Nadine Gordimer "Nikt ze mną nie pójdzie" - W przededniu wielkich zmian

Nikt ze mną nie pójdzie

Nadine Gordimer

Tytuł oryginału: None to Accompany Me

Tłumaczenie: Jan Rybicki

Wydawnictwo: Literackie

Liczba stron: 314

 

 

 

Naturalnym następstwem tego, że każdy proces ma swój początek jest to, że posiada on również zakończenie. Czas niezbędny do zamknięcia danego cyklu może być dłuższy bądź krótszy, ale finał jest nieuchronny. Nie inaczej jest z wszelakiej maści konfliktami, które prędzej czy później wygasną – cóż jednak czynić z tymi, którzy dzisiaj zmuszeni są żyć w jednej społeczności, podczas gdy jeszcze wczoraj znajdowali się po przeciwnych stronach barykady? O tym jak trudne jest zasypywanie wznoszonych przez lata podziałów może przekonać się czytelnik, który zdecyduje się sięgnąć po książkę Nikt ze mną nie pójdzie autorstwa Nadine Gordimer (1923 – 2014), pochodzącej z RPA pisarki, laureatki literackiej Nagrody Nobla za rok 1991.

Akcja powieści osadzona została w Republice Południowej Afryki w bardzo szczególnym okresie historii tego państwa, tj. w latach 90-tych XX wieku, tuż przed pierwszymi demokratycznymi wyborami powszechnymi. W kraju panuje niemały zamęt, bowiem na scenie politycznej pojawiają się ci, którym dotychczas odmawiano wstępu, tj. działacze na rzecz uznania równości rasowej (Niektórzy z tych ludzi właśnie skończyli odsiadywać wyroki, inni to pierwsi z powracających emigrantów [1]). Wszędzie widoczne jest radosne oczekiwanie, ale nie brak też oznak nerwowego napięcia, jakie towarzyszy niepewności dotyczącej tego, co przyniesie przyszłość. W powietrzu wyczuwalne są nieuniknione zmiany, do których dojdzie po upadku polityki apartheidu, tyle, że nikt nie dysponuje spójnym pomysłem dotyczącym tego, jak ma wyglądać pokojowe współegzystowanie białych i czarnych.

Wydarzenia, których jesteśmy świadkami oglądamy z perspektywy Very Stark, białej prawniczki pracującej w Legal Foundation. To organizacja zajmująca się udzielaniem pomocy prawnej ofiarom polityki apartheidu, która: Powstała w odpowiedzi na beznadziejną sytuację czarnych społeczności, traktowanych jak zwykły bagaż, który można przekładać z miejsca na miejsce zgodnie z logiką przesiedlania czarnych z okolic zamieszkanych przez białych [2]. Uczestnicząc w życiu zawodowym Very Stark stajemy się obserwatorami transformacji dokonującej się w Republice Południowej Afryki, natomiast podglądając jej sprawy prywatne, uzmysławiamy sobie, że człowiek to pełna tajemnic istota, której postępowaniem kierują zarówno racjonalność, zdolność logicznego myślenia, jak i emocje, chwilowe kaprysy czy impulsy cielesnej maszynerii.

Utwór Nadine Gordimer od strony obyczajowej prezentuje się całkiem solidne. Z racji, że Vera to dojrzała kobieta, która odgrywa rolę przyjaciółki, żony, matki oraz babci, zyskujemy okazję, by przyjrzeć się najróżniejszym formom więzów rodzinnych i koleżeńskich. Autorka koncentruje swoją uwagę m.in. na tym, w jaki sposób małżeństwo, nie karmione miłością, otwartością oraz nieustanną ciekawością siebie nawzajem, eroduje i stopniowo zamiera – pod tym względem Nikt ze mną nie pójdzie można postrzegać jako szczegółowo opisany proces nawarstwiania się niedomówień i drobnych sekretów, które z upływem lat stają się podwaliną potężnych kryzysów (Najpierw kończą się pensjonarskie zwierzenia, potem przyjaźnie z mężczyznami i kobietami, w których później żałuje się każdego poczynionego wyznania, jakby była to broń wręczona komuś innego; i wreszcie okazuje się, że nieosiągalna jest już rozkosz złożenia ciężaru samej siebie w dłonie ukochanej osoby, że tego daru nie da się już wręczyć, bo własnego ja ani nie da się dzielić, jak łóżka ani nie da się pozbyć [3]).

Jeszcze ciekawej dzieło przedstawia się w warstwie historycznej, bowiem lektura Nikt ze mną nie pójdzie to sposobność, by dowiedzieć się całkiem wielu rzeczy na temat realiów panujących w Republice Południowej Afryki. Na podstawie książki państwo to jawi się jako twór niesłychanie skomplikowany z demograficznego punktu widzenia, w którym nieustannie występują tarcia na linii czarna większość i biała mniejszość. Z tego też powodu RPA jest bardzo niebezpiecznym miejscem do życia. Niekontrolowany napływ czarnych z terenów wiejskich do miast, rozruchy wywoływane przez czarnych wegetujących w warunkach urągających ludzkiej godności, ataki białych bojówek, krwawe akty zemsty na białych farmerach nieskorych to żegnania się z ziemią przez lata uprawianą przez przodków, liczne gwałty czy wysoki poziom przestępczości to smutna codzienność w tym afrykańskim kraju, czego symbolem są ogrodzenia, za którymi próbują schronić się ludzie wystarczająco majętni, by móc sobie na nie pozwolić ((…) tę halucynację niezakłóconego funkcjonowania, powstałą w umysłach prowincjonalnej administracji, otaczała dwumetrowa siatka, nad którą błyskały zakapturzone oczy jupiterów [4]).

Ostatnim akcentem, który udało się bardzo ciekawie ukazać jest okres, kiedy rewolucja kończy się sukcesem, ale proces odbudowy kraju i zaprowadzania pokoju dopiero się rozpoczyna. Gordimer sygnalizuje zagadnienia, które często przykrywa się całunem przemilczenia – nowe role, jakie trzeba przyznać zasłużonym w walce bojownikom; wstydliwe epizody, kiedy to ofiary niewiele różniły się w postępowaniu od swoich oprawców, które należy jakoś ukryć bądź złagodzić ich wydźwięk; konieczność pogodzenia ze sobą poszkodowanych i ich dręczycieli; znalezienie kompromisu dla haseł głoszonych przez radykalnych idealistów oraz odnajdujących się w każdych warunkach, ale pogardzanych oportunistów to tylko część z problemów, z jakimi musi zmierzyć się nowa władza.

Składniki, których zdecydowała się użyć Gordimer do budowy swojego dzieła zgrabnie komponują się ze sobą. Utwór noblistki to kolorowa mozaika poruszająca szerokie spektrum tematów. W makroskali odmalowano przemiany zachodzące w RPA w okresie transformacji, kiedy to upada polityka apartheidu, zaś w ujęciu jednostkowym, obserwujemy kobietę w wieku średnim przechodzącą kryzys tożsamościowy, która w krytyczny sposób spogląda na swój dotychczasowy byt, próbując nakierować go na właściwe tory. Społeczno-polityczne tło zgrabnie przeplata się tutaj z psychologicznymi portretami poszczególnych postaci, dzięki czemu Nikt ze mną nie pójdzie można uznać za wartościową i intrygującą lekturę.

---

[1] Nadine Gordimer, Nikt ze mną nie pójdzie, przeł. Jan Rybicki, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1996, s. 38

[2] Tamże, s. 17

[3] Tamże, s. 122

[4] Tamże, s. 87