O tych bardziej i mniej szurniętych - "Co na kolację?" J. Schuyler

Co na kolację?

James Schuyler

Tytuł oryginału: What's for Dinner?

Tłumaczenie: Marcin Szuster

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Nowy Kanon

Liczba stron: 256

 

 

American dream to narodowy etos Stanów Zjednoczonych, wyrażający ideały, na których zbudowano amerykańskie państwo, tj. demokrację, wolność i równość. Amerykański sen to także wizja spełnienia, zawodowego oraz osobistego według powszechnie przyjętych norm społecznych. American dream lat 50-tych czy 60-tych kojarzy się na ogół z kobietami z ich charakterystycznymi fryzurami oraz ubiorem, pełniącymi rolę gospodyń oraz mężczyznami, zarabiającymi na utrzymanie rodziny ciężką, acz uczciwą pracą. Nieodzownym elementem mitu jest także domek na przedmieściach, przepełniony masą nowoczesnych sprzętów i urządzeń, ułatwiających codzienną egzystencję kury domowej, która musiała być strażniczką domowego ogniska. American dream to motyw chętnie poruszany w literaturze – w swoich powieściach obyczajowych wykorzystywał go Philip K. Dick, nie brakuje go również u Philipa Rotha. Kolejnym, poznanym przeze mnie autorem amerykańskim, podejmującym się demitologizacji amerykańskiego snu późnych lat 70-tych jest James Schuyler.

Żyjący w latach 1923 – 1991, Schuyler to jeden z czołowych przedstawicieli amerykańskiej poezji końca XX wieku. Artysta to laureat Nagrody Pulitzera z roku 1980 oraz kluczowa, obok Johna Ashberya, Franka O’Hary, Kennetha Kocha i Barbary Guest, postać szkoły nowojorskiej (nieformalnej amerykańskiej grupy poetyckiej). Artysta przez niemal całe dorosłe życie zmagał się z finansowymi kłopotami oraz problemami psychicznymi – Schuyler był częstym pacjentem szpitali psychiatrycznym czy to w wyniku zapaści psychicznych bądź alkoholowych. Co ciekawe, Schuyler, chociaż uznawany jest za znakomitego liryka, ma w swoim dorobku także pozycje pisane prozą. Polski czytelnik ma możliwość zapoznania się w ojczystym języku z powieścią zatytułowaną Co na kolację?

Co na kolację? to dzieło, którego akcja osadzona jest na dwóch płaszczyznach. Jedną z nich są salony i zacisza domostw, położonych na amerykańskich przedmieściach – za sprawą Schuylera czytelnik jest świadkiem prowadzonych w nich rozmów. Są to konwersacje banalne i sztampowe, których temat urywa się nagle i niespodziewanie – gadki i ploteczki są chaotyczne i miałkie, wśród poruszanych zagadnień dominuje proza życia oraz ewidentny brak zainteresowania tym, co ma do powiedzenia rozmówca. Skutkuje to głośną wymianą myśli prowadzoną na kilku równoległych torach – narzekania na własny stan zdrowia mieszają się z odległymi wspomnieniami, a drobne uszczypliwości i złośliwości stają w jednym szeregu z płytkimi anegdotkami. Sąsiedzkie odwiedziny, brydż, szklaneczka czegoś mocniejszego, wymiana zasłyszanymi wieściami, troska o sprawy przyziemne takie jak rodowa zastawa czy ruch w prowadzonym interesie – oto jak mija czas amerykańskim rodzinom.

Tyle, że James Schuyler stara się udowodnić, że stereotypowy i błyszczący wszystkimi kolorami blichtru obraz, który sam początkowo odmalowuje to jedynie plastikowa zasłona, swoista kurtyna, za jaką skrywają się ciche dramaty, błahe oraz wielkie intrygi, niespodziewane zdrady oraz drobne aberracje. Mary Charlotte Taylor, nazywana przez przyjaciół Lottie to na pozór typowa amerykańska pani domu – żywi ona szczerą pasję do sprzątania, uwagę jej pochłania zapracowany mąż Norris, a nieodzownym rytuałem codzienności są regularne spotkania ze znajomymi sąsiadami, państwem Delehanteyami (pan Bryan, pani Maureen, bliźniacy Patrick i Micheal, stara pani Delehantey znana jako Biddy oraz kotka Drapcia). Sytuacja ulega diametralnej zmianie, kiedy Lottie, dotychczas hołdująca zasadzie, że jeden łyczek jeszcze nikomu nie zaszkodził, zgadza się na terapię odwykową – kobieta trafia do zamkniętego ośrodka, w którym przechodzi eksperymentalną kurację, mającą odwieść ją od spożywania alkoholu.

