ludzie według powszechnie obowiązujących standardów uchodzący za nie w pełni normalnych, nie są traktowani jako przykry temat tabu, który najlepiej pominąć milczeniem. Natomiast chwila poświęconej uwagi i zaangażowania pozwala dostrzec w nich człowiecze istoty, zasługujące na taki sam szacunek, jak reszta społeczeństwa.

 

Ostatnią kwestią godną zasygnalizowania jest tło, na jakim rozpostarto wydarzenia. Z jednej strony sztuka, jawiąca się jako przestrzeń, w której można wyrazić, a nawet stworzyć samego siebie, chociaż wymaga to zarówno odwagi jak i uporu oraz determinacji. Z drugiej zaś Izrael, państwo określane mianem kraju pogrążonego w depresji (Nieszczęście narodowe u każdego znajduje inny, indywidualny wyraz [9]) – Alona Kimchi ukazuje nam oblicze swojej ojczyzny naznaczonej nieustannymi niepokojami i napięciami oraz zmagającej się z problemami dotyczącej własnej tożsamości. Kwestia palestyńska, lewicowe ruchy dążące do laicyzacji, tąpnięcia na rodzimej scenie politycznej to tylko część z zagadnień, jakie przewijają się na kartach dzieła.

 

Wypadkową wszystkich składników, których użyła Alona Kimchi do stworzenia swojego literackiego debiutu jest bardzo dojrzałe dzieło. Płacząca Zuzanna wspaniale uświadamia nam, że nie odcięta pępowina może niebezpiecznie zapętlić się na szyi dziecka, zaś integralną częścią człowieczeństwa są błędy, porażki i niepowodzenia, z których konsekwencjami musimy się zmierzyć, by móc wyciągnąć z nich wnioski na przyszłość.

---

[1] Alona Kimchi, Płacząca Zuzanna, przeł. Leszek Kwiatkowski, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006, s. 75

[2] Tamże, s. 45

[3] Tamże, s. 246

[4] Tamże, s. 310

[5] Tamże, s. 136

[6] Tamże, s. 120

[7] Tamże, s. 121

[8] Tamże, s. 121

[9] Tamże, s. 222