Dziwna, surowa, naga, samotna

Haori

Yasushi Inoue

Tytuł oryginału: Ryōju

Tłumaczenie (z j. francuskiego): Anna Gostyńska

Wydawnictwo: Czytelnik

Liczba stron: 65

 

 

 

 

 

 

 

Przypuszczam, że niemal każdy czytelnik, który regularnie oddaje się wyszukanej przyjemności wędrowania po literackich światach, nie raz, nie dwa doświadczył tego, co roboczo nazywam literacką magią. W moim prywatnym słowniku pojęć oraz idei, pod tym hasłem skrywają się wszelkie wydarzenia, które noszą znamiona niecodzienności, niezwykłości, niespotykalności, rzadkości, a wskutek tego – wyjątkowości, są przy tym unikatowe, fantastyczne oraz co ważne, trudne do wytłumaczenia wyłącznie za sprawą chłodnych i bezdusznych narzędzi statystycznych, pozostające jednocześnie w bardziej lub mniej ścisłych koneksjach z literaturą. Ujmując rzecz odrobinę precyzyjniej, chodzi o przeżycia oraz doświadczenia, będące wynikiem swoistej dyfuzji, tj. przenikania świata literackiej fikcji do otaczającej nas rzeczywistości, które na wskroś analityczny umysł byłby pewnie w stanie wyjaśnić, obficie posiłkując się rolą przypadku w człowieczej egzystencji. Obiektywnie rzecz ujmując są to sploty (szczęśliwe bądź nie) wypadków, ale ponieważ przytrafiają się nam, a ponadto cechują się pewną (może nieco kulawą, ale jednak) regularnością, nabierają dla nas wartości szczególnej oraz niepowtarzalnej. Logiczne wyjaśnienie, że ojcem całego niespotykanego zajścia był kpiarski los, ułomny, bo ślepy traf są niezadowalające, szczególnie dla chłonnego niczym gąbka umysłu, łasego na wszelkie rewelacje. Znakomitym obserwatorem, który z wprawą i maestrią godną podziwu wychwytywał takie starcia fikcji z rzeczywistością był choćby Julio Cortázar. Zdolnych artystów nie mogło zabraknąć także na wyspach, na których rozpościera się Kraj Kwitnącej Wiśni, gdzie ostatnio całkiem często goszczę. Nieco z przypadku (a jakże!), kiedy błąkałem się niedawno pośród bibliotecznych półek, w moje ręce wpadła cieniutka książeczka, skrywająca w sobie krótką nowelkę Haori, autorstwa Yasushiego Inoue, w której główny bohater przekonuje się, że literatura nie jest wyłącznie narzędziem, służącym do tworzenia literackiej fikcji.

Yasushi Inoue to japoński poeta oraz prozaik, autor esejów, powieści oraz noweli. Żyjący w latach 1907 – 1991, pochodzący z Hokkaido artysta uważany jest za jednego z ważniejszych współczesnych twórców. O jego znakomitym warsztacie mogą świadczyć liczne nagrody, których jest laureatem oraz fakt, że kilka razy kandydował do Nobla w dziedzinie literatury. Mimo to, głównie z racji bardzo skromnej ilości dzieł przetłumaczonych na język polski, Yasushi Inoue pozostaje słabo znanym autorem w naszym kraju. Po lekturze Haori wiem już, że warto by zmienić ten fatalny stan rzeczy.

Pierwszoosobowy narrator, poeta hobbysta, snuje fascynującą historię, która ma związek z napisanym przez niego wierszem, umieszczonym (nieco z przypadku!) w skromnym czasopiśmie Poradnik Myśliwego, wydawanym przez Japoński Związek Łowiecki. Krótki, ale bardzo interesujący utwór zatytułowany Broń myśliwska, który zostaje przytoczony w całości, powstał na skutek impresji, wywołanej spotkaniem samotnego myśliwego, snującego się u podnóża góry Amagi. Przelotne spojrzenie, krótkotrwałe wrażenie dojmującej samotności stają się potężnym bodźcem, katalizującym narodziny skromnego, ale wymownego dzieła. Po pewnym czasie narrator otrzymuje wiadomość od swojej muzy, czy raczej osobnika, twierdzącego, że to właśnie on stanowił natchnienie do napisania Broni myśliwskiej. Enigmatyczny łowczy, który nie zdradza swoich prawdziwych personaliów, będąc pod wrażeniem ogromnej przenikliwości narratora, zachwycony faktem, jak trafnie udało mu się odgadnąć jego własny nastrój oraz stan ducha, postanawia zwierzyć się i wyjaśnić przyczyny tej potężnej, że aż emanującej smutnym blaskiem samotności. Człek ów jest jednak na tyle przewrotny, że nie decyduje się opowiedzieć o swojej sytuacji własnymi słowami. Zamiast zawiłych tłumaczeń, potoku słów, pamięciowego ekshibicjonizmu, myśliwy przekazuje trzy listy, mające stanowić wytłumaczenie dla jego obecnej izolacji.

