Kōbō Abe "The Face of Another" - Wyznanie maski

Kōbō Abe

The Face of Another

Tytuł oryginału: Tanin no kao

Tłumaczenie: E. Dale Saunders

Wydawnictwo: Penguin Books

Seria: Penguin Modern Classics

Liczba stron: 256

Twoja wędrówka przez ciemny i duszny labirynt powoli dobiega końca. Nie zwiodły Cię liczne odnogi, które mamiły obietnicą wyjawienia odpowiedzi na poszukiwane przez Ciebie pytania. Udało Ci się zachować czujność, a upór doprowadził Cię do celu. Wysiłek musi zostać doceniony. Wchodzisz w krąg światła, w którym dostrzegasz coś, co może być tym, czego pożądasz. Na obskurnym stole spoczywają maska oraz trzy notatniki. Ale czy w kluczowym momencie wystarczy Ci odwagi, by sięgnąć po to, na czym tak mocno Ci zależało? Jeśli czujesz się na siłach to spróbuj skonfrontować z tym, co ma do zaproponowania Kōbō Abe w swojej powieści The Face of Another.

Pierwszoosobowy narrator utworu to naukowiec, który w wyniku wypadku przy pracy z ciekłym tlenem doznaje poważnych urazów twarzy. Wybuch lodowatej cieszy o temperaturze −183 °C skutkuje powstaniem trudno gojących się odmrożeń, które wkrótce przekształcają się w keloidowe blizny. By nie eksponować budzących obrzydzenie szpetnych ran, bohater zmuszony jest ukryć swoje oblicze pod grubą warstwą bandaży. Ale nawet to zmumifikowane przebranie skutkuje odrzuceniem ze strony bliźnich (W przeciwieństwie do głodu, nieodwzajemnionej miłości, bezrobocia, choroby, bankructwa, katastrofy naturalnej, przestępstwa, moje cierpienie było doświadczeniem, którym nie mogłem podzielić się z innymi. Moje nieszczęście już na zawsze pozostawało tylko moje. Każdy bez wyjątku mógł mnie zignorować bez żadnych wyrzutów sumienia. A ja nie miałem nawet prawa by zaprotestować przeciwko tej ignorancji [1]). Protagonista zostaje zamknięty w dusznej klatce, której pręty stanowią współczucie i litość okazywane przez bliskich i współpracowników oraz strach, nieufność i lekceważenie doświadczane ze strony przypadkowych przechodniów. Skazany na marginalizację mężczyzna pogrąża się w autoanalizie (Udręka więźnia polega na niemożności ucieczki przed samym sobą [2]). Rezultatem rozmyślań jest przeświadczenie, że tylko wyzwolenie się spod jarzma bandaży i blizn może pomóc mu w powrocie na łono społeczeństwa. Zdesperowany naukowiec, wykorzystując swoje chemiczne doświadczenie oraz bazując na zdobytych informacjach z zakresu chirurgii plastycznej, postanawia stworzyć maskę, która w doskonały sposób imitowałaby twarz. Ale czy uzyskana maska będzie tylko próbą zakrycia obrażeń czy też przebraniem umożliwiającym uzyskanie zupełnie nowej osobowości?

The Face of Another to utwór niezwykle specyficzny, a przy tym bardzo charakterystyczny dla twórczości Kōbō Abe. Podobnie jak choćby Schadzka, dzieło utrzymane jest w formie notatek, zapisków i komentarzy, za pomocą których protagonista usiłuje uporządkować przeżyte doświadczenia. Akcja jest dość rachityczna, wydarzenia zachodzą z nieznośną powolnością, a główną treścią są rozważania bohatera, który – podobnie jak we wspomnianej Schadzce, Kobiecie z wydm czy The Ruined Map – pozostaje anonimową postacią. Bezimienność, kluczowy element prozy Kōbō Abe, z jednej strony służy do uniwersalizacji przeżyć protagonisty, którego można uznać za Jedermana reprezentującego przeciętnego człowieka. Tym samym doświadczenia, które stają się jego udziałem, mogą dotyczyć każdego z nas. Z drugiej strony okaleczenia bohatera – swoiste stygmaty i rodzaj piętna – podkreślają fakt, że jednostka może w dowolnej chwili pod byle pretekstem zostać wydalona ze wspólnoty i skazana na wyobcowanie (Gdy tylko tłum się zgromadził (…) twarze tworzących go ludzi uformowały łańcuch, niczym ameba wyciągająca swoje nibynóżki; nigdzie nie było miejsca, w które mógłbym się wcisnąć [3]). Jakakolwiek forma inności, odmienności, ale i niezależności jest traktowana jako zagrożenie, z którym walczy się poprzez ostracyzm.

