Takeshi Kaikō "Darkness in Summer" - W sidłach bezwładu

Darkness in Summer

Takeshi Kaikō

Tytuł oryginału: Natsu no Yami

Tłumaczenie: Cecilia Segawa Seigle

Wydawnictwo: Peter Owen Publishers

Liczba stron: 210

 

 

 

 

Rozlewająca się ciemność to doskonałe miejsce, by się w nim zagubić – w ten sposób można się schować, ukryć, uciec od wrogiego świata, którego łapczywe macki atakują naszą wrażliwą osobowość. Pogrążeni w mroku stopniowo tracimy własną tożsamość, nasze kontury rozpływają się, znikamy my, a wraz z nami wszelkie problemy, kłopoty, troski i żale. Jednak czerń nie jest na tyle łaskawa, by gościć nas nieustannie – od czasu do czasu musimy opuszczać bezpieczne schronienie, by wspólnie z innymi podjąć egzystencję w świetle dnia. Narażeni na promienie słoneczne, które z bezwzględną precyzją odsłaniają nasze wrażliwe punkty, kulimy się w obawie nieuchronnego ciosu. Ale skąd w nas tyle strachu, jakie jest źródło lęku przed tym, co nas otacza? Jak przekonuje się bohater powieści Darkness in Summer autorstwa japońskiego literata Kaikō Takeshiego, odpowiedzi na to pytanie musimy odnaleźć w nas samych – w naszej przeszłości, w doświadczeniach, jakie stały się naszym udziałem oraz w głębinach podświadomości, w których zatajamy najbardziej traumatyczne przeżycia.

Dwoje Japończyków, kobieta i mężczyzna, oboje bezimienni, spotykają się po 10 latach rozłąki. Wichry kapryśnego losu sprawiają, że obecnie oboje wegetują z dala od Ojczyzny – ona osiadła w RFN, gdzie rozpoczęła karierę naukową, zaś on, pracując jako dziennikarz i pisarz, przebywa aktualnie w jednym z krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Kiedy dochodzi do próby wskrzeszenia relacji z okresu, gdy oboje mieszkali w Tokio, okazuje się, że miłość już dawno wyblakła i rozpłynęła się w oparze nicości, pozostawiając wyłącznie osad fizycznego pożądania. Tyle, że spędzone razem chwile uzmysławiają obojgu, że wciąż się potrzebują – desperacka trwoga przed samotnością i wyobcowaniem, groza odrzucenia i bytowania poza społecznym nawiasem, bezbronność wobec demonów przeszłości powodują, że para bezwiednie jednoczy się, starając się wspólnie przebrnąć przez meandry okrutnej rzeczywistości, walcząc ze swoimi słabościami, z falą destrukcji, ale i ze sobą nawzajem.

Wykreowane przez Kaikō Takeshiego postacie to ludzie wewnętrznie poranieni, wyniszczeni, a ponadto śmiertelnie zmęczeni. Kobieta, która po wielu trudach i wyrzeczeniach finalizuje swoje wysiłki pisząc rozprawę doktorską, obrosła grubą skorupą nienawiści do ojczyzny z racji faktu, że w Japonii nie mogła liczyć ani na poważanie i szacunek, ani na zrozumienie dla swoich pasji i ambicji. Z kolei mężczyzna, który zarabiał także w charakterze korespondenta wojennego, to osobnik kompletnie rozbity. Jego osobowość ulega stopniowej dezintegracji, która prowadzi do bezwolności, bierności i apatii (Tak, w tych dniach wolę być na wpół drzemiący, na wpół świadomy, dryfując jedynie na krawędzi snu, ale nie zanurzając się w jego objęciach [1]). Rola bezstronnego obserwatora, przed oczami którego przewijały się chaos, zniszczenie i cudze tragedie składające się na wojenne piekło, skutkuje zapadnięciem w swoisty letarg – bohater odrywa się od otoczenia, skazuje się na dobrowolną izolację, zagłębia się w odmętach mizantropii, bezskutecznie poszukując bodźców, które mogłyby wyrwać go z lepkiej bezczynności.

