Warto zapolować

Twierdze

Battle Castle (2012)
Producent: Parallax Film Productions Inc. we współpracy z Ballista Media Inc.

Jakiś czas temu Focus TV wyemitował rewelacyjny wręcz serial dokumentalny produkcji brytyjskiej pod polskim tytułem Twierdze. Jak większość wartościowych rzeczy w ostatnim czasie, utonął on w potopie szmiry, reklam i politykierstwa, że o głupocie nie wspomnę, królujących w polskiej telewizji. Nie został on nawet zauważony przez największy krajowy portal poświęcony sztuce filmowej (za karę nie wymienię jego nazwy). Mniemam, że wielu chętnie by Twierdze obejrzało, gdyby tylko o nich wiedzieli, więc postanowiłem napisać o tej serii słów kilka.

Całość prowadzi znany prezenter brytyjskiej telewizji specjalizujący się w tematyce historycznej Dan Snow. Battle Castle, jak na razie, obejmuje sześć odcinków, każdy poświęcony jednej twierdzy:

• Crac des Chevaliers
• Château Gaillard
• Dover Castle
• Conwy Castle
• Malbork Castle
• Málaga

Dowiadujemy się w jakich okolicznościach powstały i jakie cele chcieli osiągnąć ich budowniczowie. Dan Snow w niezwykle interesujący sposób przedstawia rozwiązania architektoniczne każdej z tych perełek budownictwa wojskowego wyjaśniając na czym polegało nowatorstwo i unikalność każdej z nich. Możemy obejrzeć nie tylko stan dzisiejszy obiektów, ale również rekonstrukcje widoków z czasów świetności twierdz i z momentów, gdy musiały sprawdzić się w ogniu walki. Już to samo wystarczyłoby, aby uczynić serial niezwykle zajmującym, ale producenci poszli dalej.

Poddana została analizie celowość wybudowania każdej z twierdz i skuteczność wybranych przy jej budowie rozwiązań oraz to, jak w praktyce wpłynęła na losy tych, którzy ponieśli te ogromne przecież koszty, których wymagała każda budowa. Omawiając dzieje zamków zademonstrowano również uzbrojenie broniących i oblegających oraz stosowaną przez obie strony strategię i taktykę. Zaproszeni uczestnicy, fascynaci dawnego uzbrojenia, eksperymentują z machinami oblężniczymi i objaśniają sposoby ich użycia, przy okazji ośmieszając niektórych „ekspertów” i przeprowadzane przez nich próby. Nastrój budowany jest przez liczne symulacje komputerowe oraz wstawki batalistyczne i choć tym scenom daleko do rozmachu i dynamiki choćby rodem z Gry o Tron czy Gladiatora (Ridley Scott, 2000), to z drugiej strony te nasze z Ogniem i mieczem czy Potopu wyglądają przy nich wręcz żałośnie. A przecież to tylko serial popularnonaukowy, a nie produkcja z aspiracjami na wielkie dzieło literatury patriotycznej przeniesione na ekran. Całość jest świetnie zmontowana, wiedza podzielona innymi elementami filmowej kompozycji nie ucieka widzowi, jednym słowem doskonały materiał o historii.

Mnie najbardziej poraziły dwa odcinki. O Crac des Chevaliers, gdyż budowniczowie tego średniowiecznego monstrum prześcignęli swoje czasy. Do dziś budzi podziw i zdumienie budowla, która przez wieki opiera się nie tylko wiatrom, wysokim temperaturom w dzień i niskim w nocy, burzom piaskowym i innym niszczącym czynnikom, ale nawet częstym tamtym regionie (Syria) trzęsieniom ziemi.

A drugi? To Malbork! W odcinku pokazano nie tylko zamek, ale i to, jak się sprawdził w walce, czyli po Bitwie pod Grunwaldem. Ta część dla uważnego odbiorcy, nawet lubującego się w historii, jest wręcz szokująca! Od razu zauważamy, że przeciętny Polak, choć o okresie tym uczył się co najmniej dwa razy (na pierwszym i drugim stopniu powszechnej edukacji), nie potrafi powiedzieć nic konkretnego o tym, jak doszło do samej bitwy, a tym bardziej co się działo po niej, czyli o oblężeniu Malborka.

