Xiaobo Wang "Miłość w czasach rewolucji" - Rewolucja to czas przegranych losów

Miłość w czasach rewolucji

Xiaobo Wang

Tytuł oryginału: Gémìng shíqí de àiqíng

Tłumaczenie: Katarzyna Sarek

Wydawnictwo: PIW

Seria: Proza Dalekiego Wschodu

Liczba stron: 240

(…) ludzie nieustannie mają dziwaczne myśli, których nie są w stanie ani ujarzmić, ani wyjaśnić [1]. Co prawda, można próbować, ale jeśli ma się do czynienia z kłębowiskiem przypominającym plątaninę nieustannie wijących się węży, usiłowania te z góry skazane na niepowodzenie. Tyle, że nie tylko to, co schludne i uporządkowane jest piękne. Chaos również może posiadać nieodparty urok, o czym przekona się czytelnik, który zdecyduje się sięgnąć po powieść Miłość w czasach rewolucji, autorstwa chińskiego pisarza Wanga Xiaobo (1952 – 1997).

 

Utwór to zapiski z egzystencji Wanga Era, człowieka któremu przypada wątpliwa przyjemność życia w ciekawych czasach. Ten niespełniony malarz, niedoszły matematyk, wynalazca o niewykorzystanym potencjale, były robotnik zajmujący się udrażnianiem rur służących do transportu mleka sojowego w fabryce tofu, wreszcie inżynier urodził się w 1952 roku. W konsekwencji jego dzieciństwo oraz młodość pokrywają się z okresem dynamicznych, niekiedy wręcz gwałtownych zmian, jakie przetaczają się przez Państwo Środka pod rządami przewodniczącego Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga. Poszczególne epizody z niepospolitego, a momentami burzliwego bytu Wanga Era służą jako pretekst do mocno prześmiewczych komentarzy na temat społeczno-politycznych realiów panujących w Chińskiej Republice Ludowej.

 

Książka już od pierwszych stron przykuwa czytelniczą uwagę z racji oryginalnego stylu, w jakim jest utrzymana. Zaskoczenie może budzić fakt, że Wang Xiaobo swobodnie miesza sposoby, w jaki przytaczana jest historia. Momentami jest to klasyczna narracja trzecioosobowa, tyle, że już po chwili zza oparów tekstu wynurza się (pozornie) wszechwiedzący narrator, która nie pozwala o sobie zapomnieć, bowiem przejawia inklinacje do tego, by bezpośrednio zwracać się do odbiorcy (Przypuśćmy, że jesteś, czytelniku (…) [2]; Kimkolwiek jesteś, wiercenie się z pewnością nie jest ci obce [3]), racząc go przy okazji licznymi dygresjami i wtrąceniami. Jeszcze ciekawej robi się, kiedy rolę opowiadającego przejmuje sam Wang Er, wyjaśniając m.in., że stosowane zabiegi ze zmienną narracją wynikają z faktu, że niektóre zdarzenia zdecydowanie łatwiej opisuje się z perspektywy widza, o innych zaś można mówić wyłącznie z punktu widzenia bezpośredniego uczestnika. Nie mniej intrygujące są wstawki ((…) możesz mi wierzyć bądź nie (…) [4]), za sprawą których nieustannie przypomina się nam, że obcujemy z wytworem cudzej wyobraźni – kolejne poziomy fikcji przeplatają się ze sobą, w rezultacie czego nawet gdyby założyć tezę, że Wang Er to alter ego Wanga Xiaobo, nie sposób ocenić, które z opisywanych wypadków stały się udziałem autora, a które są tylko dziełem fantazji. Ta niepewność jest bardzo umiejętnie podsycana przez stwierdzenia podkreślające zawodność ludzkiej pamięci (Zgaduję, że (…) [5]; Pierwotnie chyba (…) [6]), na skutek czego wszelacy tropiciele wątków biograficznych zostaną wprowadzani w niemałą konfuzję.

