Królowa jest naga

Katarzyna Bonda

Pochłaniacz

cykl: Sasza Załuska (tom 1)


wydawnictwo: Muza S.A. 2014


liczba stron: 672

Kiedy dowiedziałem się, iż listopadową lekturą w naszym DKK* będzie Pochłaniacz Katarzyny Bondy miałem nadzieję na dobrą, jeśli nie bardzo dobrą lekturę. Znów, jak głupi, uwierzyłem w pozytywne recenzje i nie ukrywam, że pomyślałem, iż miano „królowej polskiego kryminału”, nadane autorce przez Zygmunta Miłoszewskiego, nawet jeśli nieco na wyrost, pewnie zagwarantuje przynajmniej dobrą rozrywkę.

„Profilerka Sasza Załuska po siedmiu latach pracy w Instytucie Psychologii Śledczej w Huddersfield postanawia wrócić do Polski. Wkrótce otrzymuje zlecenie od dawnych mocodawców z polskiej policji. Trop w sprawie prowadzi do początku lat dziewięćdziesiątych, a zagadka wydaje się związana z mafią, która w tamtych czasach trzęsła Trójmiastem. Kim teraz są mafioso i jego ludzie? Czy morderstwo dokonane przed laty będzie kluczem do wyjaśnienia współczesnej zbrodni?

Skorumpowani policjanci, młodzieńcze błędy, dramatyczne decyzje, które mają wpływ na całe dalsze życie. Czy naprawdę można odnaleźć zabójcę, gdy zapach jest jedynym dowodem?”.

Tyle mówi nam notka na okładce. I to by było na tyle, jeśli chodzi o fabułę, gdyby nie trzeba było dodać, że jest ona na siłę rozdęta, a poszczególne wątki nienaturalnie splecione, co sprawia wrażenie sztuczności i uatrakcyjniania intrygi za wszelką cenę.

Styl... O wartościach literackich lepiej nie wspominać. Ja nie widzę tu żadnych. Beznadziejny język Pochłaniacza Bondy dzieli prawdziwa przepaść choćby od kryminałów Marka Krajewskiego, który co prawda sam mówi o sobie, że jest tylko dobrym rzemieślnikiem, ale którego warsztatowi literackiemu absolutnie niczego nie można zarzucić. Do natchnionych dzieł wielkiej prozy tej produkcji pani Bondy nie ma nawet co porównywać. Oczywiście maniera literacka to rzecz gustu – może się podobać lub nie, ale styl i ewidentne błędy, to już całkiem inna sprawa. To samo dotyczy wszystkich innych aspektów powieści – warstwy merytorycznej, postaci, związków przyczynowo–skutkowych, itd.

Z notki na wewnętrznej stronie okładki dowiadujemy się, iż autorka jest pisarką, scenarzystką i dokumentalistką specjalizującą się w tematyce kryminalnej. Wykłada również w szkole kreatywnego pisania. I właśnie tak wygląda ta powieść, jakby ktoś wziął wszystkie przykazania z podręcznika „jak napisać bestseller w pięć minut” i na siłę upchnął je w jednej powieści, bez ładu i składu wciskając jednocześnie wszystkie zalecane elementy.

Protagonistka profilerka, gdyż to teraz modne. Tylko czym zajmuje się profilerka w sprawie pojedynczego zabójstwa? Temat osmologii w kryminalistyce bardzo ciekawy, ale też nie stał się motorem napędzającym powieść, jakim jest choćby antropologia sądowa u Becketta. Tytułowy wątek pełni rolę szczątkową i znów jakby na siłę wciśniętą na zasadzie „nigdy za wiele grzybów w barszczu”. Zasada niestety poroniona. Może mimo wszystko dałoby się Pochłaniacz przeczytać z jakim takim zadowoleniem i odłożyć po skończonej lekturze do kosza z napisem „sztampa i kicz”, gdyby nie karygodne wręcz błędy.

Jak to jest, że w Polsce „królowej polskiego kryminału” uchodzą rzeczy, za które wypracowanie ucznia szkoły podstawowej zostało by napiętnowane bezlitośnie?

