Yū Miri "Stacja Tokio Ueno" - O bezdomności

Yū Miri

Stacja Tokio Ueno

Tytuł oryginału: JR Ueno eki kōen guchi

Tłumaczenie: Dariusz Latoś

Wydawnictwo: Uniwersytetu Jagiellońskiego

Seria: z Żurawiem

Liczba stron: 160

Człowiek to istota, która lubi wydawać kategoryczne osądy nawet przy szczątkowej ilości danych, co przejawia się choćby w ocenianiu nieznanych nam osób. Zgodnie z tą logiką, niemal z miejsca skreślamy bezdomnych, traktując ich jako nieudaczników, którzy albo za sprawą nałogu, lub poprzez własną nieudolność życiową lądują na ulicy. A kategoryzując w ten sposób, zdecydowanie łatwiej jest odwrócić wzrok i obojętnie przejść obok takiej osoby. Tymczasem każdy człowiek, to osobna historia, o czym przypomina nam Yū Miri, koreańsko-japońska pisarka, autorka powieści Stacja Tokio Ueno.

Głównym bohaterem, a zarazem pierwszoosobowym narratorem dzieła, jest Kazu, mężczyzna znajdujący się na pograniczu życia i śmierci. Stan zawieszenia, w jakim aktualnie się znajduje i związany z tym ogrom wolnego czasu stają się bodźcem do tego, by dokładnie przyjrzeć się prowadzonej egzystencji. Racząc nas rozległą reminiscencją, Kazu podsumowuje swój byt. Protagonista usiłuje prześledzić przebytą ścieżkę losu i dociec jak to się stało, że na jej końcu znalazły się bezdomność i niemal kompletna utrata kontaktu z najbliższymi.

Elementem warsztatu Yū Miri, który ujął mnie najbardziej jest styl, jakim posługuje się autorka. Opowieść Kazu jest niezwykle gorzka, a tym, co ją wyróżnia są beznamiętność i chłód bijące z niemal każdej karty książki. Dodając do tego lakoniczność i zwięzłość, niespieszność narracji, mocne skoncentrowanie się na warstwie opisowej oraz bardzo delikatne, by nie powiedzieć oszczędne, kreślenie stanów emocjonalnych samego Kazu, uzyskujemy piorunujący efekt. Stacja Tokio Ueno tchnie autentyzmem i mocno wzrusza, chociaż Yū Miri z godnym podziwu uporem unika mielizn banału czy melodramatycznych płycizn. Proza, jaką serwuje nam artystka jest idealne wyważona oraz maksymalnie uproszczona – nie zaśmiecają ją żadne ozdobniki, zaś uzyskana lapidarność pozwala zdecydowanie wybrzmieć głównemu przesłaniu, jakim zdaje się być apel o to, byśmy w każdym potrafili dostrzec ludzką istotę, szczególnie wtedy, gdy owa istota potrzebuje pomocy.

Nie mniej interesująco prezentuje się przyjęta forma narracji. Wspomnienia snute przez Kazu mają postać migawek i okruchów, które stopniowo, acz niechronologicznie, składane są w całość. Na naszych  oczach zarysowuje się historia  człowieka, któremu kapryśna fortuna zdaje się nieustannie sypać piaskiem w oczy. Fragmentom biografii głównego bohatera towarzyszą wątki poboczne, za sprawą których odmalowano smutną codzienność bezdomnych, pomieszkujących w parku Ueno, w okolicach tytułowej stacji Tokio Ueno. Ponadto bardzo udanym zabiegiem jest wplecenie w fabułę zasłyszanych pogawędek, jakie postronni ludzie prowadzą w bezpośrednim sąsiedztwie bezdomnych – proza życia rozmówców bardzo mocno kontrastuje z trudną sytuacją tych, dla których dach nad głową stanowi płachta materiału rozciągnięta na kartonowych ścianach. Jednocześnie podkreślana jest niewidzialność bezdomnych, którzy są na tyle niewygodni i drażniący dla naszych sumień, że niemal odruchowo uczymy się na nich nie patrzeć, tak by przypadkiem nie nawiązać kontaktu wzrokowego, który mógłby nas do czegoś zobowiązać.

