Petru Popescu "Osaczony" - Ostateczne wyjście

Osaczony

Petru Popescu

Tytuł oryginału: Prins

Tłumaczenie: Zbigniew Szuperski

Wydawnictwo: PIW

Liczba stron: 430

 

 

 

 

Stan charakteryzujący się ustaniem funkcji życiowych określany jest mianem śmierci. Człowiek pogrąża się w wiecznym śnie, a jego ciało – ziemska skorupa zamieniona w martwą maszynerię – zaczyna podlegać procesom gnilnym. Co jednak dzieje się z ludzkim umysłem – nie wiadomo. Czy ulega on zupełnej dezintegracji, a cała osobowość rozmywa się w mgle niebytu? A może – zgodnie z tym, o czym nauczają religie – człowiek obdarzony jest duszą, czyli nieśmiertelnym pierwiastkiem, który istnieje nawet po naszym zgonie? Kwestia jest o tyle trudna do rozstrzygnięcia, że śmierć to proces nieodwracalny. Jeśli dodać do tego jeszcze nieuchronność oraz nieodwołalność, zrozumiały staje się fakt, że umieranie to akt, którego boi się większość ludzi. Z tego też względu w trakcie naszej codziennej egzystencji na barki naszych myśli nie nakładamy tak ciężkiego brzemienia jak rozważania poświęcone odchodzeniu z tego świata – śmierć, a w przede wszystkim nasza śmierć, szczególnie gdy jesteśmy w kwiecie wieku, to temat, który wegetuje gdzieś na obrzeżach naszej świadomości. Cóż jednak czynić, kiedy do naszych uszu dociera wyrok, wyrok, który wyklucza możliwość pomyłki – choroba terminalna, oznaczająca ściśle określony czas, przez jaki będziemy znajdować się na ziemskim padole? W takiej właśnie ekstremalnej sytuacji postawiony zostaje protagonista powieści Osaczony, pióra Petru Popescu, amerykańskiego pisarza pochodzącego z Rumunii.

Główny bohater, z zawodu inżynier, to człowiek zbliżający się do trzydziestki, którego prywatne życie nabiera konturów rutyny i niezmienności. Jako realista ceniący sobie wygodę, mężczyzna wybiera praktyczne rozwiązania, które zapewniają mu maksimum korzyści, przy niewielkim wysiłku – intratna posada, ładne mieszkanie, elegancki samochód to przedmioty świadczące o zawodowym sukcesie oraz spełnieniu. Wizerunku konformisty dopełniają relacje z kobietami, sprowadzające się do bardzo częstych, acz przelotnych romansów bez zobowiązań, które w opinii inżyniera zawsze były (…) jak najkrótsze, bez przeszłości i bez przyszłości, proste, pełne ciepła, lecz także i tęsknoty za czymś trwałym [1].

Kiedy mężczyzna dowiaduje się, że jest nieuleczalnie chory oraz, że pozostał mu mniej więcej rok życia, cały dotychczasowy byt wywraca się do góry nogami. Książka to zapis tych właśnie ostatnich dni, jakie okrutne fatum pozostawiło protagoniście, by zdążył nasycić się tym, co wkrótce przyjdzie mu stracić.

