Skradzione dzieciństwo

Ptak

Oh Jeonghui

Tytuł oryginału: Sae

Tłumaczenie: Marzena Stefańska

Wydawnictwo: Kwiaty Orientu

Liczba stron: 136

 

 

 

 

Dzieci nierzadko określane są mianem stworzeń z innej planety. Ich zachowania, proces dedukcyjny, oczekiwania wobec otoczenia oraz predykcje z punktu widzenia osób dorosłych, starających się myśleć na wskroś racjonalnie, często uchodzą za niezrozumiałe, nielogiczne oraz naiwne. Wydaje się, że ta wyraźna odmienność i niezwykłość młodego człowieka wynika z nieznajomości zasad funkcjonowania świata, do którego się trafiło. Dziecko dopiero uczy się schematów, wzorców oraz rytuałów, według których powinno postępować, tak by jego działania spotkały się z pełną aprobatą. Ale dojrzewając, dzieci najczęściej tracą bezpowrotnie świeże i nieskrępowane ciasnymi więzami konwenansów spojrzenie na świat, ogromną ciekawość, która rozbudza wyobraźnię i sprawia, że egzystencja to pasmo nie kończących się przygód. Oczy dziecka potrafią także wychwytywać niuanse i sprzeczności, stanowiące fundament ludzkiego bytu, ale jednocześnie umykające zdecydowanej większości społeczeństwa. Z tego względu dziecięca perspektywa bardzo chętnie wykorzystywana jest w literaturze – na podobny zabieg udało mi się natrafić w jakże odległej i wciąż obcej mi prozie południowokoreańskiej. Wszystko za sprawą powieści Ptak autorstwa Oh Jeonghui.

Oh Jeonghui (Oh Jung-Hee) to urodzona w 1947 roku artystka, która zaliczana jest do grona najwybitniejszych współczesnych powieściopisarek południowokoreańskich. Oh Jeonghui uczęszczała do Sorabol Art College, gdzie w 1968 roku uzyskała stopień licencjata z Kreatywnego Pisania. Pierwsze wyróżnienie za swoją literacką twórczość Oh otrzymała jeszcze w college’u – na ostatnim roku została uhonorowana nagrodą Chungang Ilbo przyznawaną obiecującym pisarzom. Utwory Oh Jeonghui wydawane są także poza Koreą Południową – jej powieści przetłumaczono na angielski, francuski, rosyjski, japoński oraz polski. Rodzimy czytelnik ma okazję poznać pióro artystki dzięki wydawnictwu Kwiaty Orientu, na łamach którego ukazały się Miłość zeszłej jesieni i inne opowiadania oraz Ptak. Drugie z dzieł udało mi się nabyć w trakcie krakowskich Targów Książki w bardzo okazyjnej cenie 5 złotych i to właśnie jemu chciałbym poświęcić dzisiejszy tekst.

Główną bohaterką utworu, a zarazem pierwszoosobową narratorką jest dwunastoletnia dziewczynka U-mi Park. Czytelnik śledzi losy jej oraz jej 2 lata młodszego braciszka U-ila. Akcja utworu rozpoczyna się wkrótce po odejściu matki. Ojciec, nie przejawiając zbytniej ochoty do poświęcania swojego czasu na opiekę nad swoimi pociechami, zrzuca jarzmo obowiązków na pozostałych członków rodziny. Najpierw wysyła rodzeństwo do babci, ale starsza kobieta na skutek nieszczęśliwego wypadku wkrótce umiera, a dzieci zmuszone są do kontynuacji tułaczki. Trafiają one do rodziny brata matki, gdzie ich wychowaniem zajmuje się niezrównoważona psychicznie ciotka, traktujące powierzone jej zadanie jako niesprawiedliwe jarzmo i ciężar. Ale pobyt tutaj również nie trwa długo – z uwagi na szaleństwo ciotki, U-mi oraz U-il zostają wysłani do starszego brata ojca. Cały korowód przerywa ojciec, który pewnego zjawia się i odbiera dzieci, przenosząc się razem z nimi do Seulu, gdzie zamieszkuje cała rodzina razem z nową matką. Niestety obraz szczęśliwej familii szybko okazuje się złudny, pokrywając się plamami grzeszków ojca. Wybranka taty nie mogąc znieść roli maskotki służącej do zaspokajania seksualnych potrzeb, w którą starał się ją wtłoczyć mężczyzna, decyduje się na ucieczkę. Zdesperowany ojciec wyrusza na poszukiwanie pożądanej istoty, pozostawiając dwójkę swoich dzieci samopas. Odtąd U-mi oraz U-il muszą samotnie mierzyć się z wszelkimi przeciwnościami losu oraz niespodziankami, jakie niesie za sobą życie.

