Problem z gwiazdami

Głowa Kasandry

Marek Baraniecki

Marek Baraniecki (ur. w 1954) z zawodu jest inżynierem środowiska. Od 1976 roku próbował swoich sił jako dziennikarz w czasopismach studenckich. Publikował również artykuły w Tygodniku Społeczno-Kulturalnym Katolik. Jako dojrzały pisarz SF zafebiutował w 1983 roku na łamach miesięcznika Fantastyka opowiadaniem Karlgoro godzina 18.00, które zostało uznane za najlepsze opowiadanie roku opublikowane w tymże miesięczniku. W 1984 roku zrezygnował z pracy zawodowej na rzecz pisania. Wydał zbiór opowiadań Głowa Kasandry (1985). Za opowiadanie o tym samym tytule otrzymał w 1985 roku nagrodę im. Janusza A. Zajdla. Zbiorek sprzedał się w nakładzie w 150 tys. egzemplarzy. Doczekał się również adaptacji radiowej.

Próba ekranizacji nie wyszła poza stadium zamierzeń. Podobno wszystko rozbiło się o cenzurę - nie można było dojść do porozumienia, jakie symbole miały być na głowicach nuklearnych. Po kilku latach przepychanek zniechęcony Baraniecki zrezygnował z pisarstwa i wrócił do pracy w swoim zawodzie. A wielka szkoda, gdyż jego twórczość do dziś ma wielu miłośników i zdobywa nowych, co zresztą potwierdzają nowe wydania Głowy Kasandry.

Zbiorek Baranieckiego czytałem lata, a raczej dziesięciolecia temu, jeszcze w ubiegłym wieku. W pamięć zapadła mi tylko tytułowa Głowa Kasandry, a konkretnie wspomnienie świetnego klimatu postzagładowego świata i oryginalnego pojazdu, którym porusza się główny bohater. Gdy więc w me ręce trafiła wersja czytana Głowy Kasandry, postanowiłem skorzystać z okazji i sprawdzić, czy proza Baranieckiego, po latach, nadal będzie mi się podobać.

Głowa Kasandry określana jest jako nowela, ale w moim odczuciu mamy tu do czynienia z mini powieścią. Nowela to nie tylko niewielka objętość, ale i inne cechy, poza które utwór Baranieckiego zdecydowanie wykracza. Rzecz cała dzieje się na Ziemi po apokalipsie wielkiej wojny z użyciem broni masowego rażenia. Ludzkość zdziesiątkowana i trapiona chorobami próbuje przetrwać poszukując miejsc zdatnych do życia. Sprawę komplikuje fakt, iż tym, którzy przeżyli, zagrażają rakiety ukryte w zamaskowanych silosach i czekające, by wystartować w sobie tylko wiadomym momencie. Ryzykowne staje się używanie samolotów, elektroniki i wszystkiego, co mogłoby wzbudzić te drzemiące potwory atomowej i chemicznej zagłady. Protagonistą utworu jest Teodor Hornic, człowiek, który zajmuje się zawodowo polowaniem na te uśpione rakiety i unieszkodliwia je. Jest człowiekiem legendą i sam goni za legendą – za Głową Kasandry; mityczną głowica zdolną zniszczyć świat, a raczej to, co z niego jeszcze pozostało.

Lektorem wersji, którą wysłuchałem, był Filemon. Kto kryje się za tym pseudonimem nie wiem. Choć drobne, ale zdecydowanie sporadyczne wpadki zdradzają amatora, to słuchanie jego głosu sprawiało mi większą przyjemność niż niektóre z drogich audiobooków, gdzie lektorzy silą się na wielkie aktorstwo lub oryginalność. Dążenie do neutralnej poprawności w przypadku czytania na głos tego typu literatury okazuje się całkiem niezłym rozwiązaniem.

