Ostatnie kuszenie

Val McDermid

Ostatnie kuszenie

tytuł oryginału: The last Temptation
tłumaczenie: Maciejka Mazan
seria/cykl wydawniczy: Tony Hill / Carol Jordan*
wydawnictwo: Prószyński i S-ka 2012

Było mistrzów kryminału wielu. Nie sposób wybrać tego naj. Wszystko zależy od kryteriów. Miłośników Królowej Agaty** i Króla Artura*** muszę jednak zmartwić. Już dawno tę dwójkę zdetronizowałem i nie jest to bynajmniej wynikiem moich antymonarchistycznych przekonań. Choć ich twórczości pod względem stylu, nawet w najszerzej pojętym rozumieniu, rozciągniętym aż na fabułę nawet, niczego zarzucić nie można, to wyraźnym brakiem jest dla mnie nieobecność szerszego tła. Mam przekonanie, że dobra rozrywka jest wielką rzeczą, o którą bardzo trudno, ale jeszcze lepszą jest przemycanie wiedzy i tematów do bolesnych nieraz refleksji w takim właśnie opakowaniu. Science fiction, kryminał i sensacja zdają się do tego wprost wymarzonymi gatunkami, choć dopiero w ostatnich dziesięcioleciach sięgnięto do tych kanonów, by zająć się sprawami chyba najważniejszymi, czyli społecznymi.

Mechanizmy władzy, walka dobra ze złem i pochodzenie tych dwóch sił, istota bycia człowiekiem… Tematy wielkie, które jednak nie do końca wychodziły dawnej literaturze pięknej, gdyż albo były zbyt płytkie, albo zbyt niestrawne dla szerokiego odbiorcy. Tymczasem teoretycznie lżejsze gatunki, jak fantastyka i kryminał, pozwalają jako fikcji dotknąć każdego tematu bez powodowania reakcji cenzury, a taka istnieje zawsze i wszędzie, tylko różne przybiera postacie. Do niedawna w drużynowym współzawodnictwie kryminały skandynawskie były dla mnie zdecydowanym liderem, ale zauważam, iż na Wyspach mają znaczącą konkurencję. Wyspiarze zawsze byli mocni w tym temacie, poczynając już choćby od wspomnianego Artura C.D., a kończąc na moim ulubionym kanonie, jakim jest tartan noir****. Jakiś czas temu natrafiłem jednak, dość przypadkowo, na autorkę, która łączy najlepsze tradycje z Wysp ze skandynawską wrażliwością społeczną. To Val McDermid.

Szkocka pisarka, o której mowa, specjalizuje się w pisaniu kryminałów i to specjalizuje w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Jej twórczość została doceniona przez krytykę i uhonorowana wieloma nagrodami. Poza samodzielnymi powieściami stworzyła trzy cykle powieściowe: z Lindsay Gordon w roli głównej, z Kate Brannigan oraz z parą Tonym Hillem i Carol Jordan. Tę ostatnią serię mam okazję poznawać w ostatnim czasie i właśnie, po świetnej drugiej powieści „Krwawa Blizna”, przyszedł czas na „Ostatnie kuszenie”, czyli kolejną, trzecią w chronologii odsłonę dziejów sympatycznego profilera***** Tony’ego Hilla i pięknej policjantki Carol Jordan.

Autorka znów serwuje nam mocną, wielowątkową fabułę, której osią są postępowania w dwóch niezależnych od siebie sprawach – seryjnego mordercy polującego na psychologów, czyli kolegów po fachu głównego bohatera, i mafijnego bossa, nawiasem mówiąc Polaka, którego imperium rozrosło się do rozmiarów stanowiących sól w oku nie tylko konkurencji, ale i policji, zwłaszcza że wydaje się on nietykalny z powodu swej inteligencji, bogactwa, układów i bezwzględności. Jak poprzednio, tak i teraz, akcja pędzi na łeb na szyję, napięcie jak na głównej magistrali energetycznej, a wszystko to okraszone przekonującymi charakterologicznie postaciami, plastycznymi opisami miejsc oraz mistrzowskim klimatem zagrożenia i nienasyconego zła wciąż pragnącego zwycięstwa nad dobrem. I ponownie autorka od początku ujawnia nam kto jest kim, jak i dlaczego, a mimo wszystko nie można się od książki oderwać. Już tylko tego by wystarczyło na pełną zachwytów opinię, i choć brzmi to mocno oklepanie, to taka właśnie jest rzeczywistość. Mamy jednak i to, od czego rozpocząłem.

