Sakyō Komatsu "Zatonięcie Japonii" - Zapiski z czasów ostatecznych

Zatonięcie Japonii

Sakyō Komatsu

Tytuł oryginału: Nihon-chimbotsu

Tłumaczenie: Mikołaj Melanowicz

Wydawnictwo: Poznańskie

Liczba stron: 374

 

 

 

 

Domeną literatury science fiction jest eksploracja przyszłości, nie tylko tej odległej, niedostępnej dla nas z punktu widzenia długości żywota jednego człowieka, ale także tej bliskiej, która może nadejść w bardzo niedalekim czasie. Wyobraźnia autora pozwala doszukiwać się nam odpowiedzi na pytania typu: Co by było, gdyby…, które jako ludzkość bardzo często i chętnie sobie stawiamy, próbując dociec jak wyglądałaby nasza rzeczywistość, gdyby jej warunki brzegowe uległy zmianie w najróżniejszych, a przy tym kluczowych aspektach. Ciekawą wariację na temat tego, co może stać się z Archipelagiem Japońskim zaprezentował Sakyō Komatsu, pisarz z Kraju Kwitnącej Wiśni. Jego powieść Zatonięcie Japonii to, tak jak wskazuje tytuł, bogata i panoramiczna wizja zagłady Nipponu, który skrywa się w głębinach Pacyfiku.

Akcja utworu rozgrywa się w latach 70-tych XX wieku (pierwsze wydanie opublikowano w 1973 roku). W Japonii dochodzi do kolejnych incydentów – drobnych, ledwie dostrzegalnych symptomów, będących sygnałami ostrzegawczymi przed nadciągającą klęską, do których jednak miejscowa ludność stopniowo się przyzwyczaja i przechodzi nad nimi do porządku dziennego. Zniknięcie pojedynczej, bezludnej wyspy, którą pochłaniają bezmiary wód, problemy przy budowie superekspresu nowej generacji związane z nieustannie zmieniającymi się warunkami geologicznymi czy wzmożona aktywność sejsmiczna to rzeczy, które można racjonalnie wytłumaczyć bez konieczności uciekania się do apokaliptycznych przepowiedni. Stąd lekceważenie i ignorancja, które są pochodnymi lęku przed akceptacją tego, co mogłoby wyrzucić nas z wygodnej koleiny rutyny i stałości. Ale katastrofa zbliża się nieubłagalnie – w jej obliczu ludzie przyjmują różnorakie postawy, i na tym właśnie (prócz opisu samego kataklizmu) koncentruje się proza Sakyō Komatsu.

Książka Japończyka to ten typ literatury science fiction, w którym zdecydowane akcenty postawiono na kwestie z zakresu science. W utworze nie brakuje naukowych terminów raz z objaśnieniami czy dygresji przywodzących na myśl dydaktyczne wywody czy streszczenia konkretnych teorii. Autor, ufny w ciekawość i zdolność do absorbcji wiedzy czytelnika, odsłania przed nami tajemnice świata natury, zanurzając się w te obszary, które jak dotąd ludzkość poznała w bardzo niewielkim stopniu – tektonika, oceanografia, studia dotyczące dna mórz to główne dziedziny, z których informacjami raczeni jesteśmy przez Sakyō Komatsu, który przy pisaniu swojego dzieła korzystał z prac naukowych wybitnych japońskich uczonych: sejsmologa Chuji Tsuboi oraz geofizyka Hitoshi Takeuchi. Ogrom i pozorny bezkres osiągnięć w dotychczasowych badaniach z poszczególnych dziedzin, skonfrontowany z nieskończonością tego, co wciąż ukryte i nieznane doskonale uzmysławia, jak niewielką drobiną jest człowiek, i jak ograniczone są jego możliwości poznawcze. Tą bezbronność człowieka podkreśla potęga przyrody, która w dalszym ciągu nie odsłoniła przed nami wszystkich swoich sekretów. Sakyō Komatsu bardzo umiejętnie portretuje tę energię i intensywność, które wyzwolone, mogą w mgnieniu oka doprowadzić do zagłady człowieka, będącego wedle własnego mniemania panem i władcą ziemskiej planety.

Powieść Sakyō Komatsu to także surowy obraz świata naukowców, którzy kojarzą się ze skostnieniem oraz zamknięciem (jak stwierdza jeden z bohaterów: Wszyscy naukowcy stali się urzędnikami wyższej sfer, na miesięcznej pensji [1]). Uczonym brak pasji i zaangażowania, a w dodatku muszą poruszać się wyłącznie w obrębie przyjętych zasad i ustalonych norm – wyjście poza mury przyjętej wiedzy grozi ostracyzmem i wykluczeniem. Komatsu zwraca także uwagę często (…) ich pole widzenia jest wyjątkowo wąskie, ograniczone do własnej specjalizacji [2].

