David Machado "Średni współczynnik szczęścia" - O mierzalności niemierzalnego

David Machado

Średni współczynnik szczęścia

Tytuł oryginału: Índice Médio de Felicidade

Tłumaczenie: Wojciech Charchalis

Wydawnictwo: Ezop

Seria: Wyszukane

Liczba stron: 328

Szczęście to jedno z imponderabiliów, czyli rzeczy nieuchwytnych i niemożliwych do obliczenia czy zmierzenia. Cóż by się jednak stało, gdybyśmy ogólny poziom zadowolenia z naszego żywota spróbowali skwantyfikować? Czy takie szacunki w jakimkolwiek stopniu okazałyby się pomocne w diagnozowaniu przyczyn naszego niezadowolenia, które dzięki temu byłoby łatwiej wyeliminować? Albo czy moglibyśmy przewidzieć próg bolączek i trosk, po przekroczeniu którego w naszym sercu zacznie panować czarna rozpacz? Pytań wiele, ale w ich natłoku przynajmniej jedna rzecz wydaje się być pewna – to, aby odpowiedzieć w jakim stopniu jesteśmy usatysfakcjonowani z prowadzonej przez nas egzystencji wymaga od nas zastanowienia. Bo bezrefleksyjnie gnanie przed siebie i wmawianie sobie, że wszystko jest dobrze, prędzej czy później może doprowadzić nas do ślepej uliczki, o czym boleśnie przekonuje się choćby Daniel, główny bohater powieści Średni współczynnik szczęścia, autorstwa Davida Machado (ur. 1978), portugalskiego pisarza i tłumacza.

Akcja utworu rozpoczyna się w momencie, życie Daniela, pierwszoosobowego narratora, wali się niczym domek z kart. Bankructwo biura podróży, w którym 37-letni mężczyzna zatrudniony był przez 17 lat. Przedłużające się bezrobocie, z racji faktu, że w dobie szalejącego kryzysu finansowego, trudno jest znaleźć pracę na miarę swoich możliwości i doświadczenia. Żona wyprowadzająca się do rodziców wraz z dziećmi w poszukiwaniu zajęcia, które pozwoliłoby załatać dziury w domowym budżecie. Domagające się spłaty raty kredytowe za mieszkanie, na które coraz trudniej jest znaleźć pieniądze. Nawet pobieżny rzut okiem na sytuację Daniela wystarcza, by uświadomić sobie, że jego położenie jest kiepskie, zaś żadne perspektywy na poprawę nie zarysowują się na horyzoncie.

W takich okolicznościach nietrudno jest zrozumieć gniew, jakim przesiąknięta jest książka, będąca monologiem, jaki Daniel prowadzi z Almodôvarem, nieobecnym przyjacielem, który od ponad roku odsiaduje wyrok za napad na stację benzynową. Jeśli do tej dwójki dodać jeszcze Xaviera, człowieka, od 12 lat niemal nieopuszczającego własnego domu, to zyskujemy obraz przyjaciół z dzieciństwa, którzy po latach od przekroczenia progu dorosłości, boleśnie dowiadują się, jak złośliwa i okrutna potrafi być fortuna, bezwzględnie weryfikująca nasze plany i zamierzenia. Stąd każdy ze wspomnianej trójki boryka się z różnymi demonami, zaznaje goryczy rozczarowania oraz w indywidualny sposób kanalizuje narastającą się wściekłość.

Z racji przyjętej pierwszoosobowej formy narracji, to portret psychologiczny Daniela zostaje odmalowany najstaranniej. Wybór, by właśnie tego niepoprawnego optymistę i uparciucha uczynić kluczowym protagonistą jest bardzo udany. Śledząc bowiem stopniowe pogrążanie się człowieka, który spadając na coraz niższe stopnie drabiny społecznej, usiłuje za wszelką ceną zachować pozory, że nadal wszystko znajduje się pod jego kontrolą, czytelnik uzmysławia sobie, jak toksyczna może być źle pojmowana duma czy samowystarczalność. Tym samym David Machado stawia bardzo ciekawą diagnozę współczesnego społeczeństwa. Portugalczyk zdaje się twierdzić, że naszym problemem wcale nie jest powszechna znieczulica, ale raczej kompletny brak zaufania i poczucie wyobcowania, które skutkuje tym, że lękamy się, albo, co gorsza w ogóle nie umiemy, prosić o pomoc nawet najbliższych nam osób. Priorytetem staje się budowanie fasady, za którą można starannie ukryć trapiące nas kłopoty – ich ujawnienie jawi się jako coś wstydliwego, niestosownego czy nachalnego. A z takim podejściem, tj. z chorobliwie chronioną prywatnością, otwarcie się na bliźniego jest niemożliwe, co z kolei wyklucza potencjalne wsparcie.

Średni współczynnik szczęścia można też rozpatrywać jako wiwisekcję współczesnej rodziny, nierzadko przypominającej zbiór obcych sobie elementów, które nie potrafią się ze sobą komunikować czy wyrażać swoich potrzeb. Machado ukazuje negatywne konsekwencje zaniedbań w sztuce międzyludzkich kontaktów, będących pokłosiem wiecznego braku czasu – Portugalczyk dobitnie pokazuje, że zabiegani rodzice nie znajdujący wolnej chwili dla swoich dzieci, to rodzice tracący płaszczyznę porozumienia ze swoimi dziećmi. A stąd już niedaleka droga do trudnej i zagubionej młodzieży, która szuka akceptacji w towarzystwie innych wyrzutków, co może wiązać się z eksploracją mrocznych zakamarków naszej człowieczej natury.

Dzieło Davida Machado to również interesujące spojrzenie na kwestię materializmu i utylitarności. Autor sygnalizuje, że (...) przyzwyczailiśmy się do definiowania osoby poprzez jej zawód, a kiedy ten zawód wymazujemy, ona jakby przestaje być nawet człowiekiem [1]. Stąd człowiek bez pracy to osobnik, który czuje się kimś gorszym i mniej wartościowym dla społeczeństwa, który w dodatku boi się, że jego nieprzydatność wyjdzie na jaw (To było przerażenie przed tym, że zacznę mówić i ona natychmiast zrozumie, z przerw, z mojego sposobu intonowania słów, że jestem bezrobotny, wykluczony z systemu, że zużywam świat, nic nie dając w zamian [2]).

Wypadkową składowych, jakich Machado używa do skomponowania swojej powieści, jest bardzo ciekawy utwór o dwóch, jakże odmiennych obliczach. O ile pierwsza część książki to gorzki pejzaż zniszczeń w osobistym życiu Daniela, o tyle druga partia okazuje się być bardzo ciepłą i optymistyczną w wymowie historią rodzinną. Być może niekiedy Portugalczyk niebezpiecznie balansuje na krawędzi banału, bywa, że pisze o rzeczach aż nazbyt oczywistych, ale koniec końców, Średni współczynnik szczęścia broni się jako doskonała pozycja na poprawę humoru.

 

Ambrose

---

[1] David Machado, Średni współczynnik szczęścia, przeł. Wojciech Charchalis, Wydawnictwo Ezop, Warszawa 2020, s. 72

[2] Tamże, s. 92