Yasutaka Tsutsui "The Maid" - Duchowe podglądactwo

The Maid

Yasutaka Tsutsui

Tytuł oryginału: Kazoku Hakkei

Tłumaczenie: Adam Kabat

Wydawnictwo: Alma Books

Liczba stron: 217

 

 

 

 

Domeną literatury zaliczanej do nurtu fantastyki jest m.in. eksploracja zagadnień nie mających potwierdzenia w dotychczasowej wiedzy na temat otaczającego nas świata. Przykładem takiej konstrukcji, która obecnie na pełnych prawach egzystuje jedynie w kreacjach płodzonych w umysłach pisarzy jest postrzeganie pozazmysłowe  (ESP – extra sensory perception), czyli odbieranie od otoczenia bodźców bez udziału znanych nam zmysłów (słuchu, wzroku, smaku, węchu i dotyku). Autorem, który chętnie sięga po rozwiązania z zakresu parapsychologii jest japoński literat Yasutaka Tsutsui. Jedną z książek, w której niepoślednią rolę odgrywają tego typu niezwykłe zdolności jest The Maid (jap. Kazoku Hakkei).

Główną bohaterką dzieła jest Nanase, młoda dziewczyna pracująca w charakterze pokojówki. Kolejne rodziny, które zatrudniają Nanase nie wiedzą, że przyjmując sprawiającą sympatycznie wrażenie młodą kobietę, jednocześnie wpuszczają w swoje progi swoistego podglądacza. Czytelnik już od pierwszych stron przekonuje się, że Nanase posiada specyficzny dar (lub przekleństwo – w zależności od punktu widzenia) – dziewczyna potrafi czytać w cudzych myślach. Otwierając rodzaj mentalnej furtki we własnym umyśle, protagonistka zyskuje dodatkowy zmysł, za sprawą którego możliwe staje się oglądanie percepcyjnych obrazów innych osób. Nanase nie chełpi się jednak swoją mocą, osnuwając ją mgłą tajemnicy – usiłując prowadzić egzystencję anonimowego człowieka w wielkiej amorficznej zbiorowości, dziewczyna dyskretnie korzysta z zagadkowej umiejętności, stopniowo odkrywając jej zalety oraz zagrożenia związane z jej użytkowaniem.

Czytelnicy, którzy zetknęli się z prozą Yasutaki Tsutsui wiedzą, że przedmiotem literackiej działalności japońskiego artysty jest na ogół człowiek oraz jego psychika. Mechanizmy, według których funkcjonuje umysł; postrzeganie siebie oraz innych w odniesieniu do zmieniających się (a niekiedy bardzo niezwykłych) warunków otoczenia; samoświadomość oraz obiektywność prawdy to tematy, które regularnie przewijają się na kartach dzieł Japończyka. Nie inaczej jest w przypadku książki The Maid, w której bardzo wiele miejsca poświęcono życiu wewnętrznemu człowieka.

