Lucia Etxebarría "Miłość, ciekawość, prozac i wątpliwości" - Rzecz o kobietach skrzywodzonych i nieszczęśliwych

Miłość, ciekawość, prozac i wątpliwości

Lucia Etxebarría

Tytuł oryginału: Amor, curiosidad, prozac y dudas

Tłumaczenie: Wojciech Charchalis

Wydawnictwo: Dom Wydawniczy REBIS

Seria: Salamandra

Liczba stron: 296

Próby zdiagnozowania problemów trapiących współczesną cywilizację mogą jawić się jako całkiem atrakcyjny materiał do utkania fabuły interesującej książki. Niestety temat jest także zdradliwy i wymagający, bowiem łatwo o wtórność i powtarzalność – sporządzenie listy bolączek i podanie ich w sprawdzonej formie może nasunąć posmak banału, skutecznie psując przyjemność płynącą z lektury. Takiego właśnie literackiego zakalca nie udało się uniknąć Lucii Etxebarríi, hiszpańskiej pisarce, autorce powieści Miłość, ciekawość, prozac i wątpliwości.

Bohaterkami książki są trzy siostry, które nie pozostają ze sobą w zbyt zażyłych stosunkach. Najmłodsza, Cristina to 24-letnia kontestatorka i buntowniczka – całe jej życie zdaje się być jednym wielkim protestem. Dzieciństwo i dojrzewanie naznaczone awanturami z matką; praca kelnerki w nocnym klubie pomimo protestów rodziny uważającej, że jest to zajęcie uwłaszczające młodej, bystrej i zdolnej dziewczynie z wyższym wykształceniem; wreszcie narkotykowe seanse przeplatane dzikim i nierzadko przypadkowym seksem – Cristina to uosobienie destrukcyjnego chaosu starającego się trwać na przekór otoczeniu. 30-letnia Rosa może uchodzić za żywy symbol sukcesu – ta inteligentna, oczytana i oddana pracy kobieta zajmuje wysokie stanowisko w firmie zdominowanej przez mężczyzn. Tyle, że ceną za godziwą pensję, luksusowy samochód i stylowy apartament jest kompletna samotność oraz poczucie pustki i niespełnienia. 32-letnia Ana to gospodyni domowa, która przechodzi ostrą depresję. Rola młodej matki i żony atrakcyjnego, świetnie zarabiającego inżyniera, okazuje się tak dalece satysfakcjonująca od oczekiwań, że ani dobra materialne, ani wszelakiej maści farmakologiczne antydepresanty nie są w stanie przynieść ulgi czy ukojenia. W momencie rozpoczęcia akcji dzieła, każda z kobiet dociera do życiowego rozdroża – wszystkie snują rozważania poświęcone przeszłości, starając się dociec przyczyn aktualnego położenia.

Sednem utworu pozostają trzy protagonistki, z których każda raczy nas swoją opowieścią utrzymaną w formie pierwszoosobowej narracji. Kreacja psychologiczna sióstr to wg mnie najsłabszy punkt książki – razi przede wszystkim sztampowość postaci, które narysowane są bardzo grubą kreską, co podważa ich wiarygodność – ale nie można zaprzeczyć, że poprzez przybliżenie losów bohaterek poruszono szereg ciekawych zagadnień.

Wątkiem, który wybija się najmocniej jest tematyka feministyczna. Etxebarría kreuje trzy osobniczki, z których każda wybiera (pozornie) zupełnie inną życiową drogę, kończącą się jednak niemal w tym samym punkcie – siostry ze zgrozą uświadamiają sobie próżność i daremność dotychczasowej wegetacji, a dalszy byt jawi się jako niezasłużona kara. Szereg rozczarowań, jakimi nafaszerowana jest dorosłość ma swoje źródła w młodości. Kluczowym wydarzeniem jest odejście ojca, który opuszcza rodzinę 20 lat wcześniej – po przedzierzgnięciu się w kobiety, żadna z dziewczynek wychowywanych przez zamkniętą w sobie, chłodną i wyniosłą matkę, nie potrafi nawiązać szczerych i trwałych relacji z mężczyznami. Pomimo tego, to właśnie mężczyźni są siłą sprawczą w egzystencji protagonistek – to oni kształtują i definiują losy kobiet, to ich czyny, decyzje, wybory czy zaniechania determinują postępowanie bohaterek.

