"Safe from the Neighbors" Steve Yarbrough - O prawach do wolności wolnych od wątpliwości

Steve Yarbrough

Safe from the Neighbors

Wydawnictwo: Knopf Doubleday Publishing Group

Liczba stron: 231

Format: .epub

 

 

 

 

 

 

 

Człowiek to na ogół istota na tyle antropocentryczna, że kiedy przychodzi do miar czasu, to realia pamiętane jeszcze przez dziadów oraz pradziadów, uchodzą niemal za odwieczne, zaś wszelkie usiłowania dążące do ich zmiany, traktowane są w kategoriach zamachu na uświęcone wartości. Umysł z tak zawężoną perspektywą koncentruje się na tu i teraz, nie przyjmując do wiadomości, że obecny stan rzeczy – szczególnie jeśli oparty jest na głębokiej niesprawiedliwości – może być jedynie tymczasowym układem sił, nieuchronnie skazanym na zagładę. Stąd dramatyczne próby obrony tego, co znane i utarte, które, zgodnie z żywionymi nadziejami, winno być niezmienne – tyle, że takie uparte wzbranianie się przed nowym może wydać fatalne owoce, które szybko gniją i zatruwają kontakty z przyszłymi pokoleniami. Przestrzega nas przed tym Steve Yarbrough (ur. 1956), amerykański pisarz i wykładowca akademicki, prywatnie mąż eseistki i tłumaczki Ewy Hryniewicz-Yarbrough, autor nie przełożonej do tej pory na język polski powieści Safe from the Neighbors.

Głównym bohaterem, a zarazem pierwszoosobowym narratorem utworu jest Luke May, nauczyciel historii pracujący w liceum w Loring, w stanie Mississippi. Ów mężczyzna, który niedawno skończył 50 lat wkracza w trudny okres swojej egzystencji. Łódka spokojnego dotychczas bytu wypływa na wzburzone morze kryzysu wieku średniego – dwie dorastające córki wyprowadzają się do oddalonego o ponad 100 mil Oxfordu, gdzie rozpoczynają studia na Uniwersytecie Mississippi (znanym też jako Ole Miss), zaś powstała tym sposobem w domu państwa Mayów pustka brutalnie ujawnia, jak mocno na przestrzeni lat osłabły małżeńskie więzy. Okazuje się, że Luke oraz jego żona, Jennifer, prowadzą równoległe żywoty, które tylko sporadycznie się przecinają. Nić porozumienia coraz mocniej się naciąga, grożąc zerwaniem, lecz żadna ze stron nie wykazuje inicjatywy, by przeciwdziałać temu zjawisku. Rzeczywistość komplikuje się jeszcze mocniej, gdy po wielu latach do Loring wraca osoba, z którą Luke znał się w dzieciństwie – jej pojawienie się staje się zwiastunem szeregu wypadków, których korzenie sięgają przełomu września i października roku 1962, kiedy to w Oxford wybuchły potężne zamieszki wywołane przez zwolenników segregacji rasowej, nie godzących się na to, by progi funkcjonującego od 1848 roku Uniwersytetu Mississippi po raz pierwszy w historii przekroczył czarnoskóry student.

Dzieło Steve’a Yarbrough skonstruowane jest w oparciu o 2 przeplatające się płaszczyzny. Na pierwszej z nich jesteśmy świadkami perypetii Luke’a Maya, którego życie staje się coraz bardziej zagmatwane. Wywinięcie się córek spod opiekuńczych skrzydeł rodziców i wyfrunięcie z gniazdka, uzmysławia Luke’owi jak mocno jego ostatnie lata ograniczyły się do spełniania się w roli rodzica z jednoczesnym zaniedbaniem swojej małżonki – Jennifer, zawodowo nauczycielka angielskiego, hobbystycznie zaś uparcie poszukująca swojej artystycznej drogi poetka, staje się coraz bardziej obcą osobą (Prawda jest taka, że nie wiedziałem ile owsianki zjada na śniadanie, bo od dawna przestałem ją dostrzegać [1]). Symbolem tego narastającego dystansu jest poezja Jennifer, pozostająca dla Luke’a nieznanym lądem, zaś wszelkie starania, by się na niego dostać i go odkryć, zostają bezpowrotnie porzucone. Nie mniejszym zmartwieniem protagonisty są starzejący się rodzice – w oczach swojego ojca Luke wciąż pozostaje chłopcem wymagającym wsparcia, co znacząco utrudnia przyjmowanie najmniejszej choćby pomocy ze strony syna. Natomiast stale pogarszająca się kondycja psychiczna oraz fizyczna matki działa deprymująco – niemoc w obliczu choroby skutkuje poczuciem bezradności oraz wyrzutami sumienia (wynikającymi z faktu, że Luke nie potrafi zdobyć się na takie elementy opieki jak zmiana pieluch czy mycie). Listę utrapień uzupełniają sprawy niedomówione, niewyjaśnione i niezamknięte – zarówno w relacjach z Jennifer jak i z ojcem, istnieje kilka kwestii, które są niczym ości boleśnie stające w gardle, nieustannie nas raniąc. Zarysowany w ten sposób portret Luke’a to dość uniwersalne ujęcie ludzkiej jednostki, która zmuszona zostaje do konfrontacji z natłokiem przytłaczających emocjonalnie zdarzeń – Yarbrough sygnalizuje, że w takich chwilach, gdy wystawieni jesteśmy na działanie ciągłego napięcia, zdecydowanie łatwiej o podejmowanie pochopnych decyzji czy nieprzemyślanych akcji.

