"Zimowe królestwo" Philip Larkin - Wyblakły świat

Philip Larkin

Zimowe królestwo

Tytuł oryginału: Girl in Winter

Tłumaczenie: Jacek Dehnel

Wydawnictwo: Biuro Literackie

Liczba stron: 210

Format: .epub

 

 

Przez żywot nasz nie sposób przejść bez snucia mniejszych bądź większych planów, które odzwierciedlają nasze marzenia oraz wyrażają wyobrażenia na temat nas samych w perspektywie najbliższych lat. Równie nieunikniony zdaje się być proces weryfikacji tych rojeń oraz zamierzeń, proces tym bardziej brutalny i bolesny, im bliższe jest nasze zetknięcie z Wielką Historią. Przekonuje się o tym choćby Katherine Lind, główna bohaterka powieści Zimowe królestwo, autorstwa Philipa Larkina (1922 – 1985), brytyjskiego prozaika i poety.

Losy Katherine, przybliżane nam przez trzecioosobowego narratora, ukazane zostają z dwóch ujęć czasowych. Początek oraz koniec dzieła to otulona zimową aurą Anglia z wczesnych lat 40-tych XX wieku, a więc w niespokojnym okresie II wojny światowej. Protagonistka ma wówczas 22 lata i mimo młodego wieku jest kobietą, której kapryśna fortuna zdążyła już mocno dać się we znaki. Przymusowy wyjazd z ojczyzny na Wyspy Brytyjskie, brak informacji o rodzicach, kłopoty z nawiązywaniem znajomości w nowym środowisku, niezbyt atrakcyjna praca tymczasowa na stanowisku pomocy bibliotecznej oraz apodyktyczny przełożony składają się na przygnębiającą rzeczywistość, z którą do pewnego stopnia kontrastuje rozległa reminiscencja, stanowiąca środkową część książki. Wspomnienie Katherine dotyczy jej pierwszego pobytu w Anglii sprzed 6 lat, pobytu, na który złożyły się 3 wakacyjne tygodnie spędzone w gościnie u rodziny korespondencyjnego kolegi, Robina Fennela. Letnia przygoda, przez pryzmat aktualnej sytuacji postrzegana w kategoriach wręcz idyllicznych, także naznaczona jest rozczarowaniem, które wynika z początkowego nieporozumienia – 16-letnia dziewczyna nie zna intencji, jakie towarzyszą Robinowi, gdy chłopiec postanawia zaprosić ją do siebie. Czas przeszły i teraźniejszy łączą się w chwili, gdy pełna rozterek Katherine, kilka miesięcy po przyjeździe na Wyspy Brytyjskie, zbiera się na odwagę i listownie odnawia kontakt z Fennelami. Wizja ponownego spotkania z Robinem jest iskierką nadziei, która rozjaśnia szarzyznę przytłaczającej, emigranckiej rutyny.

Zimowe królestwo to gorzka lektura, jako, że Philip Larkin koncentruje się na opisywaniu niepowodzeń, jakie stają się udziałem Katherine, czy to 16-letniej czy 22-letniej. Śledząc perypetie dziewczyny, uświadamiamy sobie, że jej dorastanie to proces sprowadzający się do rozwiewania się kolejnych złudzeń oraz stykania się z coraz cięższymi życiowymi doświadczeniami. Co ważne, zaznane cierpienie wcale nie uszlachetnia – Katherine staje się apatyczna, bierna, pełna rezerwy i wycofana. Przybywszy powtórnie do Anglii zasklepia się w swoim cierpieniu i osamotnieniu, niezbyt starając się o nowe relacje. Tym samym postać Katherine bardzo dobrze wyraża dramat, jaki staje się udziałem wielu migrantów, którzy z przyczyn od nich niezależnych, zmuszeni zostają do gwałtownego oderwania się od dotychczas prowadzonej egzystencji i zanurzenia się w odmęty rzeczywistości na wskroś odmiennej i nieznanej – dla niektórych powstawała w ten sposób wyrwa w codzienności jest niemożliwa do zasypania: Nigdy w życiu nie doświadczyła takiej bezdennej rozpaczy i samotności: wokół nie było nic znajomego, nic wybranego przez nią, nic, do czego mogłaby wrócić, czego mogłaby się schwycić w obliczu całej reszty. Jakby świat przekręcił się na opak, niczym niezliczone kawałki dekoracji na obrotowej scenie. Dość często przeżywała momenty paniki za sprawą osobliwości rzeczy, tego, jak wszystko się nagle zawaliło – trochę jak oszalały kot na gruzach zniszczonego nagle domu. Jedno tylko było pewne: przeżyła. Reszta była jak chodzenie do góry nogami po suficie [1].