Autorka w bardzo plastyczny oraz przejmujący sposób rysuje dramat dwójki bohaterów powieści. Szczególnie udanym zabiegiem wydaje mi się zastosowanie dziecięcej perspektywy do opisu zachodzących wydarzeń. Dziewczynka U-mi przedstawia rzeczywistość obserwowaną z własnego punktu widzenia, której jednak nie potrafi zestawić z doświadczeniami innych. Odmalowywany świat, który czytelnik odczytuje jako brutalny, zimny, oschły, nieczuły na krzywdę dziecka, jest jej normą, codziennością. Bardzo ograniczona troska sąsiadów, sprowadzająca się do okazjonalnej pomocy, typowo urzędnicza postawa społecznej opiekunki, która nie zamierza wyjść poza ciasne ramy przepisów i aktów prawnych, uzupełniają smutny obraz dziecka, które okradane jest ze swojego dzieciństwa. Okres, który zazwyczaj jawi się jako czas beztroski, swobody, nieskrępowanej wolności, zostaje przytłoczony koniecznością przyspieszonego dojrzewania, które jednak od początku jest skalane, napiętnowane brakiem miłości oraz uczucia należytej troski i uwagi.

U-mi, poprzez zaistniałe okoliczności, jest zmuszona dorosnąć, wziąć odpowiedzialność za własną egzystencję oraz byt swojego młodszego brata. Z tego względu stara się być nie tylko starszą siostrą, ale i matką oraz nauczycielką, odgrywając przypisane jej role najlepiej jak potrafi. Przytłaczający przymus, ogromne oczekiwania wobec własnej osoby są jednak zatruwane przez podświadomie stosowane wzorce. U-mi, doświadczając w życiu głównie niechęci, zgorzknienia, surowości, z wolna wciela się w postać bezwzględnej opiekunki, która bardzo dużo wymaga, a za wszelkie potknięcia, niedociągnięcia oraz pomyłki, bezlitośnie każe, uciekając się głównie do fizycznej przemocy. Symbolem rodzicielskiej klęski dwójki maluchów staje się wizyta pluszowej pandy – wielki miś jest ulubieńcem klasy, do której uczęszcza U-mi. Każdego weekendu jest on zapraszany przez jednego z uczniów do swojego domu, gdzie dziecko stara się go ugościć najlepiej jak potrafi. Kiedy przypada kolej U-mi, w niewielkim pokoju zamieszkanym przez dziewczynkę oraz jej braciszka, zapanowuje ogromna ekscytacja oraz oczekiwanie. Zapał jednak szybko gaśnie, kiedy U-mi zaczyna sobie stopniowo uświadamiać jak skromnie i ubogo przebiega pobyt pandy w jej domostwie. Pluszak staje się niemym świadkiem nędzy, w jakiej egzystuje rodzeństwo, a wkrótce pada także ofiarą bezzasadnej agresji, zrodzonej z poczucia zażenowania, krzywdy oraz frustracji. Egzamin opiekuńczości zostaje oblany, ale jak można kochać i szanować innych, skoro nikt nigdy nie prezentował takich postaw?

Dorastająca U-mi przekonuje się także, że otaczająca ją rzeczywistość rzadko jest przyjazna, zasady jej funkcjonowania wymykają się jej pojmowaniu. Pokój jest kwadratowy, trójnogi stół okrągły, promienie słońca ciepłe, a lód zimny. Ale czyż między bielą i czernią nie ma odcieni szarości? – odkrywając je sukcesywnie, można przekonać się, jak przerażająco skomplikowany i niejednoznaczny jest świat, odkąd tylko człowiek objął go swoim władaniem, o czym najdobitniej świadczy zachowanie dorosłych. Ich egzystencja pełna jest kłamstw i niedomówień, nieszczerości i dwuznaczności, hipokryzji oraz ambiwalencji. Żyjący tuż obok siebie sąsiedzi, egzystujący na niewielkiej przestrzeni, pozostają dla siebie obcymi osobnikami, którzy usilnie chronią swoich drobnych sekretów i tajemnic. Społeczna opiekunka, przydzielona U-mi usilnie dba o zachowanie odpowiedniego dystansu pomiędzy nią a dziewczynką. Nie interesuje jej młodszy brat U-mi, wydaje się również, że nie zamierza poznać podłoża problemów, z jakimi boryka się dziewczynka. Możliwość nawiązania bliższej relacji napawa ją konsternacją i usilnie stara się do tego nie dopuścić. Ojciec, najbliższa osoba z rodziny, w życiu swoich dzieci pojawia się tylko sporadycznie, pragnąć wynagrodzić im długą nieobecność za pomocą pieniędzy oraz prezentów. Od własnych pociech znacznie istotniejsza okazuje się pogoń za cielesną przyjemnością.

