Nieudany eksperyment, czyli Śmierć w podróży Jamesa Ellroya

James Ellroy

Śmierć w podróży

tytuł oryginału: Killer on the Road
tłumaczenie: Violetta Dobosz
wydawnictwo: C&T Crime & Thriller 2009
liczba stron: 270

James Ellroy, właśc. Lee Earle Ellroy (urodzony w 1948 w Los Angeles) to amerykański pisarz specjalizujący się w tematyce kryminalnej, który bez wątpienia zasługuje na to, bym go zaliczył do moich ulubionych. Choć jest znany i doceniany zarówno w USA, jak i w świecie, to w Polsce jakoś nie należy do czołówki poszukiwanych czy kupowanych. Dlaczego? – to temat na osobne rozważania.

Niewyjaśnione do dziś zabójstwo jego matki, które miało miejsce, gdy Ellroy był dziesięciolatkiem, prawdopodobnie wpędziło go w młodzieńczy alkoholizm. Zdarzył się mu się też epizod więzienny, ale na szczęście wrócił na dobrą stronę mocy i wyszedł na prostą. Być może te doświadczenia z dzieciństwa i lat młodzieńczych, które potem przeszły w stałe zainteresowanie pracą policji i tematyką kryminalną, sprawiają, iż jego twórczość cechuje wyjątkowy realizm, znajomość nie tylko zwyczajów, zachowań i procedur policji oraz specyfiki przestępczych środowisk, ale również nieczęsto spotykane wyczucie klimatu; niuansów, które decydują, iż jedna opowieść tchnie autentyzmem, choćby była fikcją, a druga może wydawać się sztuczna, nawet jeśli jest literaturą faktu. Choć jego twórczość charakteryzuje się pesymistycznym spojrzeniem na świat, często pełna jest brutalności i okrucieństwa, to mimo wszystko zawsze była dla mnie świetną rozrywką. Po Śmierć w podróży sięgnąłem więc z radosnym oczekiwaniem. Co z tego wyszło?

Wśród powieści kryminalnych od czasu do czasu pojawia się kolejna napisana z perspektywy seryjnego zabójcy. Najbardziej znana to oczywiście American Psycho (1991) Breta Eastona Ellisa, którą zresztą oceniam bardzo krytycznie. Można by powiedzieć, że Ellroy w Śmierci w podróży idzie w podobnym kierunku, gdyby nie to, że jego książka była pierwsza (1986). Dzieło ma w swej zasadniczej części formę spowiedzi protagonisty, który dokonał kilkudziesięciu zabójstw, ale umiejętnie wplecione w nią elementy w formie meldunków policji i innych dokumentów dodatkowo wzmacniają wrażenie realności całej opowieści. Niestety – lektura tej książki nie była dla mnie taką przyjemnością, jak poprzednie dzieła Ellroya, z którymi się zetknąłem.

Nie, nie przeszkadzają mi brutalne opisy zbrodni, gdyż są niezbędnym elementem przy takim głównym bohaterze. Zdarzyło się kilka merytorycznych i logicznych potknięć, których kulminację stanowi powielanie tak charakterystycznych dla „stylu Hollywood” bzdur na temat tłumików do broni palnej, ale nawet nie o to chodzi. Nawet nie o brak jakiegokolwiek napięcia, bo być może w konwencji wyznania nie jest możliwe jego osiągnięcie. Po prostu – czegoś tu brak i nie czuję zadowolenia z lektury. Książka nawet interesująca, nawet daje do myślenia, ale nie wciąga, nie przykuwa uwagi. Nie poprawia sytuacji nawet wielce interesujące przedstawienie specyfiki amerykańskich wędrownych seryjnych zabójców i obcych innym krajom problemów, z jakimi muszą się zmierzyć w takich sprawach służby, prokuratura i sąd. Nawet prawdziwa literatura faktu, że wskażę choćby na dzieła naszej Mistrzyni Małgorzaty Szejnert, jest o niebo bardziej fascynująca niż Śmierć w podróży, która jednak jest fikcją, więc osiągnięcie w niej tempa, napięcia a nawet zafascynowanie czytelnika, powinno być dużo łatwiejsze, niż w reportażu. Nie, żeby książka Ellroya odrzucała. Nie żeby była słaba pod względem stricte literackim. Po prostu, gdyby to była pierwsza rzecz pióra Jamesa, która wpadła mi w ręce, najprawdopodobniej byłaby ostatnią. Ten eksperyment z formą, odejście od tradycyjnego kryminału i sensacji na rzecz konwencji spowiedzi, kompletnie się nie sprawdził.

Czy warto po tę książkę sięgać? Sam nie wiem, decyzję pozostawiam Wam. Na pewno jest o niebo lepsza niż wspomniany już American Psycho. Przestrzegam jednak przed rozpoczynaniem znajomości dorobku Ellroya od Śmierci w podróży. Nie jest to dzieło reprezentatywne dla tego pisarza - to się nie może dobrze skończyć

Wasz Andrew

Słowna skala ocen:

1. beznadziejna
2. bardzo słaba
3. słaba
4. może być
5. przeciętna
6. dobra
7. bardzo dobra
8. rewelacyjna
9. wybitna
10. arcydzieło