Dzięki zamknięciu Lottie w psychiatryku, do utworu zostaje wprowadzona dodatkowa scena, na której rozgrywają się wydarzenia – obok living roomów pojawiają się otwarta sala, w której pacjenci mogą przyjmować gości oraz pomieszczenie, gdzie prowadzone są grupowe sesje terapeutyczne. To właśnie zajęcia w szerszym gronie, których dyskretnym moderatorem jest lekarz, stanowią najmocniejszy punkt powieści. Spotkania, w trakcie których chorzy oraz ich krewni dzielą się na publicznym forum swoimi przykrymi doświadczeniami nierzadko przeradzają się w swoiste zapasy w błocie – żółć leje się tutaj strumieniami, pełno jest osobistych przytyków oraz wzajemnego obrzucania się mięsem, nie brakuje niewybrednych docinków upstrzonych słabo zawoalowaną drwiną. Cięty język, trafne riposty oraz nieco siermiężny komizm sytuacyjny sprawiają, że Co na kolację? czyta się z melancholijnym uśmiechem na ustach.

Sama konstrukcja utworu, który wyróżnia się mocno rozbudowanymi partiami dialogowymi, przywodzi na myśl operę mydlaną albo tasiemcowy serial obyczajowy. Schuyler do budowy swojej literackiej kompozycji użył klocków stricte popkulturowych – autor wyczerpał niemal wszystkie dostępne schematy, które są nieodzowną składową tanich i szmirowatych melodramatów. W związku z tym na kartach utworu przewija się słomiany wdowiec, rozpalona i niezaspokojona wdówka, sympatyczna staruszka, która wszędzie rozpuszcza niewidzialne wici swoich wpływów i władzy, dorastający chłopcy przechodzący pierwsze eksperymenty z używkami, samotne gospodynie spędzające wolny czas na zakupach czy wieczornych wizytach w kinie wraz z małżonkiem. Fabuła utworu jest do bólu oklepana i trywialna, a postępowanie poszczególnych bohaterów łatwe do przewidzenia.

Istotnym elementem powieści jest także język, jakim posługują się protagoniści. Proste i niewyszukane słownictwo, gładkie zdania, ton przywodzący na myśl sztuczność i nienaturalność – okazuje się, że komunikacja międzyludzka jest zbędna, gdyż każda z osób wyraża się mniej więcej w podobny sposób, mając do przekazania rzeczy oczywiste i mało interesujące. Ze schematu są w stanie wyłamać się jedynie pojedynczy osobnicy, którzy jednak wraz upływem czasu ulegają upupieniu, przywdziewając stosowną maskę i dostosowując się do ogółu, wpadając w pułapkę formy. Powieściowe postacie kojarzą się z przyciętymi na jedną modłę marionetkami, z których każda wygłasza oczekiwane kwestie. Ta teatralność ciekawe kontrastuje z poważniejszymi zagadnieniami, które od czasu do czasu wychylają się gdzieś spoza zwałów drewnianego absurdu i pretensjonalnej konwencji – zgroza w obliczu przewidywalności i powtarzalności własnej egzystencji, dramat ludzi, którzy życiową pustkę zalewają alkoholem, smutny los przeciętnych person, których chandra oblepia niczym błoto to zagadnienia przewijające się w książce, ale występujące niejako w tle, gdzieś na drugim planie, pośród potoków bezsensownych słów i miałkich dialogów. Wytrychem, który pozwala dostrzec to drugie dno w powieści, pełniącym jednocześnie funkcję zapalnika, burzącego ustalony ład książki, są zaskakujące wulgaryzmy, podwórkowy slang oraz prostackie określenia, sporadycznie wtrącane na kartach dzieła (Wokół unosiła się wyraźna aura waginy zębatej [1]; Mag Carpenter to była mała trzpiotka, ale cipę miała wielgachną jak ogrodowy kapelusz [2]) – to rodzaj oka, puszczanego do czytelnika, dzięki czemu można zorientować się, że cała konstrukcja utworu to swoista farsa i drwina, zabawna próba udowodnienia, że czasami ludzie z zewnątrz, którzy tu przychodzą, wydają się bardziej szurnięci od tych w środku [3], pozostających w zamknięciu w ośrodku terapeutycznym.

Reasumując, Co na kolację? dzieło, które rozpatrywane w kategoriach eksperymentu czy też prowokacji, całkiem dobrze spełnia swoją rolę. Obserwacja beznadziejnych zmagań z formą bezbarwnych postaci o komiksowym rysie okazała się całkiem udanym literackim doświadczeniem.

---

[1] James Schuyler, Co na kolację?, przeł. Marcin Szuster, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2012, s. 233;

[2] Tamże, s. 229;

[3] Tamże, s. 62.