Utwór Popescu to ukazanie różnorodnych reakcji, jakie wywołuje w człowieku wiadomość o rychłej i nieuchronnej śmierci. Inżynier przechodzi przez kolejne stadia na swojej drodze do ostatecznego zakończenia: począwszy od prób uregulowania i załatwienia wszystkich istotnych spraw, które dotychczas pozostawały kwestiami otwartymi, a które z nowej perspektywy okazują się coraz bardziej błahe i nieistotne; poprzez stan bierności, apatii, znużenia, zobojętnienia przeradzający się stopniowo w strach i bunt; na gorączkowych poszukiwaniach wyjaśnień skończywszy. Autor najmocniejszy akcent kładzie na ostatnią fazę, tj. usiłowanie odnalezieniu sensu we wszystkim, co spotyka człowieka. Tym samym zaprezentowana zostaje ludzka natura, która, przesycona antropocentryzmem, każe rozpatrywać każdy aspekt rzeczywistości przez pryzmat prawideł, wzorów, reguł. Człowiek, wedle własnego mniemania, jest na tyle doskonałą istotą, że podświadomie wyklucza możliwość, by mógł on podlegać prawu wielkich liczb, tj. by jego losem rządził przypadek, ślepy traf, zbieg okoliczności. Zamiast akceptacji faktu, że jesteśmy tylko pyłkiem, który unosi się i opada, targany podmuchami kapryśnej fortuny, pragniemy, by ktoś (…) dał jakąś odpowiedź wskazał przyczynę, uzasadnienie [2] – wszystko musi mieć swój cel, swoje źródło, a ponadto być wytłumaczalne i zrozumiałe.

Petru Popescu zwraca także uwagę na fakt, że dolegliwość uprzedmiotawia, pozbawia chorego rysów indywidualizmu. Co ciekawe, choroba okazuje się też kolejną rolą, którą przychodzi nam grać w wielkim teatrze życia – osoba dotknięta dysfunkcją ma do dyspozycji ściśle ograniczony zakres reakcji oraz zachowań, jakie są pożądane, wymagane, akceptowalne. Próby wyłamania się z przyjętych konwencji (niechęć wobec źle skrywanej litości, czy wręcz politowania; momenty zapomnienia, wyrwania się z ciągłego samoumartwiania się; bunt wobec bycia biernym przedmiotem, o który mogą troszczyć się najbliżsi) nie są mile widziane, chociaż, co oczywiste, zawsze można znaleźć wytłumaczenie w postaci pogarszającego się stanu.

Interesującym uzupełnieniem lektury są wspaniałe opisy Bukaresztu. Miasto, które na kartach swej powieści odmalowuje Popescu pulsuje pełnią energii i witalności. Niekiedy przypomina ono znudzonego staruszka, innym zaś razem niespokojnego kochanka. Ale w każdej sytuacji Bukareszt zdaje się być metropolią pełną tajemniczych zaułków, zabytkowych budowli, niespodziewanych wysp zieleni oraz tętniących ludźmi arterii. Bukareszt szkicowany przez Popescu olśniewa swoim pięknem i czarem także z racji na język, którym posługuje się autor. Artysta nie unika intrygujących porównań (Tego roku zima była sucha i chłodna. Spadło bardzo mało śniegu i wiatr rozdmuchał go prędko odsłaniając trotuary jak łysiny pod rzadkimi, siwymi, ulizanymi włosami [3]), poetyckich metafor (Noc rozcieńczała się powoli w poranku [4]) oraz zabiegów animizacji (Żarówka brodziła w swej własnej jasności niczym dziwne stworzenie, które wdycha powietrze, a wydycha światło [5]). Słowa uznania należą się również tłumaczowi Zbigniewowi Szuperskiemu, który umiejętnie oddał pełnię talentu Popescu.

Reasumując, Osaczony to intrygująca powieść psychologiczna, będąca portretem emocjonalnym człowieka, który znalazł się położeniu niezwykłym, skrajnym. Książką jest formą wiwisekcji przeprowadzonej na umyśle nieszczęśnika, która stara się pojąć istotę swojej sytuacji, który szuka sposobu, by jakoś zaakceptować to, co jest mu pisane. Dzieło Popescu nie daje jednak żadnych rozwiązań, nie obiecuje niczego poprzez wytarte slogany czy wyświechtane hasła. Autor poprzestaje na przedstawieniu fenomenu życia, niewytłumaczalnego i zagadkowego, którego integralną częścią jest śmierć.

---

[1] Petru Popescu, Osaczony, przeł. Zbigniew Szuperski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973, s. 105

[2] Tamże, s. 237

[3] Tamże, s. 8

[4] Tamże, s. 24

[5] Tamże, s. 11 – 12