"Nierozłączne" Simone de Beauvoir - O sile przyjaźni

Nierozłączne

Simone de Beauvoir

Tytuł oryginalny: Les Inséparables

Tłumaczenie: Regina Gromacka

Wydawnictwo: Marginesy

Liczba stron: 111

Format: .epub

 

 

Przyjaźń to bliskie i serdeczne, a zarazem bardzo silne stosunki z drugą osobą, które budowane są w oparciu o wzajemną życzliwość oraz zaufanie. Prawdziwy przyjaciel czy przyjaciółka to skarb, który docenia się szczególnie w chwilach trudnych, kiedy los boleśnie nas doświadcza, bowiem właśnie wtedy możemy liczyć na wsparcie i otuchę bliskich nam osób. Już sama obecność przyjaciela czy przyjaciółki w okolicznościach, gdy inni się od nas odwracają, jest potężnym bodźcem pomagającym przetrwać niemiłe momenty. Z tego też względu strata tak wartościowej osoby jest zawsze wyjątkowo niełatwym przeżyciem, które wstrząsa do samych trzewi. Przypomina nam o tym m.in. Simone de Beauvoir (1908 – 1986), francuska pisarka, filozofka i feministka, autorka noweli Nierozłączne.

Główną bohaterką, a zarazem pierwszoosobową narratorką utworu jest Sylvie Lepage, będąca alter ego Simone de Beauvoir. Dzieło rozpoczyna się, gdy 9-letnia Sylvie, pomimo szalejącej wojennej zawieruchy (wciąż trwa Wielka Wojna) rozpoczyna nowy rok szkolny. W klasie na dziewczynkę czeka niespodzianka – miejsce obok w klasowej ławie zajmuje nowa koleżanka, którą jest Andrée Gallard. Owa (…) czarnulka, z zapadniętymi policzkami (…) [1] błyskawicznie nawiązuje nić porozumienia z Sylvie – osią dzieła jest zapis rozwijającej się i kwitnącej na przestrzeni lat relacji, która ulega mniejszym i większym zmianom wraz z dorastającymi protagonistkami.

Na Nierozłączone można spojrzeć przez pryzmat ciekawie i starannie nakreślonych portretów psychologicznych. Simone de Beauvoir bardzo misternie odmalowuje sylwetki obu dziewcząt, przedstawiając dwie bardzo silne osobowości. Sylvie ukazana zostaje jako postać o dość buntowniczym charakterze, za sprawą którego nie istnieją takie świętości, których nie można by podać w wątpliwość: W wieku dziewięciu lat byłam bardzo dobrze ułożoną dziewczynką; nie zawsze taka byłam, we wczesnym dzieciństwie tyrania dorosłych przyprawiała mnie o tak wściekłe napady złości, że pewnego dnia jedna z moich ciotek oświadczyła całkiem serio: „Sylvie jest opętana przez diabła” [2]. Dorastająca Sylvie uczy się ogłady, ale w głębi duszy pozostaje istotą kontestującą niemal wszystko, co wydaje się jej podejrzane czy nielogiczne – nie ma dla niej pewników czy uświęconych prawd. Stąd nawet tezy padające z ust dorosłych cieszących się autorytetem nie są przyjmowane bezkrytycznie: Nie rozumiałam. Nie da się przecież wierzyć umyślnie: czy można być ukaranym za to, że jakieś pomysły przychodzą ci do głowy? [3].

Z kolei Andrée jest osobą, w której kłębią się sprzeczności. Z jednej strony bohaterka jest inteligentna, bystra i niezależna w osądach, z drugiej zaś, niezwykle oddana swojej matce, co w dłuższej perspektywie czasowej skutecznie tłumi wszelkie odruchy buntu: Andrée była świetną uczennicą, utrzymałam się na pierwszym miejscu, tylko dlatego, że ona nie raczyła go zająć. Osobiście podziwiałam jej dezynwolturę, choć nie potrafiłam jej naśladować, z kolei nasze panie przestały być Andrée przychylne. Uznały ją za pełną paradoksów, ironiczną, zarozumiałą, zarzucały jej krnąbrność, nigdy jednak nie zdołały przyłapać na rażącym występku bezczelności, ponieważ Andrée zachowywała ostrożność, i być może to je najbardziej denerwowało [4].

