Banana Yoshimoto "N.P." - W pętli przeszłości

N.P.

Banana Yoshimoto

Tytuł oryginału: Ｎ・P

Tłumaczenie: Ann Sherif

Wydawnictwo: Faber & Faber

Liczba stron: 194

 

 

 

 

Banana Yoshimoto (rocznik 1964) to japońska pisarka, z twórczością której polski czytelnik może zapoznać się dzięki niezastąpionemu Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu. To nakładem tej właśnie oficyny ukazały się zbiorek Kuchnia (w jego skład oprócz tytułowego dzieła z 1988 roku wchodzi jeszcze Moonlight Shadow napisane 2 lata wcześniej) oraz nowela Tsugumi (1989). Na podstawie tych trzech utworów, możemy przekonać się, że zagadnienia, którym Yoshimoto poświęca zdecydowanie najwięcej uwagi to powolny i bolesny proces godzenia się ze odchodzeniem (nierzadko w okolicznościach niespodziewanych i nagłych) osób najbliższych, które darzyliśmy szczerą miłością. Podobna tematyka eksplorowana jest w dalszej twórczości Japonki, na co najlepszym dowodem jest powieść N.P. (1990).

Główną bohaterką, a jednocześnie pierwszoosobową narratorką jest Kazami Kano, 22-letnia Japonka pracująca jako asystentka profesora na wydziale Anglistyki na Uniwersytecie T. Młoda kobieta od kilku lat zmaga się z traumą po utracie najbliższej osoby. Jej o 17 lat starszy chłopak, Shoji Toda, ginie śmiercią samobójczą po przedawkowaniu środków nasennych. Co ciekawe, zgon mężczyzny nie jest odosobnionym przypadkiem i ma on ścisły związek z wykonywanym zawodem tłumacza. Ostatnią książką, nad jaką pracował Shoji był tytułowy N.P., zbiór opowiadań autorstwa Sarao Takase, uznanego japońskiego pisarza, który także odebrał sobie życie. Utwory powstały w okresie, gdy artysta mieszkał w Bostonie i napisane zostały w języku angielskim. Książka cieszy się sporym poważaniem na amerykańskim rynku wydawniczym, ale mimo upływu lat nie ukazuje się przekład na język ojczysty. Brak japońskiej wersji to efekt swoistej klątwy, jaka zdaje się ciążyć nad zbiorem – każdy kolejny translator, który podejmuje się wyzwania targa się na swoje życie. Shoji jest trzecią ofiarą tajemniczego dzieła.

W chwili rozpoczęcia powieści, Kazami Kano przypadkiem (?) spotyka Otohiko i Saki Takase, dzieci Sarao Takase, które owładnięte obsesją na punkcie N.P. usiłują rozwikłać zagadkę niecodziennych zgonów, towarzyszących książce. W całą sprawą wplątana jest jeszcze Sui Minowa, partnerka Otohiko, która również przejawia niezdrową fascynację zbiorem. Cała czwórka, w mniejszych bądź większym stopniu związana z literatem oraz jego pisarstwem, postanawia zmierzyć się ze spuścizną Sarao Takase, która pełna jest niejasności i mrocznych sekretów. Młodzi ludzie, na przekór zagrożeniu, wyruszają w podróż po niebezpiecznych rejonach człowieczej psychiki, przesiąkniętych autodestrukcją i spustoszeniem.

Poprzez niełatwe przejścia czwórki protagonistów, Banana Yoshimoto uświadamia zagrożenia, jakie wiążą się z wpadnięciem w pułapkę nieustannego tkwienia w bańce przeszłości. Rozpamiętywanie zdarzeń minionych, sukcesywne odtwarzanie tego, co już za nami, skutkuje oderwaniem od teraźniejszości, uniemożliwiając tym samym pełne jej doświadczanie. A to zupełne negowanie i ignorowanie chwili obecnej nie pozwala na odnalezienie radości, czerpanej z samego faktu bycia. Zagłębianie się w świecie traum, wyrzutów sumienia i samooskarżeń to swoiste samowykluczenie ze strumienia społecznej egzystencji.

Warto przy tym nadmienić, że w przypadku bohaterów, bytowanie w ludzkiej gromadzie to rodzaj wyzwania, bowiem każdy z nich jest w mniejszym bądź większym stopniu niedopasowany i nie przystający do obowiązujących schematów – próby trwania w zgodzie z samym sobą owocują bolesnym zderzeniem ze ścianą ograniczeń, wynikających ze stereotypów. Przy tej okazji Banana Yoshimoto porusza kwestie, które w powszechnej świadomości uchodzą za tematy tabu – miłość kazirodcza to materia, na której skoncentrowano się najmocniej.

Historia snuta przez japońską artystkę zbacza też na tory poboczne – tutaj wspomnieć należy o dygresjach dotyczących potęgi słów. Na pierwszy plan wysuwają się rozważania traktujące o możliwościach, ale i zagrożeniach, płynących z wpływu, jaki język wywiera na rzeczywistość, którą może kształtować i formować. Bardzo ciekawe są także obserwacje poświęcone afazji, czyli zaburzeniu funkcji językowych, przejawiającym się utratą zdolności mówienia. Na przykładzie jednej z protagonistek, opisywany jest proces stopniowego zaniku umiejętności operowania językiem, łącznie z konsekwencjami, jakie wywołuje to w procesie odbierania bodźców z otoczenia.

Problematyka leksykalno-lingwistyczna przytaczana jest też za sprawą przemyśleń, których orbitą jest praca tłumacza. Ciekawe, ale i kontrowersyjne, jest choćby stwierdzenie, że dobrym tłumaczem nie jest persona wrażliwa i empatyczna (You’re weak, not really weak, but too kind. You think that you have to be faithful to the structure of the original sentences* [1]), bowiem w takich wypadkach istnieje ryzyko, że osobowość autora przekładu stłamszona zostanie przez osobowość twórcy (You become so involved with the writer’s style that it starts to feel like your own. You spend hours every day with it and the you end up feeling that you alone had created it in the first place, and then your thoughts fall into sync with the author’s, and that’s very peculiar** [2]).

Reasumując, N.P. to powieść znamienna dla Banany Yoshimoto. Niełatwa tematyka związana ze stratą i samotnością, specyficzni bohaterowie o duszach naznaczonych bliznami, melancholijny klimat i wreszcie leniwie płynąca fabuła, w której próżno doszukiwać się gwałtownych zdarzeń czy niespodziewanych zwrotów akcji – książka japońskiej artystki to typ prozy skłaniający do chwili zadumy i refleksji nad efemerycznością człowieczego żywota.

* Jesteś zbyt słaba, ale słaba w znaczeniu, zbyt grzeczna. Wydaje ci się, że musisz pozostawać wierna pierwotnej strukturze tekstu (przekł. własny)

** Przesiąkasz stylem pisarza tak bardzo, że po pewnym czasie wydaje ci się, że to twój własny styl. Spędzasz z nim tak wiele godzin, że w końcu rodzi się przekonanie, że sama go stworzyłaś, a wtedy twoje myśli zgrywają się z myślami autora, co jest rzeczą niezwykle osobliwą (przeł. własny)

---

[1] Banana Yoshimoto, N.P., przeł. Anna Sherif, Wydawnictwo Faber and Faber, Londyn 1994, s. 117

[2] Tamże, s. 118