W ciasnym pudle życia, czyli o "Dzieciach ze schowka"

Dzieci ze schowka

Ryū Murakami

Tytuł oryginału: Koinrokkā Beibīzu

Tłumaczenie (z j. ang.): Małgorzata Dutka

Wydawnictwo: Świat Książki

Liczba stron: 512

Wyobraź sobie, że jesteś mieszkańcem miasta molocha. Codziennie przemierzasz ulice, do których z trudem dociera światło, mające problemy z przebiciem się przez korony wieżowców. Ogromne, posępne budowle, skupione w bezpośrednim sąsiedztwie wzmagają poczucie klaustrofobicznej ciasnoty. Żyjesz i poruszasz się w cieniu drapaczy chmur, skazany na ziemską egzystencję pełną mroków i niejasności. Anonimowy człowiek amorficznej metropolii, do której obrzeży nie sposób dotrzeć. Odbywasz właśnie jedną z codziennych wędrówek. Drobne sprawy, które przyszło Ci załatwić doprowadzają się na dworcową poczekalnię. Traf chciał, że Twoje kroki kierują Cię w bezpośrednie sąsiedztwo bagażowych skrytek. Jest środka dnia, ale miejsce jest dziwnie wyludnione. Przystajesz na środku pomieszczenia zaniepokojony nienaturalną ciszą. Rzeczywistość zdaje się ogarniać bezruch. Wydaje się, że coś wchłonęło dźwięki i zaczynasz czuć się jak bohater niemego filmu. Nagle, za sprawą przejmującego kwilenia, całe wrażenie pryska jak mydlana bańka. Twoje uszy atakuje przeraźliwy krzyk niewinnego stworzenia, oczekującego pomocy. Ze zdziwieniem konstatujesz, że niemowlęce wrzaski dochodzą od strony skrytek. Wzywasz osobę z dworcowej obsługi i po kilku minutach waszym zdziwionym oczom ukazują się one – dzieci ze schowka. Kto je tutaj zostawił? Dlaczego ktoś skazał je na pewną śmierć? Czy szczęśliwie odnalezione przez Ciebie niemowlaki mogą liczyć na normalne życie? Coraz więcej pytań kłębi się w Twojej głowie, myśli stają się coraz bardziej niespokojne, ale bez obaw – nie musisz tonąć w domysłach, by poznać dalsze losy dwójki odnalezionych sierotek. Zamiast snuć wizje, sięgnij po książkę Ryu Murakamiego, zatytułowaną Dzieci ze schowka.

Ryū Murakami to urodzony w 1952 roku w Sasebo japoński artysta o bardzo szerokim wachlarzu zainteresowań – to uznany prozaik, autor krótkich form literackich, eseista oraz scenarzysta i reżyser filmowy. Obok słynnego Harukiego Murakamiego, uchodzi za jednego z najpopularniejszych współczesnych pisarzy z Kraju Kwitnącej Wiśni. Ryū Murakami uczęszczał do szkoły w Sasebo, mieście w prefekturze Nagasaki. W trakcie nauki w liceum razem z kolegami założył zespół rockowy, w którym występował jako perkusista. Za jeden ze szkolnych wybryków – zabarykadowanie się na dachu szkoły razem z kolegami – Murakami został poddany trzymiesięcznej karze domowego aresztu. W tym czasie Ryū zetknął się ze środowiskiem hipisów, którzy odcisnęli piętno na jego literackiej twórczości. W trakcie studiów młody człowiek poznał uroki stolicy – kształcił się na wydziale sitodruku w Szkole Artystycznej Gendaishichosha, a następnie na wydziale rzeźby w Akademii Sztuki Musashino. Na początku lat 90-tych Murakami zajął się także muzyką kubańską – wprowadził ją do Japonii jako producent muzyczny oraz organizator koncertów, na których występowali kubańscy artyści. Karierę pisarską Murakami rozpoczął jeszcze w trakcie studiów – jego literacki debiut Prawie przeźroczysty niebieski (Kagirinaku Tōmei ni Chikai Burū) został opublikowany w 1976, kiedy Ryū kształcił się w Akademii Sztuki Musashino. Utwór, krótka nowela, zahaczał o tematykę narkomanii oraz rozwiązłości wśród niezadowolonej, pozbawionej perspektyw młodzieży japońskiej. Mimo pewnych zarzutów ze strony krytyków, potępiających m.in. dekadencki styl dzieła, Murakami otrzymał nagrodę Gunzō, przyznawaną najlepszym literackim debiutom. W tym samym roku Prawie przeźroczysty niebieski zapewniła Murakamiego prestiżową nagrodę im. Akutagawy, która potwierdziła pisarski talent autora. W 1980 roku wydana została powieść Dzieci ze schowka, jak dotąd jedyny utwór Ryū Murakamiego, przetłumaczony na język polski.

