"Sherlock Holmes. Znak czterech / The Sign of the Four" Arthur C. Doyle - Wtórny geniusz

Sherlock Holmes. Znak czterech / The Sign of the Four

Arthur Conan Doyle

Tytuł oryginału: The Sign of the Four

Tłumaczenie: Ewa Łozińska-Małkiewicz

Wydawnictwo: Oleksiejuk

Liczba stron: 302

Format: papier

 

 

 

Większość ludzi, a nawet niektóre zwierzęta, posiada elementarne poczucie sprawiedliwości, pozwalające oceniać, jakie zachowania są słuszne i akceptowalne, a które zasługują na naganę czy potępienie. W przypadku człowieczej cywilizacji, na straży sprawiedliwości stoją sądy oraz organy różnorakich służb, pomagających egzekwować wydawane wyroki. Tyle, że nie zawsze sądowe orzeczenia uznawane są za rzetelne, uczciwe czy słuszne – w takich przypadkach może zrodzić się pokusa, by sprawiedliwość wymierzyć własnymi rękami, co jest jednak działalnością wielce ryzykowną, o czym przypomina nam Artur Conan Doyle (1859 – 1930), szkocki pisarz, lekarz, wolnomularz, spirytysta, autor powieści Znak czterech, którą polski czytelnik może znaleźć także w wydaniu dwujęzycznym Znak czterech. The Sign of the Four.

Akcja utworu rozpoczyna się w momencie, gdy do Sherlocka Holmesa, prywatnego detektywa amatora, mieszkającego wspólnie z pierwszoosobowym narratorem, doktorem Watsonem, byłym chirurgiem wojskowym, zgłasza się 27-letnia panna Mary Morstan, której ojciec, oficer w hinduskim regimencie, zaginął przed 10 laty. Od 6 lat, kobieta co roku otrzymuje anonimowe przesyłki, w których za każdym razem znajduje się wielka perła. Tym, co skłania pannę Morstan do zwrócenia się z prośbą o pomoc do Holmesa jest list, także niepodpisany, proponujący spotkanie i obiecujący zadośćuczynienie za doznane krzywdy. Dodatkową wskazówką, jaką posiada klientka jest dokument znaleziony w szufladzie ojca, którego znaczenia nikt nie potrafi rozszyfrować – przedstawia on plan części wielkiego budynku, z zaznaczonym na nim niewielkim krzyżykiem, podpisany przez czterech mężczyzn, z komentarzem Znak czterech. Wyposażony w tak skąpe informacje Sherlock Holmes, rozpoczyna swoje kolejne śledztwo.

Pod względem stylu, Znak czterech skonstruowany jest podobnie jak Studium w szkarłacie. Metody pracy Sherlocka poznajemy dzięki doktorowi Watsonowi, współlokatorowi i przyjacielowi detektywa, który opisuje przebieg całej sprawy. Książka nie jest co prawda podzielona na dwie części (jak uczyniono to z Studium w szkarłacie), ale większość rozdziałów poświęcona jest śledztwu i rozwiązaniu kryminalnej zagadki, zaś ostatni, najdłuższy, to spowiedź głównego podejrzanego, przybliżająca kierujące nim motywy.

Zapiski doktora Watsona to w istocie laurka wystawiona Sherlockowi Holmesowi, którego przenikliwość i geniusz, nie pozwalają zbyt długo cieszyć się bezkarnością zbrodni i występkowi. Pod tym kątem czytanie o przygodach Holmesa jest nieco nużące – najmniejszy ślad, pozornie bezwartościowy i nieznaczący, wystarcza, by bohater stworzył na jego podstawie rozbudowaną, spójną hipotezę, która po skonfrontowaniu z rzeczywistością, okazuje się w zdecydowanej większości słuszna. Holmes zawstydza nas swoją bystrością oraz inteligencją, zaś jego postawa nierzadko jest pyszałkowata. Z drugiej jednak strony, gdy protagonista tłumaczy doktorowi Watsonowi, jakie są przymioty dobrego detektywa, warto odnotować, iż oprócz umiejętności dedukcji oraz spostrzegawczości, zasygnalizowana zostaje jeszcze jedna, bardzo istotna rzecz, jaką jest ciężka praca. W przypadku śledczego sprowadza się ona do poznawania wszelkich dziedzin nauki, jakie mogą okazać się przydatne w toku prowadzonej sprawy, począwszy od zagadnień z obszaru kryminalistyki, poprzez wiedzę ogólną, a na znajomości nietypowych zbrodni i metod działania ich sprawców skończywszy. Co istotne, podkreślone zostaje, że proces nauki, jak w przypadku każdego profesjonalisty, jest ciągły i właściwie nigdy się nie kończy.