„Mężczyzna stał już w progu, w ręku miał drąg wyższy od niego samego. Wyciągnął solidny topór i ociosał go z gałęzi”. Humor zeszytów! Może to wina tłumacza? Opss... nie ma go na liście płac. A takich kwiatków, które powinny wzbudzić salwy śmiechu nawet wśród nieletnich, jest więcej. Elokwencja na siłę prowadząca do durnoty. I gdyby chodziło tylko o warsztat literacki...

Główna bohaterka, bądź co bądź psycholog, by zachować poufność swego miejsca zamieszkania, każe się wieźć nie na sąsiednią przecznicę, a prosto pod dom i mówi kierowcy, że tego kursu nigdy nie było, po czym daje mu napiwek w wysokości potrójnej należności za usługę. Robi więc wszystko, by ją zapamiętał i umiał podać adres. Żenada.

„Policja jest w stanie ustalić pochodzenie dorobionej wkładki.” Jakież to dokumenty kryminalne i jakiej wiarygodności tworzy pani Bonda, która choć korzystała z pomocy autorytetów, dla których podziękowania zajmują ponad dwie strony na końcu książki, wali takie wpadki merytoryczne i nie potrafi odróżnić klucza od wkładki. A może to i sprawka owych autorytetów?

Gdybyż to były tylko wpadki kryminalistyczne. Tych z życia codziennego, matematyki na poziomie podstawówki, języka polskiego na poziomie gimnazjum, czy innych równie trywialnych dziedzin, nawet cerowania skarpet, jest tyle, że nie będę ich tu nawet przytaczał. W dawnych czasach literat po takim eksperymencie szedł w ciemny kąt i strzelał sobie w głowę albo wyjeżdżał do Afryki.

Gdyby chodziło tylko o wiedzę teoretyczną ściśle, to jeszcze byłby mały problem. Najgorsze, że ludzie, jak wskazują liczne recenzje, czytają i się zachwycają. Czytają, jak Sasza Załuska przy prędkości 140 km/h bierze zakręt na szklance (Kubica wysiada!), a wpadając w poślizg wychodzi z niego wrzucając luz (nie mylić z wrzuceniem sobie na luz)!. Skoro taka jest świadomość zasad jazdy samochodem u osoby bądź co bądź wykształconej i obytej oraz wspieranej przez ekspertów, to co mówić o ciemnych masach, które to czytają i przyswajają. Jak ma być dobrze na naszych drogach? Tego typu szkodliwej „wiedzy” o konkretnych życiowych konsekwencjach znajdziemy w powieści więcej.

Można się tak znęcać jeszcze długo. Po skończonej lekturze, będąc niejako w szoku, zastanawiałem się, czy to ja nie przystaję do tego kraju? Czy naprawdę nikt nie ma odwagi krzyknąć:

- Królowa jest naga!

Na zebraniu DKK okazało się jednak, że nie było na nim nikogo, kto by Pochłaniacza bronił. Najbardziej pozytywną oceną byłą taka, iż czytelniczka książkę „przeleciała” i nic z niej nie pamięta. Nasuwa się więc pytanie, co kieruje tymi wszystkim recenzentami internetowymi, którzy pieją peany na cześć pani Bond. Temat wiarygodności recenzji, zwłaszcza w polskich realiach, to jednak temat na osobny felieton, a pewną nadzieję daje fakt, iż jednak w tej masie zachwytów kilka przykładów rzetelnej krytyki znalazłem. Z drugiej strony rzecz biorąc, głosy te giną w masie nieuzasadnionych pochwał. Jakoś tak jest w tym kraju, że jak ktoś w nim został uznał za swego, to choćby plótł głupoty jak Sikorski o rozbiorze Ukrainy, i tak królem lub królową pozostanie, a jak nie włączy się w towarzystwo wzajemnej adoracji, to kariery nie zrobi, przynajmniej tej masowej i medialnej. Nie można się więc dziwić, że polska literatura, poza nielicznymi wyjątkami, jest nieeksportowalna, przynajmniej jako dzieła wyższych lotów.

Wasz Andrew


* Dyskusyjny Klub Książki