W dziele Kaikō Takeshiego bardzo istotną rolę odgrywa cielesność, zmysłowość. Autor poprzez opisy, niezwykle precyzyjne i rozbudowane, ale jednocześnie pozbawione wulgarności, a tchnące przy tym szczyptą poezji, sygnalizuje, że seksualność to jeden z kluczowych elementów relacji łączącej dwójkę protagonistów (tyle, że pożądanie nie jest w stanie zapełnić ogromnej wyrwy, jaka powstała po zniknięciu miłosnego uniesienia): Tuż ponad nosem pojawia się wspaniały widok. Bez podnoszenia twarzy mogę ujrzeć wszystko. Jestem zdumiony, że nie widać tutaj upływu czasu. Odczuwam wzbierające uczucie tęsknoty. Zasmucona, żartobliwa, poufała, a przecież mimo to jakby osobliwie drwiąca twarz anus, dokoła pomarszczona i szczelnie zamknięta, obok mokra tajemna głębia, której jasnobrązowe wargi rozchylone są tak szeroko jak tylko jest to możliwe, i spokojne trwanie czerwonego wzniesienia, szeleszczące skupisko fałd szumiący ciepły las, wszystko to znajdowało się w tym jednym miejscu, i w tej jednej substancji [2]. Współżycie jest na tyle intensywne, tak głęboko doznawane i analizowane, że można traktować je jako swoisty akt zespolenia, rytuał połączenia i zjednoczenia się przeciwko ciemności, która wypełza z zakamarków naszych słabostek, usiłując nas połknąć, pochłonąć, wessać. Ale kopulacja to także forma ucieczki od odpowiedzialności, przejaw niechęci do noszenia cudzego brzemienia traum i bolesnych przeżyć, oznaka zamykania się w ciasnej muszli egoizmu – mężczyzna, który rozpamiętuje związek sprzed 10 lat, uświadamia sobie, że w tamtym okresie praktycznie wcale nie znał swojej partnerki, nie przejawiając przy tym zbyt wielkiej inicjatywy, by odkryć białe plamy na mapie przeszłości swojej ukochanej. Dzieło rozpatrywane w tym kontekście można odczytywać jako studium samotności, której przyczyną jest egoizm, limitujący możliwość pełnego poznania bliźniego – płaszczyzna wspólnych doświadczeń jest zbyt wąska, by możliwe stało się jego zrozumienie, co wyklucza nawiązanie realnego kontaktu. Zamiast tego skazujemy się na substytuty, półśrodki, miraże, które zawsze kończą się bolesnym rozczarowaniem.

Utwór przesycony jest bogatą symboliką. Najważniejszą rolę odgrywa oczywiście ciemność, która reprezentuje tajemnicę, rzeczy nieodgadnione i niezbadane, ale i mrok, niebezpieczeństwo, zagrożenie. Ciemność to także rodzaj kryjówki, w której możemy się zaszyć przywdziewając maskę anonimowości. Nie mniej istotną funkcję spełnia ciało, które jest źródłem fizycznych uniesień, rozkoszy, przyjemności, ale które równocześnie można postrzegać w kategoriach zniewolenia, bowiem ograniczani jesteśmy przez słabości naszego organizmu, zależni jesteśmy od procesów fizjologicznych (O poranku, odzyskuję swój zwykły kształt. Wolność porzucenia znika. Ponownie zostaję uwięziony w wielkim worku tłuszczu, moja twarz pokrywa się lepkim łojem i potem (…) [3]). Niejednoznacznym charakterem odznacza się też lato, które w pierwszej chwili kojarzy się ze światłością, jasnością, radością. Za sprawą Takeshiego tytułowa pora roku przyjmuje bardziej mroczne kontury – lato to przesyt, zgnilizna oraz żar, który paraliżuje, obezwładnia, niweczy wszelkie wysiłki, udowadniając nam brutalnie ich próżność i daremność.

Lektura książki Darkness in Summer jest procesem dość trudnym ze względu na styl, w jakim jest utrzymana. Proza Takieshiego jest gęsta, mazista, lepka i nieprzyjemna niczym smoła – pisarz brutalnie obnaża słabości ludzkiej psychiki, eksplorując jej najmroczniejsze zakamarki. Autor wywleka na światło dzienne takie emocje jak egoizm, obojętność czy inercja uprzytamniając nam jak ciężką do współżycia istotą może być człowiek, bowiem ludzka natura nakazuje nam, by w pierwszej kolejności troszczyć się o własną wygodę, co nierzadko odbywa się kosztem innych, również tych najbliższych i najdroższych.

Reasumując, Darkness in Summer to bardzo dobra powieść, która niepokoi, intryguje, skłania do pytań na temat samotności, izolacji czy ostracyzmu. Na utwór warto spojrzeć przez pryzmat biografii Kaikō Takeshiego oraz jego pozostałej twórczości – w ten sposób możemy przekonać się, że ważnymi składowymi warsztatu Japończyka są wędkarstwo (prywatnie hobby Kaikō Takeshiego, które pojawia się w jego opowiadaniach ze zbioru Five Thousand Runaways, np. The Fishing Hole (Ana), Building a Shell Mound) oraz odgrywająca kluczową rolę dla przebiegu fabuły wojna wietnamska (jako korespondent wojenny, Takeshi na własne oczy oglądał toczący się konflikt; wietnamskie echa możemy odnaleźć w takich tytułach jak: Monster and Toothpick, Saigon Tea, Festivities by the River). Z kulinarnego punktu widzenia, bardzo interesujące są częste nawiązania do podrobów – podobnie jak w Japońskiej operze za trzy grosze, bohaterowie Darkness in Summer nierzadko raczą się tego typu potrawami, które uchodzą za produkty gorszej kategorii. 

---

[1] Kaikō Takeshi, Darkness in Summer, przeł. Cecilia Segawa Seigle, Wydawnictwo Peter Owen Publishers, London 1988, s. 91

[2] Kaikō Takeshi, Ciemności lata (fragment powieści), przeł. Mikołaj Melanowicz, w: Literatura na świecie nr 1 (126), Warszawa 1982, s. 36

[3] Kaikō Takeshi, Darkness in Summer, przeł. Cecilia Segawa Seigle, Wydawnictwo Peter Owen Publishers, London 1988, s. 79