 

Drugą istotną cechą prozy Wanga Xiaobo jest ironia, którą obficie skropiono niemal każdą stronę. Autor chętnie posługuje się bardzo precyzyjnymi opisami, których poważny ton żywo kontrastuje z błahością omawianego przedmiotu, w efekcie czego uśmiech regularnie gości na czytelniczej twarzy. Nie mniej zabawna jest pokrętna logika stosowana przez Wanga Xiaobo, która doprowadza do tyleż odkrywczych, co zaskakujących wniosków i spostrzeżeń (Jesienią, kiedy nasza rodzina kopała dół do przechowywania kapusty na zimę, brałem łopatę i niosłem ją za ogrodzenie uniwersyteckiego rozsadnika. Tam drążyłem własne sekretne jamy. Później jednak moje tajemne pieczary stawały się sraczami dla miejscowych uliczników, a ponieważ byłem dość wymagający, jeśli chodzi o czystość, nie chciałem dziur, do których ktoś się załatwił. Dlatego ciągle w desperacji szukałem nowych jam do ukrywania się i nigdy nie kopałem ich zbyt głęboko. Wspinanie się ku niebu było zdecydowanie praktyczniejsze, ponieważ niewielu ludzi posiadło umiejętność srania w górę [7]).

 

Utwór Wanga Xiaobo to nie tylko interesująca pozycja pod względem nieszablonowego warsztatu literackiego – równie mocnym akcentem jest tło, na jakim rozpostarto fabułę. Zgodnie z tytułem, lwia część akcji osadzona została w okresie Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej (1966 – 1976), kiedy to Mao Zedong usiłuje odzyskać utracone wpływy i władzę. Przez Chińską Republikę Ludową przelewa się fala przemocy, czystek i represji, która w mniejszym bądź większym stopniu dotyka niemal każdego obywatela (Przypominało wiele innych wydarzeń tamtego okresu, których wynikiem dla części społeczeństwa była śmierć, dla części – uwięzienie, dla części – bycie pod obserwacją [8]). Wang Er nie jest wyjątkiem, a zaznane doświadczenia stają się asumptem do wielu gorzkich refleksji poświęconych przewrotowi zapoczątkowanemu przez Mao Zedonga. Na podstawie zwierzeń bohatera, dowiadujemy się, że: Rewolucja oznacza, że niektórzy ludzie w niewytłumaczalny sposób stają się ofiarami, jakby Królowa Matka Zachodu opróżniała w niebie nocnik i nigdy nie było wiadomo, na czyją głowę spadnie jego zawartość [9]. Zatem jest to czas chaosu, kiedy losami ludzi w ogromnej mierze rządzi przypadek, ale nie mniej istotne są spryt oraz zawiść ((…) w czasach rewolucji zawsze niektórzy oszukują, a niektórzy są oszukiwani [10]). Ponadto wegetowanie w trakcie przełomu przypomina chodzenie po kruchym lodzie – nigdy nie wiadomo, kiedy grunt się pod nami zapadnie i zostaniemy uznani za wroga klasowego, reakcjonistę bądź prawicowca, bowiem sytuacja zmienia się bardzo dynamicznie, a jedne poglądy są bardzo szybko zastępowane przez kolejne doktryny (Rewolucja była jak las, bardzo łatwo można się było w niej zgubić [11]). Takie permanentne trwanie w stanie napięcia i poczucia zagrożenia odbija się na zdrowiu psychicznym – ludzie stają się moralnymi kalekami, niezdolnymi do otwarcia się przed bliźnimi i okazaniem im pełnego zaufania (Jestem, jak wszyscy urodzeni w czasie rewolucji, w połowie sadystą, w połowie masochistą, a która połówka bierze górę, zależy od tego, na kogo trafię [12]).

