Melania Mazzucco "Tak ukochana" - Zagubiona i wybocowana

Tak ukochana

Melania Mazzucco

Tytuł oryginału: Lei cosí amata

Tłumaczenie: Monika Woźniak

Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 584

 

 

 

 

W życiu niejednego człowieka przychodzą chwile, kiedy bytowanie w ludzkiej gromadzie wydaje się być czymś nieznośnym, przykrym wręcz niemożliwym. Konieczność przestrzegania szeregu reguł i zasad, staranne unikanie tematów tabu, postępowanie wedle powszechnie przyjętej etykiety mogą niekiedy wzmagać w nas sprzeciw, który manifestujemy w różnym sposób. Z reguły owa negacja nie jest permanentna i po krótszym bądź dłuższym czasie, ponownie wracamy na społeczne łono. Są jednak osobnicy, których egzystencja sprowadza się do ciągłego kontestowania tego, co ustalone i uchodzące za ład czy normalny stan rzeczy – takie nieprzerwane bycie w kontrze, w opozycji nie jest ani łatwe, ani przyjemne, o czym możemy przekonać się dzięki fabularyzowanej biografii Annemarie Schwarzenbach (1908 – 1942) zatytułowanej Tak ukochana, pióra Melanii Mazzucco.

Protagonistka – pisarka, fotografka, dziennikarka, podróżniczka oraz skandalistka – uważana jest za jedną z najbardziej intrygujących postaci okresu 20-lecia międzywojennego. Annemarie Schwarzenbach wyłaniająca się z kart powieści Melanii Mazzucco przywodzi na myśl skojarzenia zarówno z zagubionym wędrowcem jak i etatową buntowniczką. Bohaterka na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie istoty słodko nierozgarniętej i nieporadnej, stale domagającej się atencji i pieszczot, nigdy nie traktowanej zbyt poważnie, a którą postrzega się jako (…) kruchą i niespełnioną, pełną sprzeczności, zagrożoną [1]. Jednakże Annemarie jest też harda i uparta, a ponadto cechuje ją zaborczość, ignorancja, dziecięca naiwność oraz autodestrukcyjne tendencje. Ta mieszanina niejednego znuży, zmęczy, wręcz zmierzi, ale wzbudzi także litość czy nawet swoisty podziw. Należy chyba uznać, że pełen sprzeczności charakter Annemarie to konsekwencja społecznych norm i konwenansów (nie można pomijać też zaburzeń psychicznych katalizowanych przez bardzo niezdrowy tryb życia oraz trudne dzieciństwo) – jej niezgoda na uwięzienie w klatce płciowości (wynikająca m.in. z homoseksualnych skłonności), sprzeciw wobec drobnomieszczańskich tradycji oraz przymus niełatwej walki o prawo do wyrażania siebie (nie zawsze prowadzonej z taką samą determinacją i zaciętością) okazują się czynnościami niezwykle absorbującymi, wysysającymi ogromne pokłady energii. Niejednoznaczność Annemarie polega także na tym, że do czasu przejścia załamania nerwowego okazuje się ona postacią słabą – silna zależność od zaborczej matki skutkuje tym, że przez długi czas dziewczyna nie potrafi samodzielnie myśleć, nie umie nadać biegu swojemu życiu, nie jest zdolna do konfrontacji w imię wyznawanych ideałów. Dziwaczna bezwolność najjaskrawiej rzuca się w oczy w sytuacji, gdy jej relacje z najbliższymi krewnymi stają się coraz bardziej wrogie i toksyczne, a mimo tego Annemarie nie chce ich zerwać (ojciec, Alfred to bogaty szwajcarski przemysłowiec zajmujący się handlem i przetwórstwem jedwabiu, z kolei zaborcza matka Renée, pochodząca z niemieckiej arystokratycznej rodziny Wille’ów o wojskowych tradycjach, to miłośniczka koni i gospodyni z krwi i kości, przywiązująca ogromne baczenie do renomy swojego nazwiska). Zamiast uniezależnienia się protagonistka postanawia wybrać bytowanie w metaforycznym rozkroku – z jednej strony przyjaźń z Eriką i Klausem Mannami (dziećmi Tomasza Manna), zajadłymi wrogami Hitlera, z drugiej zaś ustawiczne korzystanie ze wsparcia finansowego rodziciela, udzielającego ekonomicznej pomocy nazistom. Prowadzona w ten sposób wegetacja oparta jest na substytutach, namiastkach, erzacach – narkotyki jawią się jako złudne ukojenie mające wyciszyć strach przed codziennością, następne związki i związane z nimi skandale mają być prawdopodobnie formą buntu, ale i usiłowaniami znalezienia zrozumienia, zaś liczne podróże zdają się być nieustannymi próbami poszukiwania samej siebie oraz sensu żywota, a jednocześnie ucieczką od błędnych decyzji, nietrafionych wyborów, ale też od działania, od wzięcia spraw w swoje ręce ((…) nigdzie nie czuła się u siebie w domu, poruszała się jakby w limbo, w obszarze ziemi niczyjej, niebędącej ani ziemią, ani niebem, ani przeszłością, ani przyszłością; ani rzeczywistością kobiecą, ani męską [2]). Proces uczenia się i dojrzewania do tego, by wziąć odpowiedzialność za własne czyny przebiega bardzo wolno, chociaż na pewno warto odnotować prace dziennikarskie Annemarie (ogromnie ciekawa informacja dotyczy reportażu poświęconemu należącej do rodziny Szwarzenbachów amerykańskiej fabryce jedwabiu, reportażu w którym poruszono szereg niedogodności i patologii, z jakimi na co dzień muszą mierzyć się tamtejsi robotnicy czy zapisków z pobytu w Kongu Belgijskim).

