Domenico Starnone "Sznurówki" - Rodzina, czyli sztuka kompromisów

Sznurówki

Domenico Starnone

Tytuł oryginału: Lacci

Tłumaczenie: Stanisław Kasprzysiak

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Don Kichot i Sancho Pansa

Liczba stron: 208

 

 

 

 Na ogół założenie rodziny to przedsięwzięcie, co do którego człowiek ma określone oczekiwania i plany. To proces, z którym wiążą się mniej lub bardziej realistyczne nadzieje oraz pragnienia. Niestety to także projekt, który nierzadko niewolny jest od wad i skaz. Część z nich jest na tyle fatalna, że masa krytyczna zostaje przekroczona, w rezultacie czego cała inicjatywa obraca się w niwecz. Smutnym przykładem porażki poniesionej właśnie na takim polu jest powieść Sznurówki autorstwa Domenico Starnone (1943), włoskiego scenarzysty, dziennikarza i prozaika, prywatnie męża Anity Raja, która według wciąż niepotwierdzonych oficjalnie źródeł jest cieszącą się ogromną popularnością pisarką, ukrywającą się pod pseudonimem Eleny Ferrante.

Książka to klasyczna opowieść o małżeńskim kryzysie. W chwili rozpoczęcia dzieła razem z protagonistami zanurzamy się w przeszłość i obserwujemy jak on – wówczas 34-latek, mąż z 12-letnim stażem i ojciec dwójki dzieci – wpada w wir namiętności i bez pamięci zadurza się w młodszej o 15 lat kochance. Ona – 36-letnia kobieta na utrzymaniu swojego małżonka, zajmująca się dotychczas prowadzeniem domowego gospodarstwa i wychowaniem pociech – nie może pogodzić się z tym, że potraktowano ją niczym przedmiot, który po pewnym okresie użytkowania ciśnięto w kąt niczym zużyty i niepotrzebny już gruchot. Po latach oboje próbują zrozumieć, co doprowadziło do feralnej sytuacji, tłumacząc przy tym swoje racje.

 

Utwór utrzymany jest w interesującej konwencji. Domenico Starnone posługuje się pierwszoosobową narracją, którą wprowadza czy to za sprawą listów czy przywoływanych wspomnień, dzięki czemu historia snuta jest z perspektywy osób bezpośrednio w nią zaangażowanych. Taka formuła umożliwia ukazanie w jak różnorodny sposób można spoglądać na jednakowe zdarzenia, co stanowi dobre uwypuklenie faktu, iż każdy z nas obdarzony jest niepowtarzalnym aparatem służącym do odbierania i przetwarzania bodźców płynących z otoczenia. Jednocześnie pozwala to uzmysłowić nam, jak wielką sztuką jest współżycie z drugim człowiekiem, szczególnie wtedy, kiedy nasze życiowe filozofie czy charakter, jakim obdarzyła nas natura stoją do siebie w wyraźnej opozycji. W takich wypadkach wspólna egzystencja zawsze sprowadza się do mniejszych bądź większych wyrzeczeń i kompromisów.

 

Sednem dzieła jest uświadomienie nam, że nic, nawet pozornie wielkie i trwałe uczucie, nie jest niezmienne. Także miłość, jeśli się ją zaniedba, może szybko obrócić się w zgorzknienie i rozczarowanie w efekcie czego małżeństwo może zacząć jawić się jako klatka, która tłamsi i przytłacza, uniemożliwiając rozwinięcie skrzydeł. Sznurówki rozpatrywane w tym właśnie kontekście, tj. spojrzenia na rodzicielstwo jako na rodzaj poświęcenia i rezygnacji z pewnych przywilejów czy przyjemnostek, jest bardzo zbieżne z wymową Córki pióra wspomnianej Eleny Ferrante. W obu przypadkach rodzina jest (…) świadectwem zmarnowanej młodości [1] – przybiera ona formę balastu, który obciąża i krępuje, czy to na polu uczuciowym czy zawodowym, co symbolizują tytułowe splątane sznurówki skutecznie ograniczające swobodę ruchów.

 

Zatem Sznurówki są również opowieścią o egoizmie. Dbanie o własną wygodę i skupiane się na sobie mocno utrudniają dostrzeżenie potrzeb najbliższym osób. Samolubstwo katalizuje rozwiązania najprostsze, ale i najbardziej wstrząsające, skrajne, o konsekwencje których martwimy się o tyle, o ile nas dotyczą. Naszkicowany portret konformizmu i zapatrzenia się w siebie jest o tyle ciekawy, że zostaje uzupełniony o racje, za sprawą których protagonista usiłuje wytłumaczyć własną postawę odwołując się między innymi do prawa do decydowania o swoim bycie (Czy podążanie za własnym losem jest przestępstwem? [2]) oraz popełniania błędów, których skutki nie powinny ciągnąć się za nami w nieskończoność. Ponadto przywołany zostaje lęk o to by nie powielić, choćby podświadomie, błędów własnego ojca, często uciekającego się do przemocy.

 

Do książki dołączony zostaje punkt widzenia dzieci, dzięki któremu przekonujemy się jak destrukcyjny i toksyczny wpływ na dorastające osoby ma odejście jednego z rodziców. Autor przywołuje zarówno konsekwencje krótkoterminowe, tj. drobne niedogodności oraz kłopoty jak i efekty długofalowe, tzn. zmaganie się poczuciem winy i piętnem bycia odtrąconym, które uniemożliwiają bądź utrudniają zawieranie trwałych relacji w dorosłym życiu.

 

Powieść Domenico Starnone napisana jest sprawnie z warsztatowego punktu widzenia. Portrety psychologiczne poszczególnego z bohaterów nakreślone są z należytą starannością, co powoduje, że czytelnik z zainteresowaniem śledzi zachodzące pomiędzy danymi osobami interakcje. Szkoda tylko, że autor nie wychodzi poza schemat i nie oferuje zbyt wiele w tematyce, która jest przecież na wskroś wyeksploatowana. Summa summarum książka jest niczym ubranie, uszyte ze znanych materiałów oraz przy zastosowaniu sprawdzonych ściegów – wygodne i przyjemne, ale niezbyt oryginalne.

 

---

[1] Domenico Starnone, Sznurówki, przeł. Stanisław Kasprzysiak, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2017, s. 19

[2] Tamże, s. 126