 

Pod kątem stosunku Wanga Xiaobo do wolt społeczno-ekonomicznych, jakie przetoczyły się przez Państwo Środka będące pod wodzą Mao Zedonga (przeprowadzona w latach 1957 – 1958 Kampania przeciwko prawicowcom czy wspomniana już Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna), chiński autor nie wyróżnia się szczególnie na tle innych twórców. Podobnie jak w przypadku dzieł Zhanga Xianlianga (Zielonodrzew, Zupa z trawy) czy Tie Ning (Kobiety w kąpieli) uwaga koncentruje się na skutkach, jakie Wielka Historia wywiera na codzienność szarych ludzi, którzy zostają wyrzuceni z kolein rutyny, będąc zmuszonym żyć w ekstremalnych warunkach. Prześladowania rzekomych kontrrewolucjonistów (najczęściej rola ta przypada inteligentom); działalność hunwejbinów (członków komunistycznych młodzieżówek) sprowadzająca się do starć między poszczególnymi podgrupami oraz gnębienia wszystkich, na których padło najmniejsze podejrzenie o związek z szeroko rozumianą burżuazją; echa klęski polityki Wielkiego skoku naprzód; szumne hasła okazujące się zwykłymi sloganami, za którymi skrywa się instrumentalne wykorzystywanie ludzkich zasobów – oto okoliczności, w jakich przyszło się wychowywać Wangowi Erowi, który nie bez przyczyny uważa się za pechowca, a na otaczającą rzeczywistość spogląda ze sporą dozą nieufności i sceptycyzmu (Jednym zdaniem, jeśli nie wydarzy się cud, w życiu spotka cię dużo goryczy i mało szczęścia. A cuda się nie zdarzają [13]).

 

Istotną składową powieści jest także analiza międzyludzkich relacji, ze szczególnym uwzględnieniem uczuć, które określane są mianem miłości. Wang Xiaobo ukazuje erozję interpersonalnych, jaka ma  miejsce w Chińskiej Republice Ludowej, doprowadzając do tego, że ludzie stają się emocjonalnymi kalekami. Pisarz odmalowuje wzajemną nieufność kochanków, konflikty narastające pomiędzy przedstawicielami różnych pokoleń czy ostrożność w kontaktach pomiędzy tymi, którzy niegdyś uważali się za przyjaciół.

 

Wypadkową specyficznego stylu, intrygującego historycznego tła oraz niepowtarzalnego bohatera jest bardzo dobra powieść, którą czyta się z niekłamaną przyjemnością. Słodko-gorzki klimat zapewniają umiłowanie do absurdu i groteski, które przeplatają się z całkiem poważnymi przemyśleniami o bardzo różnorodnej tematyce. Nie brak ogólnych konstatacji ((…) łatwo jest ustalić związek pomiędzy zjawiskami, ale trudno ustalić, co jest przyczyną a co skutkiem [14]), rozważań o filozoficznym sznycie (człowieczy pobyt na ziemskim padole postrzegany jako tajemnica, której nie można rozwiązać zbyt szybko, bowiem (…) po jej wyjaśnieniu wszystko stanie się nudne i bez smaku [15]) czy podsumowań wypowiadanych w imieniu całego pokolenia ludzi dojrzewających w okresie Wielkiej Rewolucji Kulturalnej, którzy zostali bezpardonowo oszukani i wykorzystani (Nie byliśmy wcale żołnierzami, ale glinianymi figurkami w rękach dziecka, raz ustawieni na stole w szyku bojowym, raz machnięciem rączki wrzucani z odłamanymi kończynami do pudła z zabawkami [16]). Mocna proza – z jednej strony zabawna, z drugiej zaś pozostawiająca na języku cierpki posmak.

 

 

P.S. Premiera polskiego wydania Miłości w czasach rewolucji będzie mieć miejsce 12. listopada 2019, ale powieść można było przeczytać trochę wcześniej – wystarczyło w trakcie Krakowskich Targów Książki odwiedzić oficjalne stoisku Państwowego Instytutu Wydawniczego.

---

[1] Wang Xiaobo, Miłość w czasach rewolucji, przeł. Katarzyn Sarek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2019, s. 64

[2] Tamże, s. 36

[3] Tamże, s. 80

[4] Tamże, s. 8

[5] Tamże, s. 9

[6] Tamże, s. 7

[7] Tamże, s. 51

[8] Tamże, s. 77

[9] Tamże, s. 61

[10] Tamże, s. 73

[11] Tamże, s. 134

[12] Tamże, s. 105

[13] Tamże, s. 117

[14] Tamże, s. 226

[15] Tamże, s. 196

[16] Tamże, . 213