Wypadkową życiorysu Kazu oraz kompozycji Stacji Tokio Ueno jest wnikliwe studium bezdomności. Yū Miri z ogromną dozą empatii zajmuje się tym zagadnieniem, pragnąc pokazać jak wiele przyczyn może kryć się za dramatem wegetacji na ulicy – w tej panoramie najróżniejszych czynników składających się na ostateczną klęskę, godny uwagi jest fakt, że bezdomność to stan, który niejedną ofiarę atakuje znienacka. Kilka niewłaściwych decyzji czy tylko jeden zły wybór, nieszczęśliwy splot niesprzyjających okoliczności czy błędy innych, za które to nam przychodzi zapłacić – ze społecznej karuzeli zatrważająco łatwo jest wypaść, zaś ponownie się na nią wdrapać, gdy jest już się naznaczonym piętnem nieudacznika, jest rzeczą niebywale trudną, której zazwyczaj nie udaje się osiągnąć bez należytego wsparcia. Wsparcia, które trzeba jednak umieć przyjąć, co wiąże się z koniecznością przezwyciężenia upokarzającego wstydu, z czym niejeden nie potrafi sobie poradzić.

Czytając Stację Tokio Ueno ciężko nie docenić wrażliwości, jaką cechuje się Yū Miri. Artystka posiada także cierpliwość i ciekawość  znamionujące dobrego obserwatora. Wydaje się, że w tym kontekście można zaryzykować tezę, że owa umiejętność dostrzegania ludzkiej krzywdy w niemałym stopniu wiąże się z biografią pisarki, która wywodzi się z mniejszości etnicznej zwanej zainichi (przebywający w Japonii). Terminem tym określa się zarówno Koreańczyków, którzy po zakończeniu II wojny światowej (a więc i okupacji Półwyspu Koreańskiego przez siły japońskie) pozostali w Kraju Kwitnącej Wiśni, jak i ich potomków. Stąd Yū Miri, mimo iż urodziła się Jokohamie, a jej językiem ojczystym jest japoński to jako córka zainchi, oficjalnie nie posiada japońskiego obywatelstwa. O tym, z jakimi niewygodami się to wiąże traktują zarówno artykuły naukowe (polskim czytelnikom polecam choćby Zainichi – „Niewidzialni ludzie”. Sytuacja mniejszości koreańskiej w Japonii autorstwa Zuzanny Grüner) jak i powieści (tutaj na uwagę zasługuje książka Pachinko pióra Min Jin Lee, amerykańskiej pisarki o koreańskich korzeniach).

Ostatnią rzeczą, której należy poświęcić choćby krótki akapit jest wartość poznawcza powieści. Utwór Yū Miri to kopalnia ciekawostek na temat obyczajowości, historii, tradycji, religii oraz folkloru Japonii. Autorka nie ogranicza się przy tym do wielkich metropolii – bardzo często zabierani jesteśmy na prowincję, gdzie możemy dowiedzieć się jak na przestrzeni lat wyglądał i zmieniał się codzienny byt biedniejszych warstw społecznych. W tym miejscu trzeba docenić pracę tłumacza Dariusza Latosia, który uraczył nas niemałą liczbą przypisów, pozwalających lepiej zrozumieć to, co w danym momencie opisuje Yū Miri.

Reasumując, Stacja Tokio Ueno to udana próba przywrócenia godności osobom bezdomnym poprzez  ich humanizację i uczłowieczenie. Yū Miri uświadamia nam, że wielu z tych ludzi przed laty, albo jeszcze całkiem niedawno, brało aktywny udział w budowie obecnego społeczeństwa i gospodarki – fakt, że w pewnym momencie podwinęła im się noga na krętej, życiowej ścieżce nie powinien skazywać ich na ostracyzm. Być może odrobina zaufania oraz pomocna dłoń wystarczą do odzyskania wiary w siebie i wyrwania się z przeklętego kręgu bezdomności, który dla tak przerażająco wielu stanowi ostatni przystanek przed śmiercią.

 

Ambrose