Od pierwszych chwil znów utonąłem w tym niezapomnianym postapokaliptycznym klimacie. Niestety, choć słuchanie jest dużo łaskawsze dla autora od samodzielnego czytania, gdyż utrudnia zauważenie błędów, Baraniecki w sferze realiów wypada wręcz amatorsko. Nawet bez wstrzymywania nagrania zauważamy ewidentne błędy. Sam pojazd, choć opisany bardzo przekonująco, jawi się jako konstrukcja całkowicie infantylna. W czasach, gdy tekst powstawał, chyba każdy chłopiec wiedział, że z drzewa genealogicznego pojazdów pancernych już dawno wyłoniły się dwa potężne konary – bojowe wozy piechoty i transportery opancerzone, które raczej się coraz bardziej od siebie oddalały, niż do siebie zbliżały. Ożenienie ich w jednej konstrukcji, w dodatku jednocześnie z pojazdem inżynieryjnym i elementami specjalistycznego pojazdu WRE, jest tak infantylne jak fantazje o superpancerniku skrzyżowanym z lotniskowcem i łodzią podwodną jednocześni. Tym większy wstyd, że autor posiada wykształcenie inżynierskie. Jeszcze większa hańba dla Politechniki Śląskiej to fakt, że jej absolwent myśli, iż przebiegunowienie kuli ziemskiej oznacza, że słonce zacznie wschodzić na zachodzie. A przynajmniej tak napisał. To oczywiście szczegóły, ale całkiem niepotrzebnie psujące całość. Dużo gorsze jest zakończenie ujawniające kompletny brak orientacji w mechanizmach historii, polityki i sprawowania władzy. Cała pięknie wyglądająca konstrukcja utworu wali się w gruzy, gdyż podstawy, na których zbudowano główne założenie, są wręcz dziecinne.

Wielka szkoda, gdyż o klasie Głowy Kasandry świadczy fakt, iż nadal oceniam ją bardzo wysoko. Oryginalnością i klimatycznością dorównuje światowym klasykom takim jak Metro 2033, Piknik na skraju drogi czy Droga. Tego nastroju, który ogarnia czytelnika (lub słuchacza), tych odczuć, nigdy się już nie zapomina.

Właściwie na tym mógłbym skończyć, lecz chcę jeszcze nawiązać do sprawy niedoszłej ekranizacji. Wszystkie źródła powtarzają, iż nie doszło do realizacji filmu z powodu cenzury. Jedyny powód, jaki podają, to że poszło o to, jakie mają być gwiazdy na rakietach. Niestety nie podają jakie gwiazdy popierał autor, a jakie cenzura. Ta sprawa, to chyba najlepszy dowód na to, jak osobliwie chorym społeczeństwem jesteśmy. Chyba nawet nasza cenzura musiała się zgodzić, że rakieta na stacjonarnym stanowisku, zwłaszcza w zamaskowanym silosie, jeśli już ma mieć jakieś oznaczenia, to musi mieć takie, jakie wynikają z jej położenia geograficznego. Po naszej stronie żelaznej kurtyny musiały to być nasze oznaczenia, a po ich, ichnie. I jakoś nikomu w całym internecie się ta historia o gwiazdowej cenzurze nie wydała ani podejrzana, ani głupia. Ciekawe. Powtórzę raz jeszcze – a szkoda. Bo odpowiednio spopularyzowana (sfilmowana) Głowa Kasandry mogłaby stać się natchnieniem dla producentów gier, co z kolei mogłoby spowodować powstanie innych powieści osadzonych w „Świecie Kasandry”, czyli wejście na stałe do światowego dziedzictwa nie tylko pop-kultury, jak to ma miejsce choćby z Diuną czy wspomnianym już Metrem. A tak mamy kolejną, pomimo swych wad cudowną, ale kompletnie nieeksportowalną perełkę. Choć Potop pokazuje, że nawet film, ale zrobiony „po polsku”, jest niestrawny dla tych, którzy nie są prawdziwymi Polakami, a więc dla całej reszty świata.

Wasz Andrew

poniżej - artystyczna wizja pojazdu Hornica wg  Morbida Karbida