Pedro Paulo Rangel "Czarodziejka na karuzeli" - Przemoc, która spłyca

Czarodziejka na karuzeli

Pedro Paulo Rangel

Tytuł oryginału: O Carrossel e a Feiticeira

Tłumaczenie: Janina Z. Klave

Wydawnictwo: Literackie

Seria: Proza Iberoamerykańska

Liczba stron: 260

 

 

 

Rzeczą trudną do powstrzymania się jest personifikowanie losu, który nierzadko płata nam brzydkie figle, rzuca nam kłody pod nogi, ale który potrafi też bardzo przyjemnie zaskakiwać, zsyłając nam niespodziewane prezenty. Owo nadawanie cech ludzkich fortunie, to swoista próba obłaskawienia i pogodzenia się z jej – nierzadko niezrozumiałymi bądź trudnymi do zaakceptowania – wyrokami. Bo faktem jest, że w mgnieniu oka, bez żadnych zapowiedzi, byt nasz potrafi przejść ze stanu statecznego i uporządkowanego w figurę nieprzewidywalną i chaotyczną, tak, jak gdybyśmy wskoczyli na rozszalałą karuzelę. Przekonują się o tym choćby bohaterowie książki Czarodziejka na karuzeli, autorstwa brazylijskiego pisarza Pedro Paulo Rangela (ur. 1948).

Powieść to dzieło specyficzne, które już od pierwszych stron przykuwa czytelniczą uwagę z racji formy, w jakiej zostało utrzymane. Brazylijski autor rezygnuje z klasycznej chronologii i decyduje się na odtworzenie przedstawianej historii – bieg wydarzeń zostaje odwrócony, w rezultacie czego czytelnik już na początku uraczony zostaje zakończeniem opowieści, a dalsze karty stanowią stopniowe ukazywanie przyczyn, które doprowadziły do znanego już finału. Przyjęty styl sprawia, że każdy kolejny rozdział łączy z poprzednim w sposób, który nie zawsze jest łatwy do natychmiastowego wychwycenia. Niektóre kwestie wyjaśniają się dopiero w miarę dalszej lektury, co przy zaburzonej kolejności zdarzeń skutkuje tym, że trzeba być nieustannie skoncentrowanym, by nie pogubić poszczególnych wątków fabuły.

Nadążanie za meandrami snutej historii jest tym trudniejsze, że powieść zaludnia pokaźne grono bohaterów, których łączą najróżniejsze relacje. Część z tych stosunków ujawniona zostaje od razu, ale równie spora partia jest sukcesywnie odsłaniania, co skutecznie zwiększa poczucie czytelniczego zagubienia. Warto przy tym nadmienić, że galeria protagonistów to grupa dość szczególna, bowiem praktycznie żadna postać nie wzbudza czytelniczej sympatii. Pedro Paulo Rangel odmalowuje przed nami portrety osób, których postępowanie wzbudza sprzeciw, wywołuje oburzenie, przyprawia o zniesmaczenie czy rodzi pogardę. Prezentowani osobnicy to ludzie przesiąknięci egoizmem, łatwo ulegający podszeptom spragnionego szybkich podniet ciała, którzy w życiu kierują się przede wszystkim własnym interesem, dbając o prywatne szczęście, nawet jeśli jest to równoznaczne z krzywdą bliźniego. Nierzadko egzystencja postrzegana jest jako ciągła walka i konfrontacja, co wiąże się z koniecznością zdominowania innych, udowodnienia wyższości, co najlepiej wyrażają słowa mecenasa Vivaldo, stwierdzającego, że: Zatruwanie życia naszych przeciwników czyni nasze życie lepszym. Musimy prześladować, dokuczać, rzucać kalumnie na naszych nieprzyjaciół. To kwestia przeżycia [[1]]. Wegetacja i dorastanie w takich warunkach powoduje, iż indywidua pojawiające się w utworze naznaczone są mentalnymi bliznami i okaleczeniami, a świat rozumiany jest przez nich w czarno-białych kategoriach – do głosu dopuszczane są jedynie skrajne emocje, w efekcie czego sfera uczuć ulega ogromnemu spłyceniu ((…) jest się odważnym tylko wtedy, kiedy się nienawidzi; a kto umie nienawidzić, umie i kochać [2]), co z kolei uniemożliwia zadzierzgnąć autentycznej więzi z drugim człowiekiem. Summa summarum życie okazuje się pasmem rozczarowań i zawodów, a szczęście czy spełnienie to jedyne wyświechtane slogany, których nie sposób przystroić w szaty realności.

Akcja tego niecodziennego dzieła osadzona została w Rio de Janeiro, brazylijskiej metropolii wciśniętej pomiędzy bezmiar wód Oceanu Atlantyckiego a urwiste wzgórza, której panorama poprzecinana jest strzelistymi wieżowcami i towarzyszącymi im rozległymi dzielnicami nędzy, favelami. Miasto oglądane jest z perspektywy mieszkańców, co daje szansę, by zachwycić się jego urokami (Gmachy stojące rzędem wydają się olbrzymimi potworami bez duszy cichymi i nieodgadnionymi otulonymi mgłą. Koncentryczne koła oparów o niespokojnych kolorach otaczają światła latarni [3]), ale i poznać tę mroczniejszą, mniej popularną wśród turystycznych folderów stronę (Copacabana: korki uliczne, zatkane filtry, pęknięte rury, nie funkcjonujące windy, krany odbijające suchymi bąbelkami. Ul dramatów powstających przy wykopach pod nowe gmachy. Tylko jedna radość: błękitny horyzont [4]). Uzupełnieniem powieściowego tła są opisy brazylijskiej kultury, która przesycona jest folklorem, religijnymi wierzeniami przemieszanymi z zabobonem, magią i czarami, czego uosobieniem są babalaôs i babalorixás (najogólniej rzecz ujmując, kapłani religii afrobrazylijskiej specjalizujący się w praktykach magicznych, rzucaniu uroków, itd.).

Wypadkową tych wszystkich składników jest powieść, w której Pedro Paulo Rangel uwypukla cechy współczesnego społeczeństwa – jego członkowie nastawieni są na własne potrzeby, które realizowane są za wszelką cenę, bez oglądania się na dobro drugiego człowieka. Brazylijczyk uświadamia nam, że takie egocentryczne podejście prowadzi do nieuchronnej dehumanizacji, czego wyrazem jest przemoc, jako uniwersalny środek do rozstrzygania wszelkich spornych spraw. Lektura ciekawa, choć nie jest to dzieło wybitne – tytuł głównie dla tych, którzy chcieliby bliżej poznać Brazylię i to niekoniecznie tą z pstrokatych folderów reklamowych.

---

[1] Pedro Paulo Rangel, Czarodziejka na karuzeli, przeł. Janina Z. Klave, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980, s. 52

[2] Tamże, s. 49

[3] Tamże, s. 75

[4] Tamże, s. 183