Zastanawiająca jest też konstrukcja psychologiczna samego Holmesa, który jest przerażająco nieludzki. To człowiek niemal pozbawiony uczuć, które w jego własnej opinii mogą przeszkadzać i zaciemniać obraz śledztwa, kierujący się w swoim postępowaniu chłodną kalkulacją. Jego jedyną rozrywką jest intelektualna strawa w postaci kryminalnych tajemnic i zagadek. Czas wolny od pracy detektywa jest dla niego pasmem nudy, przechodzącej w egzystencjalne znużenie i depresję, zagłuszanych dawkami kokainy, morfiny bądź innych używek. Wyłącznie za sprawą tych słabostek i nałogów, Holmes jawi się jako istota ludzka.

Znak czterech jest interesujący także w odniesieniu do ukazania realiów ówczesnego świata. Dla fabuły istotne pozostają wątki rozgrywające się na terenie dzisiejszych Indii – dzięki nim możemy obserwować powstanie sipajów (1857 – 1859), masowe antybrytyjskie wystąpienia zbrojne w Indiach, uchodzące za pierwszy zryw niepodległościowy Hindusów. Krwawe wydarzenia (kilka tysięcy zabitych, wiele spalonych miast i wiosek) przybliżane są z perspektywy białego kolonisty, który w lokalnej ludności dopatruje się dzikusów, ludzi niższego rzędu i gorszego sortu. W jego tonie wyczuwalna jest pogarda dla miejscowych wierzeń i społeczności. Znamienna jest również kreacja jednego z antagonistów, który pochodzi z Andamanów, akcentująca podrzędność ludów tubylczych, przejawiającą się choćby w prymitywnej aparycji: Człowiek ten owinięty był w jakiś ciemny płaszcz lub koc, spod którego widać było jedynie jego twarz, ale twarz ta była tak straszna, że mogła spowodować nocne koszmary. Nigdy dotąd nie widziałem rysów tak głęboko naznaczonych bestialstwem i okrucieństwem. Jego małe oczka płonęły ponurym blaskiem, a grube odwinięte usta odsłaniały zęby, które ze złowrogim uśmieszkiem szczerzyły się w naszą stronę [1]. W niewiele lepszym (tj. mocno stereotypowym) świetle przedstawione zostają kobiety, które są istotami słabymi, wymagającymi męskiego oparcia i opieki. Do tego skażone są one emocjonalnością, która nierzadko zaburza logiczne myślenie, co de facto także czyni je stworzeniami podrzędnymi względem mężczyzn. W tym ujęciu, Znak czterech, to przypomnienie jak mocno XIX-wieczna rzeczywistość i codzienność były przesiąknięte rasizmem czy mizoginią.

Sumując wszystkie aspekty utworu, okazuje się, że Znak czterech to przeciętny kryminał, który prawdopodobnie zadowoli jedynie oddanych fanów osoby Sherlocka Holmesa. Sama konstrukcja dzieła jest mocno zbliżona do Studium w szkarłacie, co nadaje jej pewnego posmaku wtórności. Holmes, jako ekscentryk, również niezbyt przekonuje – jego geniusz, w połączeniu z uczuciową nijakością, jest chyba zbyt nieludzki. Z drugiej strony dzieło Arthura Conana Doyle’a było dla mnie wartościowe jako ciekawy portret epoki wiktoriańskiej (1837 – 1901), ze szczególnym uwzględnieniem niepokojów targających Indiami (wspomniane wcześniej powstanie sipajów doprowadziło do rozwiązania Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej – od tej pory to Korona Brytyjska sprawowała bezpośrednią władzę nad Indiami). Plusem jest także omawiane dwujęzyczne wydanie, bowiem dla osób uczących się języka Szekspira, to świetna okazja do zmierzenia się z dłuższym tekstem, bez konieczności sięgania po słownik. Stronie oryginału towarzyszy strona polskiego przekładu, a układ tekstu jest tak dobrany, że treść angielska i polska pokrywają się niemal co do linijki. W rezultacie Znak czterech. The Sign of the Four to w mojej opinii powieść godna polecenia wyłącznie miłośnikom postaci Sherlocka Holmesa oraz chętnym do szlifowania swojej angielszczyzny.

 

 

Ambrose 

P. S. Ukraina wciąż walczy nie tylko o swoją wolność, a my, choćby w pewnym stopniu, możemy pomóc jej obrońcom i obrończyniom, w tym także naszym chłopakom na wojnie. Każde wsparcie i każda wpłata się liczy! Można wspierać na różne sposoby, ale trzeba coś robić. Tutaj zrzutka na naszych medyków pola walki działających na froncie pomagam.pl/dfa8df

 

 

---------------------------------------- 

[1] Arthur Conan Doyle, Znak czterech. The Sign of the Four, przeł. Ewa Łozińska-Małkiewicz, Wydawnictwo Olesiejuk, Poznań 2020, s. 219 – 221