W szerszym kontekście, Safe from the Neighbors jest bolesną opowieścią o segregacji rasowej oraz rasizmie, które w latach 50-tych i 60-tych XX wieku uparcie kwitną na Głębokim Południu, tj. w południowo-wschodnim regionie USA, będącym najbardziej konserwatywną częścią Stanów Zjednoczonych. Zagadnienie dyskryminacji czarnoskórej mniejszości zostaje przytoczone poprzez echa sprawy Jamesa Mereditha (ur. 1933), weterana Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, który 1 października 1962 roku staje się pierwszym afroamerykańskim studentem Uniwersytetu Mississippi, uczelni chlubiącej się tym, że w ciągu całej jej ponad 100-letniej historii nie studiowała na niej ani jedna osoba o kolorze skóry innym niż biały. Rozpoczęcie edukacji poprzedzone jest szeregiem odmów i przeszkód, z którymi boryka Meredith – opór przed przyjęciem czarnoskórego jest na tyle silny, że przysługujące Jamesowi Meredithowi prawo do edukacji musi potwierdzić Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, zaś praktycznie zaimplementowanie tego prawa w realiach Głębokiego Południa obywa się przy wsparciu agencji federalnej Departamentu Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych (United States Marshals Service), Gwardii Narodowej, żandarmerii oraz wojska. Trwające około 15 godzin zamieszki na terenie kampusu wszczęte przez zwolenników segregacji rasowej, by fizycznie uniemożliwić zapisanie się Meredithowi na studia, przyjmują na tyle potężne rozmiary, że do ich stłumienia użyto łącznie ponad 30 000 tysięcy funkcjonariuszy i żołnierzy – rozkaz prezydenta Johna F. Kennedyego, by nie odpowiadać ogniem dopóki życie Mereditha nie będzie bezpośrednio zagrożone sprawia, że bilans rozruchów, w których bierze kilka tysięcy osób (wiele z nich uzbrojonych), to jedynie 2 ofiary śmiertelne oraz ponad 300 rannych.

Luke May, mający wówczas 6 lat, mgliście pamięta te wydarzenia. Zdecydowanie klarowniejsze wspomnienia posiada za to jego ojciec, który częściowo w nich uczestniczy. James May, członek Rady Białych Obywateli (ang. Citizens' Councils, nieformalnie określanej mianem White Citizens' Councils), organizacji wyznającej ideę białej supremacji, czuje się w obowiązku, by bronić tradycji i wartości Południa, tradycji i wartości sprowadzających się do tego, by kolorowi nadal pozostawali obywatelami drugiej kategorii. Zapatrywanie na segregacją rasową staje się jedną z kilku kości niezgody, które degradują stosunki pomiędzy ojcem i synem (W Mississippi jest wielu białych facetów takich jak ja, którzy nie mają pojęcia, co robili ich ojcowie w czasach ruchu praw obywatelskich, ponieważ nie chcą tego wiedzieć [2]). James May postępuje tak jak większość białych, choć nie jak wszyscy – jednym z wyjątków jest Ellis Buchanan, wydawca lokalnego dziennika, który aktywnie angażuje się na rzecz ruchu praw obywatelskich, zaś tym, co go za to spotyka są niemiłe spojrzenia, usunięcie poza społeczny nawias czy liczne telefony z groźbami. W tym właśnie tkwi ogromna siła powieści Steve’a Yarbrough, bowiem autorowi znakomicie udaje się pokazać, jak szkodliwy i trujący jest rasizm. Rasizm dotykający nie tylko kolorowych, ale raniący również tych białych, którzy nie potrafią stłumić w sobie najbardziej elementarnych odruchów przyzwoitości oraz godności i którzy nie godzą się na kategoryzowanie czy prześladowanie ludzi w oparciu o takie wyznaczniki jak kolor skóry.

