Banana Yoshimoto "Tsugumi" - Krótka impresja o przemijalności

Tsugumi

Banana Yoshimoto

Tytuł oryginału: Tsugumi

Tłumaczenie: Gabriela Rzepecka

Wydawnictwo: PIW

Liczba stron: 151

 

 

 

 

Obcość i samotność to odczucia, z którymi człowiek, w mniejszym bądź większym stopniu, zmaga się w ciągu swojej ziemskiej bytności. Izolacja, wrażenie niedopasowania mogą być wywołane całym wachlarzem przyczyn – począwszy od wewnętrznych, związanych z samym charakterem (niska samoocena implikująca utrudnione kontakty z innymi ludźmi; nieumiejętność okazywania uczuć; podświadomy lęk przed angażowaniem się w bliższe relacje, wynikający z negatywnych doświadczeń w tej materii, etc.) na zewnętrznych skończywszy (coraz większa liczba osobników wegetuje w miejskiej dżungli, która sprzyja alienacji – jednostka ludzka jest tylko maleńką cząstką ogromnej społeczności, w której panują bardzo luźne więzy emocjonalne; brak czasu; mnogość kontaktów; silne przekonanie o prawie do prywatności; wszechobecny kult własnego ja skutkują spłyceniem interakcji, które ulegają zdegradowaniu do przypadkowych i niepełnych strzępków koneksji, przesiąkniętych sztucznością). Samotność to także efekt tego, że człowiek jest istotą śmiertelną – wrażliwe tkanki przegrywają starcie z bezlitosną materią, w rezultacie czego kolejne bliskie osoby odchodzą, pozostawiając za sobą trudną do zapełnienia emocjonalną pustkę. O tym jak bolesne są takie rozstania bardzo dobrze pisze japońska pisarka Banana Yoshimoto. Autorka znana jest w Polsce dzięki powieściom Kuchnia oraz Tsugumi. To właśnie z tą drugą pozycją miałem przyjemność obcować.

Pierwszoosobową narratorką utworu jest Maria Shirakawa, młoda dziewczyna, świeżo upieczona mieszkanka potężnej tokijskiej metropolii. Przeprowadzka do stolicy Japonii staje się asumptem do rozległej reminiscencji – Maria wspomina w niej osobę swojej kuzynki, a zarazem najlepszej przyjaciółki, tytułową Tsugumi. Ostatnie wspólne spędzone lato w Zajeździe Rodziny Yamamoto, w którym przez całe swoje dzieciństwo przebywała Maria i jej matka to kanwa, na której osnuto fabułę powieści.

Kluczową postacią powieści, która fascynuje zarówno Marię jak i czytelnika, jest Tsugumi. O 2 lata młodsza od Marii kuzynka (...) od urodzenia była beznadziejnie słaba. Wiele jej organów miało wady. Lekarze orzekli, że nie pożyje długo, i rodzina przygotowana była na najgorsze [1]. Skutkiem wyroku wydanego na istocie, która ledwie rozpoczęła poznawanie świata było otoczenie Tsugumi szczelnym kokonem troski i adoracji. W rezultacie nastoletnia dziewczynka, od zawsze praktykująca się w zuchwałości, była (...) złośliwa, wulgarna, przykra, samolubna, rozpuszczona i niesłychanie wprost cwana. Tryumfowała niczym diabeł, gdy idealnie w najgorszym możliwym momencie, podle i prosto w twarz waliła obecnym wszystko to, czego najbardziej nie chcieli usłyszeć [2]. Obie dziewczyny – wybuchową, temperamentną, cyniczną i nieszablonową Tsugumi oraz pełną spokoju i opanowania Marię – na skutek nietypowych wydarzeń połączyła nić głębokiego porozumienia, dzięki której możliwe okazało się zadzierzgnięcie prawdziwej relacji, potrafiącej pogodzić zupełnie odmienny charakter obu bohaterek. Historia przyjaźni nastolatek to główna treść utworu Banany Yoshimoto.

Warto nadmienić, że Tsugumi to książka której akcja została zdegradowana do absolutnego minimum. Losy i przygody protagonistek stanowią pretekst do malowania słownych pejzaży oraz zaglądania w odmęty człowieczej duszy, która zawsze ma coś do ukrycia przed okrutnym i bezlitosnym światem zewnętrznym. Od samego działania ważniejsze są słowa oraz wewnętrzne przeżycia, doznania i refleksje dotyczące przemijalności. Z tego względu klimat tej krótkiej powieści jest pełen smutku czy też żalu za bezpowrotnie utraconą chwilą ulotnego szczęścia, którą człowiek nie zdążył się należycie nacieszyć, nie będąc świadom jej efemeryczności.