Bohaterami powieści są dwaj chłopcy Kikuyuki Sekiguchi oraz Hashio Mizouchi. Według niektórych kategorii można uznać ich za szczęściarzy – są oni jedynymi spośród 68 noworodków, porzuconych przez swoje matki w latach 1969 – 1975, którym udało się przeżyć. Wczesne dzieciństwo spędzili w Sasebo w sierocińcu prowadzonym przez siostry zakonne, następnie wspólnie zostali adoptowani przez rodzinę zastępczą. Przeprowadzka na jedną z odludnych japońskich wysp, na której znajduje się opuszczona osada górnicza, odizolowuje chłopców od zgiełku wielkiego miasta – ale jego cichy, ustawiczny pomruk sprawia, że nie można o nim zapomnieć. Wielka metropolia, współczesna dżungla pełna betonu i szkła, przyzywa i przyciąga niczym magnes.

Duet protagonistów jest dość nietypowy, odrobinę dychotomiczny, który jednak świetnie się uzupełnia. Kikuyuki i Hashio są niczym ciało i choroba – jeśli ciało znajdzie się w niebezpiecznej sytuacji, z której nie ma wyjścia, ucieka w chorobę. Co interesujące obaj chłopcy są nosicielami sprzeczności, w ich psychice znajdują się elementy, które nieustannie się ze sobą ścierają. Hashio jest osobnikiem zdecydowanie bardziej wrażliwym, nieśmiałym i słabym. Jako dziecko odrzucił kontakty z ludźmi na rzecz tworzenia makiet, prywatnych królestw, pełnych symboliki i ukrytych znaczeń, odzwierciedlających jego bogactwo wyobraźni. Ale jako dorastający chłopiec, to właśnie introwertyczny Hashio zdecydowanie łatwiej nawiązuje znajomości, jest duszą towarzystwa. Kiku jest znacznie silniejszy od swojego przyrodniego brata – odznacza się zarówno bardziej niezłomną wolą, większą psychiczną odpornością oraz fizyczną tężyzną. Piękny i przystojny nie potrafi jednak w pełni wyrażać swoich uczuć oraz targających nimi emocji, ma wyraźne problemy z komunikowaniem się z otoczeniem. Ponadto obaj bohaterowie nie umieją zaakceptować statecznej i biernej egzystencji – różne motywacje oraz bodźce karzą im gnać przez życie, w poszukiwaniu trudnych do ubrania w słowa wartości. Hashio zdaje się podążać za dźwiękiem, pragnąc odnaleźć echo bicia serca matki – symbol miłości, troski oraz opiekuńczości. Kiku podporządkowuje się wewnętrznemu głosowi, który aż kipi nienawiścią i żądzą zniszczenia. Datura – tajemnicze słowo, które okazuje się substancją roślinną, będącą silnym stymulantem pobudzającym ludzką psychikę, prowadzącym do utraty samokontroli oraz wzrostu agresywności, wywołującym ślepą furię, nakazującą siać chaos i destrukcję, doprowadza Kikuyukiego do Trujmiasta, dziwacznej, odseparowanej od otoczenia ze względu na skażenie związkami chloru osady w centrum miejskiej dżungli, gdzie wcześniej, wiedziony pragnieniem zrobienia kariery piosenkarza, trafia Hashio.

Dzieci ze schowka to bardzo ciekawa powieść, w której Ryū Murakami zagłębia się w najmroczniejsze zakamarki ludzkiego umysłu. Autor z sadystyczną wręcz konsekwencją odsłania wszelkie bolesne bruzdy oraz niezasklepione rany, będące rezultatem dotkliwych psychicznych urazów, doznanych przez głównych bohaterów tuż po narodzinach. Pisarz znakomicie obrazuje jak wrażliwą istotą jest człowiek – umysł, mimo dobrej plastyczności oraz zdolności do regeneracji, zmuszony zostaje do dźwigania ciężkich doświadczeń z przeszłości, które stają się immamentną częścią osobowości człowieka. Nie można się ich pozbyć, wyrzucić ich, zrezygnować o nich bądź zapomnieć – zepchnięte w odmęty podświadomości, prędzej czy później, choćby za sprawą przypadkowego bodźca, powrócą, dając o sobie znać ze zdwojoną mocą, rzutując na dalsze życie danego osobnika.

Studiując sylwetki kolejnych postaci, które Murakami przywołuje do życia na kartach swojej powieści, w oczy rzuca się fakt, że właściwie żaden z bohaterów nie jest człowiekiem dorosłym w sensie dojrzałości psychicznej. Po bliższym poznaniu i wnikliwszej analizie, każda z zaprezentowanych sylwetek, okazuje się w głębi duszy dzieckiem – nagim, bezbronnym, słabym, wymagającym opieki i troski, domagającym się rodzicielskiego dotyku. Trzeźwość osądu, racjonalność, poczucie odpowiedzialności za własne czyny oraz podejmowane wybory, rozsądek, mądrość, itd., itd., a więc wszystkie atrybuty kojarzone z osobami dorosłymi, są tylko ulotnymi frazesami, pustą skorupą, za którą skrywa się zagubiona i przeraźliwie samotna istota. Ta wizja człowieka obnażonego, przedstawianego głównie przez pryzmat swoich słabości i ułomności stanowi z pewnością bardzo mocną stronę książki.