Kolejną składową The Face of Another jest motyw maski, który potraktowany został niezwykle obszernie. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że maska to (…) patrzenie-bez-bycia-widzianym (…) [4], czyli rodzaj bezpiecznej anonimowości umożliwiającej ukradkową obserwację otoczenia bez narażania się na reakcję zwrotną. Kaleka, dotychczas bombardowany spojrzeniami nasyconymi niezdrową ciekawością może oddać się kontemplacji jednorodnego tłumu, skutecznie udając przy tym jednego z gapiów. Maska staje się więc szansą na zbudowanie nowej tożsamości – to możliwość wyrwania się z oplatających nas schematów, okazja do odrzucenia gęby jaką nam przyklejono czy sposobność zanegowania obowiązujących zasad i reguł. Maska, przynajmniej pozornie, jest substytutem wolności i niezależności, bowiem pozwala wyrwać się z bagna rutyny, w którym taplamy się na co dzień. Jednakże w miarę upływających godzin w przebraniu, bohater uzmysławia sobie, że maska to także katalizator silnie pobudzający to, co mroczne i wstydliwe. Poczucie anonimowości wytrwale podszeptuje obietnicę bezkarności, a stąd już tylko krok, by wszelkie męty zalęgające w najciemniejszych zakamarkach ludzkiej duszy wypłynęły na powierzchnię – tym samym maska przyczynia się do tego, że człowiek skazany jest na heroiczną walkę o to, by nie stać się więźniem swoich najniższych instynktów.

Maska, jako, że nie wiemy, co się za nią znajduje, jest również wyrazem obcości i związanym z tym zagrożeniem. Z tego względu jest ona schronieniem tylko do momentu, dopóki pozostali nie zdadzą sobie sprawy z jej istnienia. Jest to o tyle stresujące, że ryzyko demaskacji ze statystycznego punktu widzenia rośnie z każdą kolejną chwilą, bowiem przypadek uwielbia mieszać się do człowieczych losów. Ponieważ wkładanie maski jest także swoistym aktem ukrywania, przedmiot ten można uznać za reprezentację międzyludzkich relacji, które nacechowane są pozorami, niedomówieniami, hipokryzją, półprawdami i fałszem. Tym samym Abe przypomina, że trwanie w ludzkiej gromadzie to rodzaj aktorskiej gry, bowiem społeczeństwo wymusza na nas przyjmowanie określonych postaw oraz wcielanie się w dane role. Ciekawym symbolem tego dualizmu występującego w naszej egzystencji jest jojo – (…) rozszczepiona, plastikowa kula (…) [5], która uświadamia nam, że nasze ja prezentowane światu niekoniecznie idzie w parze z wizerunkiem, jaki pragnęlibyśmy wykreować. Innym przedmiotem, po który sięga Japończyk jest płyta winylowa – wyraża ona wielość tożsamości, jakie może przyjmować nawet zwykły człowiek (Tak jak jeden rowek w nagraniu może produkować wiele różnych dźwięków w tym samym czasie [6]).

W szerszym kontekście, chociaż nie wychodząc poza wątek maski, warto zwrócić uwagę na prognozę jutra, jaką snuje przed nami Kōbō Abe. Artysta sygnalizuje postępującą samotność współczesnego człowieka, który ma coraz większe problemy, by utrzymać relacje z bliźnimi. Substytutem międzyludzkich kontaktów stają się owoce technologii oraz przedmioty materialne, za którymi skrywamy się niczym za obliczem maski. W rezultacie: Obcy będą myleni ze znajomymi, a sama idea alibi upadnie. Niezdolny do podejrzewania innych, niezdolny do wiary w innych, człowiek zmuszony będzie do życia w nieustannym napięciu, w okresie kryzysu ludzkich wartości, jak gdyby spoglądał w lustro, w odbiciu którego znajduje się tylko pustka [7].

Intensywność prowadzonych dywagacji sprawia, że The Face of Another to intrygująca lektura, chociaż to także zasadnicza skaza książki. Kōbō Abe zanurza się w meandry rozważań, które bardzo mocno plączą się, w efekcie czego przytłaczają fabułę. Można wręcz odnieść wrażenie, że imitacja szaleństwa głównego bohatera popadającego w dualistyczną obsesję jest na tyle doskonała, że trudno dopatrzeć się w niej błagalnego szeptu samotnego człowieka, gorąco liczącego na wysłuchanie i wyrozumiałość. Obcość i aberracje, jakie odmalowuje Abe są potworne i przerażające, tak, że w pierwszym odruchu mamy nieodpartą ochotę rzucić się do ucieczki. Chociaż jeśli stłamsimy w sobie ten impuls, nagrodzeni zostaniemy niebanalnym utworem, eksplorującym najmroczniejsze zakamarki naszej psychiki. Być może geniusz autora nie zajaśniał tutaj w pełnej krasie, prawdopodobnie nie jest to dzieło tego kalibru, co kultowa Kobieta z wydm, rewelacyjna Schadzka czy precyzyjnie szaleńcza The Ruined Map, ale The Face of Another i tak zasługuje na polski przekład i bliższe poznanie – bo przecież temat maski w dobie instagramowo-facebookowej autokreacji oraz internetowych awatarów, nicków i loginów to zagadnienie niesłychanie aktualne.

Ambrose

 

-----------------------

[1] Kōbō Abe, The Face of Another, przeł. E. Dale Saunders, Wydawnictwo Penguin Books, Londyn 2006, s. 61

[2] Tamże, s. 67

[3] Tamże, s. 82

[4] Tamże, s. 13

[5] Tamże, s. 123

[6] Tamże, s. 202

[7] Tamże, s. 162