The Maid, dzięki postaci głównej bohaterki, jest pozycją o tyle interesującą, że czytelnik bardzo dokładnie zapoznaje się z sylwetkami kolejnych postaci, występującymi w poszczególnych rozdziałach. Za sprawą zdolności Nanase możliwe staje pochwycenie ogromnego rozdźwięku, jaki często występuje pomiędzy ludzkimi działaniami i słowami, a rzeczywistymi intencjami. Autor umiejętnie przekonuje nas, że człowiek, jako istota społeczna zmuszona do nieustannych kontaktów z innymi, stosuje cały wachlarz technik przystosowawczych, dzięki którym możliwe staje się wspólne bytowanie. Współtrwanie (nie zawsze harmonijne i pokojowe) różnorakich charakterów jest wynikiem szeregu kompromisów i wyrzeczeń, które wiążą się z koniecznością dostosowania się do przyjętych norm i reguł – w praktyce oznacza to, że wielu z nas akceptuje fakt przyprawienia nam gombrowiczowskiej gęby, pozwala na to, by zostać wtłoczonym w schemat czy być ocenianym przez pryzmat stereotypów, potwierdzając przy tym słowa George’a Berkeleya, który stwierdził, że esse est percipi (z łac. – istnieć to być postrzeganym). Jednocześnie ta zewnętrzna maska może w znaczącym stopniu różnić się od tego, kim naprawdę jesteśmy (albo raczej: od tego, kim się czujemy, za kogo się uważamy). Proza Yasutaki Tsutsui jest więc niezwykle wartościowa, bowiem obiektem zainteresowania jest zarówno ludzka jednostka jak i zbiorowość oraz interakcje zachodzące pomiędzy jej członkami. Japońskiemu artyście bardzo dobrze udaje się ukazać jak istotną rolę w codziennym bycie danej społeczności odgrywa to, co przeciętne, średnie i pospolite, które na ogół jest dogłębnie poznane, i które w niczym nie zaskakuje. Pojawienie się pierwiastka obcego, nieznanego, odstającego od tego, co przyjęte za normę, bardzo szybko może prowadzić do poczucia zagrożenia, wynikającego z niemożności przewidzenia zachowania się takiego elementu. W związku z tym osoby wyjątkowe, niepowtarzalne, których cechy zbyt wyraźnie przekraczają ustalony pułap nierzadko doświadczają ostracyzmu i wykluczenia, bowiem albo reprezentują one niezwykłość (a tę bardzo łatwo skarykaturyzować i sprowadzić do miana dziwactwa), bądź za sprawą swojej doskonałości w danej dziedzinie stanowią lustro, w którym bardzo wyraźnie widać słabostki i wady przeglądających się w nim osób. Socjologiczne zainteresowania autora wyrażają się również w pieczołowitej obserwacji współczesnego, konsumpcyjnego społeczeństwa oraz praw, jakimi się ono rządzi. Tsutsui zwraca uwagę na chorobliwe przywiązanie do fizyczności czy piękna rozpatrywanego wyłącznie przez pryzmat cielesności – dzieło Japończyka dobitnie obrazuje jak takie podejście spłyca międzyludzkie relacje, ograniczając je i zubożając, redukując do uleganiu pierwotnym i prymitywnym instynktom. Pod pręgież krytyki trafia również bezmyślny kult młodości, pracoholizm czy jałowość bytu ludzi, którzy zamknięci w bańce teraźniejszości kierują się jedynie najniższymi pobudkami, wegetując na krawędzi zezwierzęcenia. Obiektem napomnień jest zatem cała cywilizacja zachodnia, oparta na konsumpcji, na kreowaniu potrzeb niemożliwych do zaspokojenia, na materializmie, z którego rodzi się złudne przekonanie, że wszystko można nabyć oraz że wszystko ma swoją cenę, co jednocześnie prowadzi do deprecjacji duchowości.

W książce The Maid Yasutace Tsutsui udało się poruszyć szereg różnorakich zagadnień. To bogactwo treści jest wynikiem konstrukcji, która umożliwia orbitowanie wokół różnorodnych kwestii. Dzieło Japończyka składa się z ośmiu rozdziałów stanowiących zamknięte historie – każdy z nich poświęcony jest rodzinie, u której aktualnie przebywa i pracuje Nanase. Z tego względu utwór kojarzy się ze zbiorem opowiadań, połączonych ze sobą osobą głównej bohaterki. Mocną stroną takiego rozwiązania fabularnego jest zmienność i bogactwo rysów charakterologicznych postaci, które obserwuje Nanase, a to właśnie osobowości poszczególnych pracodawców stanowią fundament The Maid. Rozważania nad naturą danych postaci stają się punktem wyjścia do spostrzeżeń bardziej uniwersalnych, dotyczących całych zbiorowości.

Podsumowując, The Maid uznać należy za bardzo wartościową i wieloaspektową lekturę. Książkę można traktować jako niezwykły Bildungsroman (z niem. powieść o formowaniu), bowiem jest to opowieść o wkraczaniu w świat ludzi dorosłych w sposób zupełnie inny niż odbywa się to w przypadku innych dojrzewających młodych osobników. Utwór jest przy tym dość bezpośredni, a momentami wręcz szokujący, poprzez bezceremonialne odsłanianie tego, co lubieżne, banalne, złe i prymitywne, i pod tym względem przywodzi na myśl namolne grzebanie wacikiem nasączonym spirytusem w jątrzącej się ranie.

Ambrose