Feministyczne akcenty są też prezentowane w zdecydowanie mniej zawoalowany sposób – jako materiał wyjściowy wykorzystując przemyślenia i doświadczenia Rosy, Etxebarría sygnalizuje, że nasze działania są niejednokrotnie oceniane przez pryzmat płci. Te same zachowania mogą być akceptowalne bądź nie w zależności od tego czy dotyczą mężczyzn czy też kobiet. Hiszpańska pisarka wspomina zarówno o rzeczach drobnych, pozornie błahych (Musi pani kontrolować ułożenie nóg. Mężczyzna może usiąść w dowolny sposób, w jaki przyjdzie mu do głowy: z rozstawionymi nogami czy też z jedną nogą położoną na kolanie drugiej albo z nogą założoną na nogę. Kobieta powinna zwracać na to baczniejszą uwagę w pracy, aby zapobiec temu, że jej wystawione na publiczny widok nogi będą rozpraszać mężczyzn [1]) jak i znacznie poważniejszych, które nie tylko mierżą, ale i zniechęcają, demoralizują, podkopują pewność siebie (Zdarza się nawet, że niektóre cechy u mężczyzn biznesmenów postrzegane z szacunkiem, a nawet podziwem, u kobiet zmieniają się w cechy negatywne. Jeśli kobieta skupia całą swoją energię na pracy, kwalifikuje się ją jako sfrustrowaną; jeśli otacza się dużą ekipą, wtedy jest niepewna siebie; jeśli rządzi twardą ręką, nazwą ją zgorzkniałą [2]).

Siostry i łączące je uczuciowe więzy zostają też wykorzystane do ukazania tak uniwersalnych kwestii jak nieumiejętność budowania relacji z bliźnimi. Etxebarría pokazuje, że kult ja przemieszany z nieufnością prowadzi do sytuacji, w której unika się rozmów na poważniejsze tematy, następuje silna koncentracja na własnych potrzebach, a na świat spogląda się wyłącznie przez pryzmat swojej osoby. Skutkiem jest oczywiście izolacja i wrażenie wyobcowania, niedopasowania, niezrozumienia przez otoczenie.

Książka hiszpańskiej pisarki utrzymana jest w stylu, który z pewnością można uznać za kontrowersyjny. Opowieść Cristiny upstrzona jest pikantnymi szczegółami dotyczącymi fizycznej intymności, które w przemieszaniu z licznymi wulgaryzmami mogą budzić mieszane uczucia – z jednej strony czuje się, że Cristina to osoba z krwi i kości, z drugiej zaś jej historia bardzo szybko nuży i męczy, bowiem nadmiar seksu i przekleństw owocuje monotonią i przewidywalnością. Niewiele lepiej wypada to, co ma nam do przekazania Rosa – tekst nafaszerowany formułkami z poradników dla biznesmenów oraz hasełkami z korporacji w założeniu (prawdopodobnie) ma zaakcentować skupienie się kobiety na karierze, ale efektem finalnym jest doznanie, że obcuje się z niestarannie nakreśloną karykaturą korpoludzika.

Summa summarum, Miłość, ciekawość, prozac i wątpliwości to przeciętna książka, w której w mało oryginalny sposób poruszono dobrze znaną problematykę. Pozycja kobiety we współczesnym świecie w odniesieniu do wciąż żywych patriarchalnych układów i schematów, postępująca alienacja członków społeczeństw wysoko rozwiniętych, spustoszenie czynione w psychice dziecka po porzuceniu przez rodzica czy nadużywanie leków traktowanych jako remedia na duchowe bolączki – kwestie te niosą ze sobą ogromny potencjał, którego niestety nie udało się w pełni wykorzystać. Lektura tym bardziej rozczarowująca, że w mojej pamięci wciąż tkwi niezwykle błyskotliwy i odważny Świat w płomieniach pióra Siri Hustvedt. Lucia Etxebarría, w porównaniu do amerykańskiej koleżanki po piórze, zaprezentowała feministyczne zagadnienia w sposób mało przekonujący i nieporadny.

---

[1] Lucia Etxebarría, Miłość, ciekawość, prozac i wątpliwości, przeł. Wojciech Charchalis, Wydawnictwo REBIS, Poznań 2007, s. 56 – 57

[2] Tamże, s. 230