Piekło o jakim marzymy

Diuna (oryg. Dune) Franka Herberta to powieść jak żadna inna. Jest to coś, czego nie da się z niczym porównać. Nie piszę pod wpływem fascynacji dopiero co ukończoną lekturą. Pierwszy raz czytałem ją lata temu, a potem po wielokroć do niej wracałem. Co w niej jest wyjątkowego? Wszystko.

Głównym bohaterem tej epickiej w pełnym tego słowa znaczeniu opowieści jest Paul, syn księcia skazanego przez los na przegraną i śmierć. Paul Atryda traci ojca i musi walczyć z jego wrogami na przeklętej pustynnej planecie, gdzie wody jest tak mało, iż odzyskuje się ją nawet z ciał zmarłych. Wrogowie nie przebierają w środkach, gdyż glob, choć niegościnny, jest jedynym we wszechświecie źródłem cudownego melanżu o niesamowitym działaniu na ludzki mózg i ciało.

Powieść ma swoje lata (to w końcu 1965 rok), ale w przeciwieństwie do innych wiodących dzieł s-f w ogóle się nie zestarzała. Świat w niej wykreowany jest tak oryginalny, że nie naruszył go ani trochę postęp nauki i zmieniające się w naszych umysłach wyobrażenie kosmosu, wszechświata i możliwości ludzkiego gatunku. Nie jest tak infantylny jak fantasy uciekające w nieokreśloną, absolutnie bzdurną przeszłość, a zarazem unika pułapki jaką jest błędna diagnoza kierunków rozwoju nauki i techniki. Pułapki, która połyka coraz to nowe dzieła literatury fantastyczno-naukowej uznawane dotąd za doskonałe.

Kanwa powieści sama w sobie już jest ciekawa i oryginalna, jednak reszta jest jeszcze lepsza. Pięknie przedstawione są knowania i mechanizmy władzy. Świat wykreowany przez Herberta jest tak plastyczny i tak spójny, iż momentami wydaje się bardziej rzeczywisty niż matrix w którym żyjemy. Postacie, ich psychika, realia walki i polityki, wiary i historii, są stworzone z niedoścignionym mistrzostwem i podkreślone pięknym słownictwem tworzącym całość stylu i epoki.

Ważna uwaga. Piszę o tłumaczeniu w wykonaniu Marka Marszała. Jest jeszcze inne, popełnione przez osobę, której nazwiska tutaj nie wymienię, ale która powinna się za takie świętokradztwo w piekle smażyć. W dawnych czasach takiego wyrobnika obito by batogami, nagiego uwalano w smole i pierzu, popędzono nahajami przez główną ulicę a potem na resztę żywota do ciemnicy wrzucono i żywcem zamurowano. Jeśli ktoś tłumacząc tekst nie ma pojęcia, iż na całym świecie książka ta jest kanonem i pewne jej elementy nigdzie nie są przekręcane a Atrydzi, Harkonenowie i Fremeni są nazwami rozpoznawalnymi na całym świecie, to wymyślając Wodan i innych cudaków ośmiesza się jako tłumacz i nie tylko.

Jak już niejako wspomniałem, Diuna jest pierwszą (i moim zdaniem najlepszą) z cyklu sześciu powieści Herberta, których akcja rozgrywa się na planecie Arrakis i stała się wzorcem według którego powstały całe serie gier wszelkiej maści od beznadziejnych po wspaniałe. Ciągle powstają nowe, bo wizja świata, który wykreował Frank Herbert jest fascynująca i wiele umysłów porusza do głębi. Powstał też film o tym samym tytule, ale dawno, więc taki jest jakiś staroświecki – nie polecam, bo nijak się ma do powieści. Nawet teraz nie wyobrażam sobie by jakiekolwiek efekty specjalne oddały to, co widzimy w naszej wyobraźni w czasie lektury Diuny. No właśnie. Tutaj jest pierwsza trudność. Ta powieść bezwzględnie wymaga wyobraźni i dlatego nie jest dla każdego. Wymaga też znajomości języka polskiego choć na tyle, by tekst zrozumieć bez sięgania co chwilę do słownika, a to jak mniemam też może być dla co niektórych pewną przeszkodą. Dla mnie to hit po wsze czasy i na pewno jeszcze nie raz sięgnę po opowieść o pustynnej planecie. Nie bójcie się, że to science – fiction. Szufladkowanie ludzi ani książek, których się nie poznało, nie jest dobre. Ani w doborze lektur, ani w życiu...

Wasz Andrew