Z racji na burzliwe dzieje bohaterki, czytelnik jest świadkiem wielu wydarzeń, goszcząc przy tym na kontynentach europejskim, azjatyckim, północnoamerykańskim oraz afrykańskim. Razem z Annemarie poznajemy urokliwe i malownicze zakątki Szwajcarii, smakujemy klimatu Berlina zarówno z okresu Republiki Weimarskiej (kosmopolityczny szał) jak i III Rzeszy (mrok i groza prześladowań), gościmy w Iranie błąkając się po pustynnych piaskach podglądając pracę archeologów dokonujących wielkich odkryć starożytnych cywilizacji, wizytujemy Nowy Jork, boleśnie doświadczając niezwykle surowego traktowania ludzi uznanych za psychicznie niestabilnych, czy wreszcie zatrzymujemy się w równikowej Afryce, obserwując funkcjonowanie europejskich kolonii w trakcie trwania II wojny światowej. Ważną częścią książki są także osoby odgrywające znaczącą rolę dla Annemarie – Mazzucco skupia się przede wszystkim na związkach z dziećmi Tomasza Manna, Eriką i Klausem (autorem m.in. Mefista), ale ukazano również magnetyczny wpływ, jaki Szwajcarka wywiera na innych (jedną ze ślepo zakochanych w Annemarie była choćby amerykańska pisarka, Carson McCullers).

Należy przy tym zaznaczyć, że śledzenie losów Annemarie jest zajęciem wymagającym koncentracji, bowiem Melania Mazzucco ucieka się do standardowego zabiegu, niezbędnego do tego, by na kartach kilkuset stron pomieścić niemal cały żywot swojej bohaterki – fabuła jest rachityczna i sprowadza się do przywoływania kolejnych epizodów z bogatej egzystencji Annemarie. W rezultacie lektura przypomina przewijanie filmu, w którym interesują nas tylko fragmenty i to właśnie na nich skupiamy się na dłużej. Tyle, że te przeskoki, skutkujące zmiennym tempem narracji są nieco dezorientujące – przez parę zdań zanurzamy się w chwili, raczeni jesteśmy drobiazgowym opisem wybranego incydentu, a już za moment kilka miesięcy streszczone zostaje w kilkunastu słowach. Co istotne, jak sama zdradza w posłowiu Melania Mazzucco, nie wszystkie przytoczone zdarzenia są autentyczne – część faktów celowo zniekształcono, a w przypadku niejasności czy wątpliwości, pisarka zdała się na swoją wyobraźnię.

Reasumując, Tak ukochana to książka niepozbawiona wad, która mimo to pozostaje lekturą intrygującą, szczególnie z uwagi na osobę samej Annemarie Schwarzenbach – Szwajcarka to bohaterka tragiczna, bowiem nigdy nie nauczyła się zasad społecznego współżycia, uparcie trwając przy samodzielnie wypracowanych wzorcach, mocno odbiegających od obowiązujących standardów. Ponadto kobieta, ku rozpaczy matki nigdy nie nauczyła się, że (…) ten, kto przeżywa silne emocje, ma obowiązek wobec siebie samego, i wobec innych, traktować udręki swojej duszy, jak gdyby były własnością prywatną – nie powinny obchodzić nikogo innego i nikt nie powinien się do nich mieszać [3]. Pozostaje wyrazić żal, że bardzo skromna część twórczości Annemarie Schwarzenbach jest dostępna dla polskiego czytelnika.

---

[1] Melania Mazzucco, Tak ukochana, przeł. Monika Woźniak, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006, s. 58

[2] Tamże, s. 196

[3] Tamże, s. 569