Historia Katherine to także uniwersalna opowieść o wyobcowaniu. Bohaterka wyrzucona zostaje na brzeg innej kultury, do której trafia w specyficznych okolicznościach – rozgrywający się wojenny dramat nie nastawia Anglików zbyt pozytywnie względem przybyszy, niezależnie od tego, czy są to wrogowie czy sojusznicy. Obcy akcent Katheriny, która całkiem dobrze włada językiem Szekspira, staje się brzemieniem i piętnem, skazującym ją w najlepszym razie na nieufność, w najgorszym zaś na ostracyzm, co katalizuje odsuwanie się na margines: Świat, który zwykła tak wychwalać, sycić się nim, wikłać się weń, odsunął się i nie czuła się już jego częścią [2]. Wyrazem wykluczenia jest zresztą pozycja, jaką Katherine zajmuje w bibliotece: Otrzymała stanowisko tymczasowej pomocniczki bibliotecznej, co odróżniało ją od pracowników etatowych: nie była ani młodszą pomocniczką, raptem rok po szkole, ucząca się zawodu, ani starszą, przygotowującą się do egzaminu zawodowego. Co oznaczało tyle, że można ją było spokojnie kierować do wszystkiego, począwszy od segregowania starych, zakurzonych zasobów w magazynie, a kończąc na staniu na stole w Czytelni i wkręcaniu nowej żarówki w jednej z lamp, podczas gdy starzy mężczyźni wbijali wodnisty wzrok w jej nogi [3]. Posada Katherine to posada bez perspektyw, bez szans na awans, która podkreśla stan zawieszenia i tymczasowości, w jaki wepchnięta zostaje protagonistka.

O przeżyciach głównej bohaterki czyta się z tym większym zainteresowaniem, że Philip Larkin stosuje intrygujący zabieg, polegający na nagromadzeniu niejednoznaczności wokół jej postaci. Aluzje oraz napomknięcia dotyczące seksualności Katherine w połączeniu ze skromnymi wskazówkami na temat pochodzenia (odznaka olimpijska, wspomnienie, że nie jest katoliczką oraz słowa Robina, że dziewczyna pochodzi z kraju położonego nad Renem sugerują niemiecką Żydówkę, ale w tekście ani razu nie pojawia się bezpośrednie potwierdzenie tych przypuszczeń) wytwarzają aurę tajemnicy, która akcentuje jej obcość.

Ta niedookreśloność sylwetki Katherine sprawia, że Zimowe królestwo traktuje również o tym, że esse est percipi (z łac. istnieć, to być postrzeganym). Zgodnie ze słowami irlandzkiego filozofa i myśliciela George’a Berkeleya (1685 – 1753), to kim jesteśmy, w niemałym stopniu wynika z tego, jak widzą nas inni. W tym kontekście bardzo ciekawie prezentują się rozważania Jane, siostry Robina, która dzieli się z Katherine swoimi przemyśleniami dotyczącymi przyjaźni korespondencyjnej: Myślę, że to fascynujące: pisać do kogoś, kogo nie znasz, kto cię nigdy nawet nie widział na oczy i kto nie mieszka w tym samym kraju. Możesz mu powiedzieć cokolwiek, a to i tak nie ma znaczenia; możesz o sobie nazmyślać, ile chcesz, a ten ktoś i tak by nie wiedział, że tak nie jest. Albo możesz mu powiedzieć prawdę i zobaczyć, jak zareaguje. To coś takiego jak spowiedź przed księdzem [4].

Wypadkową tych wszystkich elementów składających się na Zimowe królestwo jest zaskakująco dojrzałe dzieło (autor ukończył powieść w wieku 23 lat) traktujące o trudach dorastania, który to proces nierzadko wiąże się z rozczarowaniami i zgorzknieniem, bowiem życie niejednokrotnie sypie nam piaskiem po oczach, za nic mając sobie nasze plany i stawiając nas w zupełnie nieoczekiwanych sytuacjach. Dodając jeszcze do tego piękny, poetycki język, jakim operuje Larkin, Zimowe królestwo można porównać do misternych wzorów, jakie mróz maluje na szybach – piękno przeplata się tutaj swobodnie z chłodem i tajemnicą.

 

Ambrose

 ------------------------------------

[1] Philip Larkin, Zimowe królestwo, przeł. Jacek Dehnel, Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2017, s. 143

[2] Tamże, s. 145

[3] Tamże, s. 20

[4] Tamże, s. 116