W oparciu o kontrast do tego właśnie środowiska zbudowana został postać jednego z protagonistów. Profesor Tadokoro to typowy naukowiec w starym stylu – jest on człowiekiem ciekawskim niczym dziecko, o otwartym umyśle, który z zaintrygowaniem przyjmuje wszelkie bodźce płynące z jego otoczenia, nawet wtedy, gdy burzą one dotychczasowe koncepcje, czy uświadamiają mu jego własną niewiedzę. Zainteresowania nie ograniczają się wyłącznie do uprawianej dyscypliny, wykraczając daleko poza jej obszar. Co oczywiste, taki właśnie osobnik, który cechuje się szczerością i bezkompromisowością, który ponadto nie boi się zaufać własnej intuicji, przez kolegów z branży postrzegany w kategoriach szarlatana, wybrany zostaje przez autora do roli posłannika hiobowych wieści.

Pozostając jeszcze w temacie ludzkich charakterów, należy nadmienić, że pozycja Sakyō Komatsu jest interesująca także z socjologicznego punktu widzenia. Mamy tu zarówno tzw. psychologię tłumu, szczególnie w warunkach niezwykłych, ekstremalnych, kiedy to rozum i logiczne myślenie zostają zepchnięte w głęboką podświadomość oraz bardzo bogaty portret społeczeństwa konsumpcyjnego, które zżerają odwieczne bolączki: konkurencja, zawiść, zazdrość, pieniądze, trudne do opanowania pragnienie życia w blasku (…) [3], itd. Wydaje się, że obserwacje Sakyō Komatsu są szczególnie cenne dla czytelnika japońskiego, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę datę, kiedy ukazało się dzieło oraz kontekst kulturowy – pisarz wyraźnie sygnalizuje, że powojenne odrodzenie ekonomiczne Japonii oraz wynikający z tego większy komfort bytu wcale nie muszą być jednoznaczne ze szczęściem obywateli.

Zatonięcie Japonii jest również dziełem, które warto rozpatrzeć pod kątem stylu, w jakim jest utrzymane. Książka, chociaż z założenia katastroficzna, nie posiada zbyt wielu atrybutów znamiennych dla tego gatunku – akcja bardzo często grzęźnie w słownych elaboratach , a oprócz samej klęski i spowodowanej przez nią zniszczeń, autor bardzo dokładnie przedstawia jej potencjalne przyczyny. Trudno jest zatem mówić o jakimkolwiek dynamizmie (należy jednak zauważyć, że pisarz zamienia momentami czas przeszły na czas teraźniejszy, co w niewielkim stopniu, przynajmniej pozornie, przyspiesza tempo zachodzących wydarzeń). Równie niejednoznaczny jest język, którym posługuje się Sakyō Komatsu – z jednej strony w tekście aż mrowi się od naukowych pojęć i tez, z drugiej zaś artyście nie można odmówić pewnej poetyki, liryzmu, których przykładem jest choćby piękny opis stolicy: Dzisiaj noc w Tokio jest jak zawsze powodzią światła. Miasto okrywa się niebieskawym zimnym blaskiem rtęciowych lamp. Przecinają je tylko gigantyczne węże pełzające wzdłuż ulic – białe i czerwone pasma świateł samochodowych, przednich i tylnych. W żółci sodowych latarni tu i ówdzie wznoszą się superwieżowce, które mimo późnej pory, niby czarne olbrzymy inkrustują przestrzeń milionem srebrzystych błysków [4].

Reasumując, Zatonięcie Japonii to bardzo ciekawa lektura, szczególnie dla miłośników prozy science fiction. Książka utrzymana jest w formie, której wyznacznikiem jest naukowa zawartość – autor nie boi się zmuszać czytelnika do intelektualnego wysiłku oraz do poszerzania własnych horyzontów myślowych. Podejrzewam, że szczególnie u starszych odbiorców, powieść może wywołać sporo sentymentów, bowiem jest to sztandardowe dzieło, w którym nie ma rozwiązań typu deus ex machina, a wszelkie zdarzenia podbudowane są odpowiednią porcją wiedzy.

---

[1] Sakyō Komatsu, Zatonięcie Japonii, przeł. Mikołaj Melanowicz, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1989, s. 89

[2] Tamże, s. 92

[3] Tamże, s. 60

[4] Tamże, s. 145