Tsugumi to bardzo dobre ukazanie faktu, że choroba (szczególnie terminalna) prowadzi do uprzedmiotowienia człowieka. Jednostka ludzka zostaje zdegradowana do schorzenia, które ją dotyka i w cień którego odsunięte zostają takie rzeczy jak temperament, wrażliwość, osobowość, itd. Chory staje się obiektem litości, współczucia, miłosierdzia, co nierzadko wiąże się z wykluczeniem z normalnego funkcjonowania w ramach danej społeczności – od wielu spraw zostaje odsunięty, a jego zachowanie i funkcjonowanie postrzegane jest przez pryzmat dolegliwości. Chroniczne schorzenie to także swoiste zmaganie z ciągłą atencją, troską, uwagą, które inni kierują pod adresem niezdrowego osobnika – może to prowadzić do przekonania, że jest się źródłem nieustannej zgryzoty i utrapienia dla innych. Banana Yoshimoto opisała również naturalne mechanizmy obronne, do jakich ucieka się chory, by jakoś poradzić sobie z niekomfortową sytuacją, w której bez przerwy się znajduje – w przypadku Tsugumi jest to gruby pancerz pozornej obojętności, hardości i bezczelności. Zdaje się, że przywdziana maska ma na celu udowodnić, że człowiek dotknięty schorzeniem nie zawsze musi być pogodzonym z losem i bezsilnym pesymistą czy słabym psychicznie strzępkiem nerwów, liczącym na nieustanną pomoc innych. Powieść Yoshimoto to także znakomite zaprzeczenie faktu, że cierpienie zawsze musi uszlachetniać – bohaterka książki odczuwa zdecydowanie zdrowsze emocje takie jak gniew, wola bycia niezależną istotą kroczącą własnymi ścieżkami, żądza walki z ciążącym nad nią fatum czy chęć wyrwania się z klatki teraźniejszości, w jakiej się ją zamyka.

Tsugumi czyta się bardzo dobrze z uwagi na piękny język, jakim posługuje się Banana Yoshimoto, który autorka stosuje do wyrażania prostych, ale często zapominanych prawd (Dorastamy, patrząc na różne rzeczy. I ciągle się zmieniamy. Żyjemy uderzani tym faktem na różne sposoby. Życie bez przerwy nam o tym przypomina [3]). Plastyczne i sugestywne obrazy szkicowane są kilkoma pociągnięciami pióra, a nad wszystkim unosi się mgiełka melancholii (W takie deszczowe dni przeszłość i przyszłość nadpływają cicho rozpuszczone w powietrzu [4]; Ileż to razy patrzyłam w tym roku na takie morze – pełne blasku, na linii horyzontu lśniące promieniami zachodzącego słońca, pogrążające się stopniowo w mroku [5]). Ta dyskretnie sącząca z kart powieści chandra wzmacniana jest przez retrospektywny charakter książki opowiadającej o momentach, które odeszły, rozpłynęły się w nurcie upływającego czasu.

Reasumując, Tsugumi to interesująca pozycja z Kraju Kwitnącej Wiśni. Książka, mimo tematyki o dużym ciężarze gatunkowym (umieranie, śmierć, samotność), utrzymana jest w bardzo subtelnym nastroju, naznaczonym delikatnością i łagodnością. Ewokacja klimatu nadmorskiego, sennego miasteczka, gdzie osadzono akcję utworu, posiada w sobie ogromne pokłady uroku, któremu trudno się oprzeć. Powieść kojarzy się z impresją, w której stosunkowo niewiele zostało wypowiedziane – zdecydowanie więcej zasygnalizowano, muśnięto, napoczęto, trącono. W tym kontekście utwór jest sztandarowym przykładem niedopowiedzenia, które tak cenię sobie w prozie japońskiej.

---

[1] Banana Yoshimoto, Tsugumi, przeł. Gabriela Rzepecka, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s. 6

[2] Tamże, s. 6 -7

[3] Tamże, s. 100

[4] Tamże, s. 67

[5] Tamże, s. 113 – 114