Utalentowana Szkotka, bo autorka pochodzi z ojczyzny tartan noir właśnie, co wyraźnie czuje się w klimatach jej powieści przytłaczających psychikę czytelnika, dorzuca do tego zestawu ukazane z wyczuciem i znawstwem realiów problemy. W „Ostatnim kuszeniu” przyszła kolej na nierozliczoną plamę na honorze nauki, czyli dzieje niepełnosprawnych Niemców poddanych przez swych uczonych rodaków okrutnej eksterminacji w czasie II Wojny Światowej i na zorganizowaną przestępczość, tą światową plagę XXI wieku. Nie jest to tylko ograniczenie się do ukazania zła, co byłoby trywialne, i na czym pewnie skończyłaby się taka próba w wykonaniu wielu innych autorów. Dużo ważniejsze są pytania i odniesienia. Pytania o to, kiedy zaczynają się rzeczy nieludzkie. O to, jak daleko można się posunąć w imię walki ze złem. Jak wielkie zło można czynić w imię dobra? I kto ma decydować, czy dobro poświęcone jeszcze jest mniejsze, niż spodziewany zysk w postaci zła, które może uda się ukrócić, czy już się „nie opłaca”. Nie zabrakło nawet kardynalnego pytania – a co, jeśli osobą, która będzie decydowała o tym, co jest większym dobrem, co większym złem, będzie nie Dobry, a Zły? A przecież z samej istoty Złego wynika, że będzie on zawsze dążył do zajęcia takiej pozycji, by mieć władzę, która da mu możliwość czynienia zła rękami ludzi, którzy chcą zło zwalczać.

Jak widać, na pewno nie jest „Ostanie kuszenie”, podobnie jak i poprzednie powieści cyklu, lekkim kryminałkiem dla rozrywki. Rozrywka jest przednia, ale raczej z tych, od których oderwać się nie można, choć serce i dusza bolą. W swojej klasie powieść absolutnie wspaniała, nieprzeciętna i można po nią sięgnąć zarówno po lekturze dwóch poprzednich, jak i „nie po kolei”, jako po pierwsze dzieło Val McDermid. Gorąco polecam i zapraszam do lektury

Wasz Andrew


* cykl Tony Hill & Carol Jordan

1. 1995 - The Mermaids Singing (wyd. pol. pt. Syreni śpiew, przekł. Magdalena Jędrzejak, Otwock 2005, II wyd. Warszawa 2011)
2. 1997 - The Wire in the Blood (wyd. pol. pt. Krwawiąca blizna, przekł. Magdalena Jędrzejak, Otwock 2005, II wyd. Warszawa 2011)
3. 2002 - The Last Temptation (wyd. pol. pt. Ostatnie kuszenie, przekł. Maciejka Mazan, Warszawa 2012)
4. 2004 - The Torment of Others (wyd. pol. pt. Żądza krwi, przekł. Tomasz Wilusz, Warszawa 2012)
5. 2007 - Beneath the Bleeding (wyd. pol. pt. Trujący ogród, przekł. Katarzyna Kasterka, Warszawa 2013)
6. 2009 - The Fever of the Bone (wyd. pol. pt. Gorączka kości, przekł. Kamil Lesiew, Warszawa 2010)
7. 2011 - The Retribution (wyd. pol. pt. Odpłata, przekł. Jan Hensel, Warszawa 2013)
8. 2013 - Cross and Burn

** Agatha Christie, Lady Mallowan, a właściwie Agatha Mary Clarissa Miller Christie (znana także jako Dame Agatha Christie) ur. 1890 zm. 1976 – angielska autorka powieści kryminalnych i obyczajowych.
*** Sir Arthur Ignatius Conan Doyle ur. 1859 zm. 1930 – szkocki pisarz, znany głównie jako twórca powieści kryminalnych, których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes.
**** tartan noir – forma mrocznego kryminału, nazwa odnosząca się w szczególności do Szkocji i szkockich pisarzy.
***** tutaj psycholog specjalizujący się w tworzeniu profili psychologicznych przestępców