Sylwetka Jamesa Maya – białoskórego farmera dzierżawiącego ziemię i rok w rok biorącego w okresie wiosennym pożyczki na ziarna do wysiewu – zostaje wykorzystana także do tego, by zademonstrować fakt, iż dla wielu białych (szczególnie tych ubogich) wyznawanie ideologii rasistowskiej jest motywowane ekonomicznie. James jest w niewiele lepszej sytuacji finansowej niż zatrudnieni u niego Afroamerykanie – ani dom, w którym mieszka, ani ziemia, jaką uprawia nie należą do niego. James, podobnie jak inni dzierżawiący ziemię w ramach 16th Section Land (pozyskiwane tym sposobem środki przeznaczane są na rzecz systemu szkół publicznych), co 5 lat składa ofertę na swoją farmę, mając nadzieję, że albo nie pojawi się żadna kontroferta lub, że będzie ona niższa. Tę pojawiającą się co 5 lat niepewność, co do tego czy pozostaniemy w obecnym miejscu zamieszkania i pracy, można nieco zredukować poprzez utrzymywanie odpowiednich relacji z mieszkańcami Loring, którzy w ogromnej mierze należą do Rady Białych Obywateli (nie brak tutaj najbardziej wpływowych osobników, łącznie z prezesem lokalnego banku). Przyłączenie się do organizacji nie jest obowiązkowe, ale w przypadku biednego, białego farmera jawi się jako wręcz konieczne, tak by uniknąć ryzyka ostracyzmu, bowiem wykluczenie jest niemal jednoznaczne z utratą dzierżawionej ziemi (nasza oferta może zostać przebita przez innych, pragnących uprzytomnić nam, że nie warto „bratać się z czarnuchami” lub miejski bank – odczuwający podobną potrzebę edukacji na temat czarno-białych kontaktów –  może nie udzielić nam pożyczki na nasiona).

Umiejętnie połączenie obu wątków – obyczajowego, związanego z losami Luke’a Maya oraz historycznego, dotyczącego wstąpienia na Uniwersytet Mississippi Jamesa Mereditha – owocuje bardzo ciekawą książką. Steve Yarbrough przypomina nam, że zdecydowanie trudniej jest coś wznosić (do czego potrzeba pokładów wysiłku oraz cierpliwości) niż niszczyć, przy czym do destrukcji może dojść przez moment nieuwagi czy bezmyślności. Jednocześnie autor ukazuje mroczne karty historii Ameryki, która przez wiele lat była krajem hipokryzji i obłudy. Krajem głoszącym prawo do równości, w którym jednak nie brakowało regionów, gdzie przez lata tego prawa nie można było wprowadzić w życie. Safe from the Neighbors jest w rezultacie utworem unaoczniającym, że istotą człowieczeństwa jest odwaga, by krzyczeć, gdy innym wyrządza jest krzywda oraz gotowość do walki z niesprawiedliwością. Bierność czy obojętność są przyzwoleniem na chaos oraz zło, które – zgodnie z przestrogą prezydenta Johna F. Kennedy’ego wygłoszoną przy okazji zapisu Jamesa Mereditha na Uniwersytet Mississippi – bardzo szybko mogą podważyć fundamenty cywilizowanego świata: Jeśli ten kraj kiedykolwiek osiągnie punkt, w którym dowolny człowiek lub grupa ludzi, siłą lub groźbą, będą mogli ignorować nakazy naszych sądów i Konstytucji, żadne prawo nie będzie wolne od wątpliwości, żaden sędzia nie będzie pewny swoich wyroków, żaden obywatel nie będzie bezpieczny między swoimi sąsiadami [3].

----------------

[1] Steve Yarbrough, Safe from the Neighbors, Wydawnictwo Knopf Doubleday Publishing Group, Nowy Jork 2010 , s. 101

[2] Tamże, s. 119

[3] Tamże, s. 210

 

 

Wasz Ambrose

 

 

P.S. Za pomoc w przekładzie ostatniego cytowanego fragmentu serdecznie dziękuję Qbusiowi z bloga Qbuś pożera książki.

 

P.S. 2 Ukraińcy nadal mężnie bronią się przed rosyjskim najeźdźcą, tyle, że każdy dzień walk nierozerwalnie wiąże się z ludzką tragedią – ginie ludność cywilna, umierają żołnierze. Wojnę należy jak najszybciej zakończyć, a najlepszą ku temu sposobnością jest wspieranie Ukraińców na wszelkie dostępne sposoby. Warta poparcia akcja facebookowa „Tam gdzie pomoc nie dociera” Fundacji Asymetryści. Można wspierać darami rzeczowymi i wpłatami na konto (dane na facebooku) lub wsparciem https://zrzutka.pl/hn6r99