Paulette Jiles "Nowiny ze świata" - Trochę o cywilizacji białego człowieka

Paulette Jiles

Nowiny ze świata

Tytuł oryginału: News of the World

Tłumaczenie: Tomasz Gałązka

Wydawnictwo: Czarne

Liczba stron: 198 (w formacie .epub)

 

 

 

 

Relacja zawiązująca się na linii jednostka – społeczeństwo to konstrukt niesłychanie złożony i skomplikowany, na którego podlegający ciągłym fluktuacjom kształt wpływ ma szereg czynników. Bo o tym, czy będziemy wegetować nam gdzieś na marginesie, czy trafimy na piedestał, czy może będziemy egzystować bez większych tąpnięć, nie wyróżniając się zbytnio od innych, decydują nie tylko nasze usposobienie czy charakter danej grupy w obrębie, której przychodzi nam funkcjonować. Nie mniej istotną sprawą jest choćby wspólnota doświadczeń – osoba z zupełnie odmiennego kręgu kulturowego, którą usilnie skłania się czy wręcz zmusza do porzucenia dotychczas prowadzonego żywota, bardzo łatwo może poczuć się osamotniona i zagubiona. Przystosowanie się do nowych okoliczności może być diabelnie trudne, szczególnie gdy tęsknota rozdziera nam serce za tym, co musieliśmy zostawić za sobą, o czym bardzo pięknie pisze Paulette Jiles (ur. 1943), amerykańska poetka i prozaiczka, autorka książki Nowiny ze świata.

Utwór, jaki serwuje nam Amerykanka to powieść drogi osadzona w bardzo ciekawych realiach, bowiem przenosimy się pod koniec XIX wieku, by razem z bohaterami udać się w podróż przez stan Teksas (główna część akcji rozgrywa się w roku 1870, chociaż pojawiają się też wspominki z wojny brytyjsko-amerykańskiej prowadzonej w latach 1812 – 1815, z konfliktu między USA a Meksykiem z okresu 1846 – 1848, czy z wojny secesyjnej toczonej w latach 1861 – 1865). Kompania, w towarzystwie której przemierzamy ten kawałek Dzikiego Zachodu jest wielce oryginalna, a składają się na nią 10-letnia dziewczynka Johanna oraz 72-letni starzec, kapitan Jefferson Kidd. Oboje mogą pochwalić się bogatymi i interesującymi biografiami. Kapitan Kidd to weteran 3 wspomnianych konfliktów, ojciec 2 córek oraz wdowiec, z zawodu drukarz, któremu jednak nie dane jest pracować w zawodzie. Obecne źródło utrzymania jest o wiele bardziej niebezpieczne, ale i znacznie bardziej intrygujące, z racji tego iż mężczyzna (…) jeździł z gazetami po północnym Teksasie, od miasteczka do miasteczka, i czytał na głos najnowsze nowiny przed (…) zgromadzeniami, w ratuszach czy zborach, za dziesięć centów od głowy [1]. Kidd regularnie uzupełnia zapasy prasy, do każdego odczytu solidnie się przygotowuje, dokonując selekcji najciekawszych artykułów wybieranych z kilku dzienników, nie tylko amerykańskich, skupiając się przede wszystkim na tym, co odległe czy wręcz orientalne. Niesione nowiny ze świata pozwalają tym samym zapomnieć na chwilę o własnych, codziennych troskach – dla wielu jest to wspaniała forma rozrywki, ale nie brak też niepiśmiennych, dla których to cenne źródło informacji. Co istotne, Kidd pomny na wciąż świeże rany, jakie pozostawiła po sobie bratobójcza wojna, jak ognia unika tekstów odnoszących się do bieżących wydarzeń, które szybko mogłyby się stać przyczyną awantur i konfliktów. Nie mniej frapujący jest żywot Joanny, która w wieku 6 lat jako jedyna z całej rodziny przetrwała napad Indian z plemienia Kiowa. Dziewczynkę po 4 latach pobytu u Kiowów udaje się wykupić, a na skutek splotu różnych wypadków, doprawionych uporem oraz silną wolą, to kapitanowi przypada rola tego, który przyjmuje na swe barki misję dowiezienia Joanny do jedynych żyjących krewnych, mieszkających w okolicach San Antonio.