Utwór posiada także interesującą konstrukcję, która znakomicie komponuje się z treścią powieści. U-mi, na prośbę opiekunki społecznej, zaczyna prowadzić dziennik, w którym powinna opisywać swoje przeżycia, doznane przygody, refleksje oraz przemyślenia. Ale notatnik, który regularnie przegląda opiekunka, zawiera wyłącznie relacje z przebiegu kolejnych, bliźniaczo podobnych dni, których charakterystyka sprowadza się wyłącznie do szkolnej egzystencji.

„Obudziłam się rano, umyłam zęby i twarz. Następnie zjadłam śniadanie i poszłam do szkoły. Najpierw uczyliśmy się gramatyki koreańskiej, potem była lekcja przyrody. Na trzeciej lekcji mieliśmy test z matematyki. Miała pięć złych odpowiedzi, więc dostało mi się po rękach. Następnym razem przygotuję się lepiej i zrobię powtórkę materiału. Będę więcej się uczyć i postaram się osiągnąć w życiu sukces”.

Można odnieść wrażenie, że U-mi podświadomie dąży do zadowolenia opiekunki, zapisując dokładnie to, czego oczekuje od niej kobieta. Pozorne zainteresowanie jej losami, kilka minut poświęcone na rozmowę w cztery oczy wystarczają do zdobycia zaufania dziecka, które jednak obawia się utraty przyjaciółki. Zaniechanie działania przez kobietę wydaje się szczególnie okrutne, kiedy czytelnik uświadamia sobie, że utwór to w gruncie rzeczy faktyczny dziennik U-mi – gdyby urzędniczka wykazała chociaż odrobinę dobrej woli, przy niewielkim wysiłku, tak jak i my, mogłaby poznać tragiczną historię dwunastolatki oraz jej braciszka i rzeczywiście im pomóc.

Uzupełnieniem lektury są liczne symbole, którymi została okraszona historia U-mi i U-ila. Na pierwszy plan wysuwa się oczywiście tytułowy Ptak oraz piękna okładka, ze zdobiącą ją otwartą, pustą klatką. Wolnymi ptakami, przynajmniej pozornie, są bohaterowie powieści – uwolnieni spod rodzicielskiej władzy, zdani na kaprys niosących ich podmuchów wiatru, błąkają się po nieprzyjaznym świecie, próbując odnaleźć w nim swoje miejsce. Ale w miarę upływu czasu, U-mi przeżywa bolesne wybudzenie – coraz bardziej dojmująca staje się świadomość, że jako ludzkość nie potrafimy oderwać się od ziemi, choćby metaforycznie i wznieść się ponad okrutną rzeczywistość, która przytłacza i ściąga w dół. Zatem człowiek powinien porzucić marzenia o lataniu (które są przecież udziałem U-ila, wierzącego w autentyczność bohaterów komiksów, takich jak Toto-Robot czy Superman), założyć kajdany codzienności i skoncentrować się na niełatwym i trudnym bycie, naznaczonym porażkami i klęskami. Z kolei klatka jako oznaka zniewolenia, staje się także wyznacznikiem egzystencji ludzi dorosłych, z których niemal każdy jest więźniem – swojej słabości, ułomności bądź lęków. Istotną rolę w utworze odgrywają także motywy snu (ucieczka, rojenia, pragnienie realizacji własnych marzeń), wiatru (zagrożenie, ale i nieuchwytność, swoboda, niezależność) czy lustra (egoizm, próżność, ale i samoakceptacja).

Utwór jako całość, mimo, że bardzo przygnębiający i smutny, prezentuje się bardzo dobrze. Oh Jeonghui przedstawiła czytelnikowi brutalną prawdę o współczesności, w której żyjemy, gdzie prym wiodą znieczulenie, obojętność, egoizm oraz okrucieństwo. Pozornie, akceptacja krzywdy, jakiej doznają dzieci wydaje się niemożliwa, ale autorka zdaje się przekonywać, że sami do niej doprowadzamy poprzez naszą bierność i brak zdecydowanego działania. Jeonghui uświadamia także jak chętnie unikamy odpowiedzialności, szczególnie za losy innych ludzi, uciszając swoje sumienie drobnymi, nic nie znaczącymi gestami. Lektura gorzka, ale z pewnością godna czytelniczej uwagi.

 

Wasz Ambrose