Jak bardzo jesteśmy przywiązani do naszych wyobrażeń o historii powstałych na gruncie sienkiewiczowskiej i komunistycznej propagandy może świadczyć choćby fragment tekstu o tym odcinku opublikowany na stronie Fokus TV:

Przenosimy się więc do roku 1410, by zobaczyć oblężenie zamku w Malborku. Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem wojska polsko-litewskie pod wodzą Władysława Jagiełły próbowały zdobyć siedzibę zakonu krzyżackiego. Twierdza, zbudowana z 10 milionów cegieł, dysponowała m.in. magazynami, umożliwiającymi utrzymanie garnizonu składającego się z 1000 żołnierzy przez 10 lat lub 10 000 żołnierzy przez rok. Oblężenie Malborka trwało od 25 lipca do 19 września i skończyło się porażką wojsk polsko-litewskich. Zabrakło przede wszystkim machin oblężniczych, bez których próba zdobycia Malborka była czystym szaleństwem. Zdaniem Paweł Jasienica Władysław Jagiełło celowo odstąpił od oblężenia Malborka, obawiając się, że ewentualny upadek państwa zakonnego umocniłoby przewagę Polski nad Litwą.

Pomijając już haniebne kaleczenie polszczyzny (zatrudniają „stażystów”, czy co?), jest w tym typowe polskie podejście do historii – bezwartościowe (brak porównania do czegokolwiek) informacje o ilości użytych cegieł czy pojemności magazynów zamiast choćby próby odniesienia się do tego, co widza zaskoczy i co było istotne, na przykład wyjaśnienia, dlaczego Wielki Mistrz zamiast wygodnie czekać na nas za murami Malborka, wyszedł w pole i szukał nas pod Grunwaldem. Przytoczone są gdybania Jasienicy, ale ani słowach o logice wywodów filmu, które stoją do nich w całkowitej opozycji, i które znajdują oparcie w faktach, które Jasienicowym fantazjom przeczą. Język bezmyślnej, bezrefleksyjnej „patriotycznej” propagandy jest widoczny najewidentniej w sformułowaniu

dysponowała m.in. magazynami, umożliwiającymi utrzymanie garnizonu

Ilu Polaków skaleczonych dogmatycznym systemem szkolnictwa i państwowej propagandy zauważy, że to nie magazyny utrzymują garnizon, a ich zawartość, o której oczywiście ani słowa? Taka jest polska szkoła historii i tacy są polscy dziennikarze oraz historycy. Niestety politycy i dowódcy również. Nieliczne chwalebne wyjątki są tylko potwierdzeniem reguły.

Odcinek o Malborku jest jedną z wyjątkowych dla polskiego widza nieznającego języków obcych okazją do spojrzenia na naszą historię z punktu widzenia innych, którzy nie stoją ani po „ich”, ani po „naszej” stronie, gdyż Anglikom nic ani do Bitwy pod Grunwaldem, ani do Jagiełly czy Krzyżaków. To tematy dla nich równie obojętne, co historia starożytnych Chin. A niestety wydźwięk moralny operacji Grunwaldzkiej i późniejszego oblężenia Malborka jest, delikatnie mówiąc, nieco inny niż nam się na ogół wydaje. Aspekt zaś Skrzetuskiego* w wydaniu Malborskim, to już naprawdę esencja polskości (i litewskości chyba też). Ale to już obejrzyjcie sami. Zachęcam gorąco i polecam wszystkie odcinki. Są co pewien czas powtarzane, a będą, mam nadzieję, nie tylko na tym jednym programie.

Wasz Andrew

* Największym wyczynem Skrzetuskiego było wymknięcie się z oblężonego Zbaraża (epizod historyczny wykorzystany w Ogniem i mieczem). Regułą było szczelne blokowanie oblężonych twierdz, by uniemożliwić nawet nie aprowizację, ale przede wszystkim możliwość organizowania odsieczy. W przypadku oblężenia Malborka było to fikcją.