Joanna to zdecydowanie najbardziej fascynująca postać, która pojawia się na łamach dzieła, bowiem jak się szybko dowiadujemy, pobyt u Kiowów owocuje tym, że 10-latka uważa się za jedną z rdzennych mieszkanek Ameryki Północnej – W ciągu ledwie czterech lat całkowicie zapomniała języka, w którym się wychowała, rodziców, pobratymców, religii, alfabetu [2]. Z tego względu powrót na łono cywilizacji jawi się jako proces żmudny, czy wręcz beznadziejny. Z Johanną, z uwagi na jej brak znajomości angielskiego, trudno się porozumieć, nie sposób wytłumaczyć jej tego, jak powinna zachowywać się przyzwoita dziewczynka w jej wieku, nie da się od niej wyciągnąć niczego na temat jej przeszłości. Pomijając już barierę językową, o wiele większą przeszkodą okazuje się odmienność kulturowa – Johanna nie rozumie mentalności białych ludzi, imperatywów, jakimi się kierują się w sowim postępowaniu, wyznawanej moralności czy nawet wykonywanych przez nich gestów. Co zrozumiałe tak wyobcowana jednostka, to idealny materiał na surowego obserwatora, potrafiącego błyskawicznie wyłapywać absurdy czy hipokryzję nowego otoczenia i nie inaczej jest z Joanną. Jej osoba to dla Paulette Jiles idealny pretekst, by zaakcentować szereg wad cywilizacji białego człowieka, która wznoszona jest na krzywdzie rdzennej ludności. Amerykanka ukazuje jak brutalni i okrutni potrafią być ludzie, jak krótkowzroczna bywa prowadzona przez nich polityka, jak zachłannie i zaborczo przejmują kolejne ziemie, jak skorzy są do walki, nierzadko o dość mgliste i abstrakcyjne idee, stanowiące jednak dobre uzasadnienie dla zadawanej przemocy. Warto tutaj nadmienić, że autorka nie idealizuje stylu życia prowadzonego przez Indian – zasygnalizowana zostaje jego odmienność oraz łatwość i bezrefleksyjność, z jakimi biali przyjmują, że ich byt jest o wiele lepszy, na każdej możliwej płaszczyźnie.

Nowiny ze świata to także ciekawe studium dotyczące możności zrozumienia bliźniego. W tym kontekście Paulette Jiles pozostaje optymistką, ponieważ mimo podkreślenia ogromu niejasności i niewiadomych dotyczących mechanizmów, wedle których funkcjonuje człowiecza psychika, to w opinii autorki, przy odpowiedniej ilości cierpliwości oraz empatii, zadzierzgnięcie bliskiej relacji z drugą osobą jest jak najbardziej możliwe, nawet gdy początkowo ów człowiek odrzuca nas swoją innością. Jednocześnie Jiles zaznacza, że istotą prawdziwej przyjaźni czy miłości jest szacunek wobec bliźniego, przejawiający się m.in. w akceptowaniu go takim, jakim jest, bez intensywnych usiłowań poprawy jego charakteru.

Ostatnim elementem Nowin ze świata zasługującym na napomknięcie jest tło historyczne. Paulette Jiles rozsiewa na kartach swojej powieści autentyczne zdarzenia, które stanowią mniej lub bardziej istotne składowe fabuły, ale które znakomicie uzmysławiają, że Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, mimo iż są państwem stosunkowo młodym, jak choćby na europejskie standardy, to posiadają bardzo złożoną, a przez to bardzo interesującą historię. Echa okoliczności narodzin tego kraju słychać zresztą bardzo wyraźnie do dzisiaj.

W rezultacie Nowiny ze świata to bardzo dobra powieść, którą czyta się z zainteresowaniem, ale i napięciem, bowiem w miarę kresu opisywanej podróży, coraz bardziej realnym, a zarazem nieubłagalnym staje się rozstrzygnięcie dalszych losów Johanny. Przyznać trzeba, że odwołując się do westernowej konwencji i korzystając z momentami schematycznych rozwiązań fabularnych, Paulette Jiles udało się stworzyć dzieło skłaniające czytelnika do chwili zadumy, a zarazem bardzo barwnie odmalować świat, który bezpowrotnie odszedł, ustępując pola postępowi i cywilizacji.

 

Ambrose

---

[1] Paulette Jiles, Nowiny ze świata, przeł. Tomasz S. Gałązka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018, s. 6 – 7

[2] Tamże, s. 188

 

P.S. Książkę, za sprawą ciekawej recenzji pt. "Po dwakroć schwytana" Matiego z blogu Rozkminki Pana Dziejaszka, miałem na oku już od pewnego czasu. Cieszę się, że udało mi się wreszcie po nią sięgnąć.