Obserwowanie wkraczającej w dorosłość Andrée to dla Sylvie przyglądanie się bezwzględnemu przycinaniu osobowości przyjaciółki, tak by pasowała ona do sztywnych i jakże ciasnych schematów oraz reguł obowiązujących w rodzinie Gallardów, będących gorliwymi katolikami: Pan Gallard ukończył politechnikę, miał dobrą posadę w Citroënie i przewodniczył Lidze Ojców Dużych Rodzin; jego żona, z domu Rieviére de Bonneuil, należała do wielkiej dynastii wojujących katolików i była niezmiernie szanowana przez parafianki u Świętego Tomasza z Akwinu [5]. Andrée dusi się w gorsecie powinności i oczekiwań, jakie stawiają przed nią rodzice, tyle, że uwielbienie odczuwane wobec matki nie pozwala na otwarte i zdecydowane protesty. Taka sytuacja – ogromna walka tocząca się w duszy Andrée – doprowadza do permanentnego napięcia, które na stałe gości w umyśle zarówno dziewczynki (Jestem zmęczona byciem dzieckiem [6]), jak i nastolatki.

Dramatyczne położenie Andrée, dla której wkrótce rodzina zaczyna jawić się jako (…) więzienie, którego bramy były pilnie strzeżone [7], służy do pokazania jak niebezpieczna i tragiczna w konsekwencjach może być hipokryzja. Andrée, która z jednej strony stara się pozostać wierna matce, z drugiej zaś nie potrafi przymykać oczu na zachowania znacząco odbiegające od głoszonych haseł, popada w konflikt wewnętrzny, którego nie sposób wygasić. Niewystarczającym remedium jest nawet miłość, która w rodzinie zadeklarowanych katolików uchodzi za emocję szemraną i niebezpieczną: W naszym środowisku nie zawiera się małżeństw w ten sposób. (…) Małżeństwo z miłości jest podejrzane [8]. Okazuje się, że u Gallardów nie ma przestrzeni dla uczuć nagłych i spontanicznych – wszystko jest zimne, wyrachowane, oparte na starannej kalkulacji uwzględniającej bilans zysków i strat. W przypadku kobiet, nie ma również mowy o poszanowaniu indywidualności – żeński pierwiastek łączy się albo z posługą małżonkowi, albo z posługą Bogu (Wstąp do klasztoru albo wyjdź za mąż, staropanieństwo nie jest powołaniem [9]). Stąd właśnie w duszy Andrée, nieskorej do surowej tresury, narasta poczucie wyobcowania i osaczenia.

 

Nierozłączne, to lektura krótka, ale zarazem bardzo ciekawa. Simone de Beauvoir serwuje nam piękny portret przyjaźni dwóch dziewcząt, które wspólnie przechodzą przez trudy wkraczania w dorosłość. Jednocześnie francuska pisarka tworzy studium poświęcone narastającej alienacji – autorka unaocznia jak bezwzględnie może zachowywać się społeczność wyznająca sztywny zestaw zasad moralnych, która w trosce o pozory gotowa jest zmarginalizować nieposłuszne czy krnąbrne jednostki. Polskie wydanie – oparte o wydanie angielskie – wzbogacone jest o przedmowę kanadyjskiej pisarki Margaret Atwood oraz francuskiej profesorki filozofii Sylvie Le Bon-de Beauvoir (prywatnie adoptowanej córki Simone de Beauvoir). Teksty obu pań bardzo dobrze uzupełniają Nierozłączne, wzbogacając odbiór noweli o kontekst autobiograficzny. Całość zaś tworzy bardzo udaną kompozycję, która dla miłośników i miłośniczek twórczości de Beauvoir będzie prawdziwym rarytasem.

 

Wasz Ambrose 

P.S. Ukraińcy nadal mężnie bronią się przed rosyjskim najeźdźcą, tyle, że każdy dzień walk nierozerwalnie wiąże się z ludzką tragedią – ginie ludność cywilna, umierają żołnierze. Wojnę należy jak najszybciej zakończyć, a najlepszą ku temu sposobnością jest wspieranie Ukraińców na wszelkie dostępne sposoby. Warta poparcia akcja facebookowa „Tam gdzie pomoc nie dociera” Fundacji Asymetryści. Można wspierać darami rzeczowymi i wpłatami na konto (dane na facebooku) lub wsparciem https://zrzutka.pl/hn6r99

---

[1] Simone de Beauvoir, Nierozłączne, przeł. Regina Gromacka, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2022, s. 28

[2] Tamże, s. 26

[3] Tamże, s. 27

[4] Tamże, s. 36

[5] Tamże, s. 30

[6] Tamże, s. 40

[7] Tamże, s. 48

[8] Tamże, s. 75

[9] Tamże, s. 61