Yasushi Inoue serwuje czytelnikowi intrygującą powieść szkatułkową, której trzon stanowi tragiczna, miłosna historia, zrelacjonowana z trzech różnych perspektyw, za sprawą trójki bohaterów. Japoński artysta, podobnie jak jego rodak i kolega po piórze, Yukio Mishima, zdecydował się wziąć na literacki warsztat temat dość mocno popularny, wręcz wyświechtany, czyli miłość. Krok dosyć ryzykowny, szczególnie zważywszy na fakt, jak łatwo jest popaść w banał, płodząc dzieło, w którym dominuje kicz i łzawy ton. Na szczęście Inoue z wprawą godną literackiego marynarza zgrabnie ominął wszelkie mielizny, na których mogłaby osiąść jego nowela. Uwagę zwraca już sam język, jakim raczy nas autor. Ewoluuje on wraz z autorami kolejnych, prezentowanych listów, pozostając równocześnie niezmiennie starannym i precyzyjnym, dokładnie wyłuszczając istotę całego nieszczęśliwego romansu, a to dopiero przedsmak kunsztu, jakim może pochwalić się pisarz.

Miłość przedstawiana przez Inoue różni się od powszechnych wyobrażeń na temat tego uczucia. W Haori czytelnik ma do czynienia z jej zwyrodniałą formą – okazuje się ona zła, grzeszna, zbrukana, splugawiona, niegodna. Jest także destrukcyjna, działając wyniszczająco na wszystkich, którzy znaleźli się w jej przeklętym kręgu. To emocja, która dzieli, skłóca, izoluje, raniąc przy tym kolejne ofiary. Momentami sprawia ona wrażenie ogromnego, nienasyconego i bezwzględnego zwierza, który łapczywie pochłania umysły nieszczęśliwych kochanków. Inoue odziera z wielkości uczucie, często określane mianem szlachetnego, czy wzniosłego. Można odnieść wrażenie, że japoński artysta pragnie odmalować również to drugie, znacznie mroczniejsze oblicze miłosnego uniesienia, walcząc tym samym z jednowymiarowym stereotypem. Co interesujące, w żadnym wypadku nie możemy mówić o degradacji miłości do fizycznego pożądania, nienasycenia ciał – to w dalszym ciągu uczucie bardziej platoniczne, które potrafi obejść się bez materialnej otoczki. Tym bardziej przeraża jego siła oraz potęga, która zmusza do bezustannego życia w kłamstwie, fałszu, obłudzie, hipokryzji. Ale czy potężny płomień namiętności okaże się na tyle silny, by znieść wszelkie przeciwności i sztormy, na wzburzonym morzu życia?

Króciutki utwór aż skrzy się od bogatej symboliki, którą został przyozdobiony. Okładkę polskiego wydania zdobi wąż, mogący uchodzić za tę część naszej osobowości, która rzadko ogląda światło dzienne, z istnienia której tylko my sami zdajemy sobie sprawę. To nasza ukryta, prawdziwa natura, ale to także nasz egoizm, małość, czy zazdrość, które pielęgnujemy w skrytości własnego serca. Tytułowe haori, czyli rodzaj płaszcza z długimi rękawami, można odczytywać jako znak piekących, nierozwiązanych problemów z przeszłości, które pozostawione samopas przyjmują coraz wyraźniejsze kontury nieuchronnego nieszczęścia. Bardzo oryginalne jest również spojrzenie na instytucję małżeństwa, które przecież wcale nie tak rzadko zamiast ogniska domowego, bardziej przypomina arenę starć dwóch osobowości, które okopują się niczym twierdze, raniąc się po cichu w nadziei, że to ta druga strona wykrwawi się jako pierwsza i zrezygnuje z całego cyrku, odgrywanego w imię społecznych konwenansów. Nie bez znaczenia pozostaje także myśliwska broń (tytuł angielskiego wydania książki to The Hunting Gun, podobnie można tłumaczyć również oryginalny tytuł), która stanowi symbol chłodu, jaki skrywa w sobie ludzka dusza, cichej bezwzględności, która prowadzi w ramiona absolutnej samotności.

Krótka, bo licząca nieco ponad 60 stron nowela wywarła na mnie bardzo dobre wrażenie. Utwór okazał się całkiem pojemny w treść, którą upleciono głównie z listów. Lektura w intrygujący sposób pokazuje niemożność porozumienia ludzkich jednostek, sprawiających wrażenie planet, których orbity rzadko się krzyżują. Oprócz interesująco podanego tematu miłosnego, Inoue uświadamia czytelnikowi, że świat ludzi dorosłych to często świat przepełniony smutkiem, grozą oraz przygnębiającą, ślepą samotnością. To także kolejny literat, który ukazuje, że przeszłość może okazać się prawdziwym rumowiskiem, na którym nie sposób zbudować szczęścia w życiu teraźniejszym. Wreszcie na króciutka lektura to dosyć gorzka lekcja na temat miłości – Inoue udowadnia, że na to dziwne uczucie nie składa się wyłącznie tęsknota, by być kochanym. My również musimy przyjąć aktywną postawę, tj. starać się pokochać, nie pozostając jedynie obiektem uniesień i adoracji.