Nie mniejsze wrażenie wywiera na czytelniku osobliwa aura otaczająca odmalowane piórem Murakamiego Tokio. Duszna atmosfera wielkiego miasta, w którego odmętach bardzo łatwo jest zanurzyć się i bezpowrotnie zniknąć, przytłacza i paraliżuje – bohaterowie Dzieci ze schowka przemierzają najczęściej te tokijskie ulice, gdzie wzrok przyciągają, budząc jednocześnie obrzydzenie, obskurne lokale do gry w pachinko, tanie hotele przesiąknięte zapachem fizycznej miłości oraz podrzędne knajpki i bary, w których spotyka się osobników najgorszego sortu. Najniezwyklejszą lokalizacją jest wspomniane Trujmiasto, kolonia dziwaków, wykolejeńców, wyrzutków, nieudaczników – to swoista galeria niepowtarzalnych postaci, wegetujących poza społecznych nawiasem. Króluje tu cierpki odór lepkiego potu, fetor zwierzęcego pożądania oraz zapach tanich perfum, przemieszany ze smrodem niemytych ciał. Powietrze wypełniają wszechobecne poczucie samotności, niechęci oraz odrzucenia. Zmysły atakowane są przez zjawiska niecodzienne, nadzwyczajne i zadziwiające – Murakami chętnie ogłusza czytelnika obfitymi dawkami sprośnego naturalizmu, szokuje bezwzględną precyzją słowa.

Wyłaniający się z kart powieści świat przedstawiony jest dziwny, zdeformowany, toksyczny i brzydki. Obwisła, pomarszczona skóra kobiecych ud, penis nastrzykiwany sylikonem, płonące świece wetknięte między pomalowane pośladki, brutalne stosunki hetero- oraz homoseksualne, wymyślne formy samookaleczeń – oto opisy, jakimi raczy nas Ryū Murakami, który uporczywie zdziera z rzeczywistości wszelkie ozdobniki. Budynki, ludzie, nawet zwierzęta – wszystko sprawia wrażenie dotkniętego obłędem, wszystko zdaje się być częścią pułapki, która zamyka się nad nami, która nas ogranicza i nie pozwala na swobodę ruchów. Atol, na który można dostać się jedynie rzadko kursującym promem, enklawa ogrodzona siatką w centrum ogromnej metropolii, ośrodek wychowawczy dla nieletnich otoczony wysokim murem, opuszczona kopalnia, odcięta od zamieszkałej części wyspy – motyw odosobnienia, odizolowania bardzo często przewija się w Dzieciach ze schowka, występując przy tym na różnych poziomach. Oprócz dosłownego odseparowania występuje także zamknięcie w klatkach przyzwyczajeń, w okowach przesądów, w ciasnych ramach schematów czy w kajdanach stereotypów. Jak gdyby Murakami chciał podkreślić, że człowiek, mimo, że jest istotą społeczną, egzystuje wśród innych, to jednak przez większość swojego życia pozostaje zdaną wyłącznie na siebie jednostką, która musi samotnie stawiać czoła nieprzychylnemu światu.

To odosobnienie wyraźnie odbija się na postępowaniu protagonistów, wśród których nie brakuje osobników wyrażających siebie poprzez przestępstwa i zbrodnie, poprzez krzywdzenie innych, zadawanie im bólu. W powieści roi się także od postaci o bardzo powierzchownej znajomości własnej psychiki, nie poświęcających swojemu wewnętrznemu życiu praktycznie żadnej uwagi, swobodnie ulegającym sygnałom płynącym z podświadomości. Przekłada się to na brak pomysłu na własną egzystencję, przy czym niemożność określenia życiowych celów przeplata się z chęcią bycia zauważonym i dostrzeżonym, albo postrzeganym przez innych jako pełnoprawna istota ludzka. Bezsilność oraz rodzący się z niej gniew są emocjami, które odgrywają kluczowe role w utworze, popychają bohaterów do poszczególnych działań, wymiernie wpływając na fabułę snutej historii. Z kolei wola oraz umiejętność przezwyciężenia im stają się swoistym testem dojrzałości.

Reasumując krótko, nietrudno o konstatację, że książka Dzieci ze schowka to lektura niezwykła. Decyduje o tym także język powieści – proza Ryū Murakamiego o wyraźnie turpistycznym odcieniu, jest bardzo plastyczna, balansuje na krawędzi jawy, snu, koszmaru, majaku i realności. Poruszane tematy oraz kwestie najczęściej związane są z najmroczniejszymi zakamarkami ludzkiej psychiki – na światło dzienne wydłubywane są wszelkie brudy, aberracje oraz okropności. Z tego powodu powieść jest niczym lepka i cuchnąca breja, w której zanurza się czytelniczy umysł. Mimo wszystko warto po nią sięgnąć, bowiem Murakami znakomicie uświadamia jak łatwo, niemal bezwiednie jest krzywdzić innych ludzi.

Wasz Ambrose

Tekst bierz udział w wyzwaniu Japonica: