Juli Zeh "Orły i anioły" - Spowiedź kokainisty

Orły i anioły

Juli Zeh

Tytuł oryginału: Adler und Engel

Tłumaczenie: Sława Lisiecka

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Don Kichot i Sancho Pansa

Liczba stron: 420

 

 

 

Narkotyki czy środki odurzające to bardzo stary wynalazek, z którego ludzkość korzysta od tysięcy lat, niebezpiecznie igrając z jego destrukcyjnym potencjałem. Dostęp do tego typu substancji stał się bardziej powszechny dopiero w XIX wieku, kiedy to udało się opracować przemysłowe metody ekstrakcji takich związków jak kokaina, morfina czy heroina. Jednak dopiero wiek XX przyniósł prawdziwy przełom, kiedy to z jednej strony starano się wznosić utopie, których fundamenty stanowiły poszerzające świadomość używki, z drugiej zaś dostrzeżono poważne zagrożenia płynące z uzależnienia. W literackim świecie nie brak tytułów mówiących o pozytywnych jak i negatywnych aspektach narkotyków, ale powieść Orły i anioły pióra niemieckiej pisarki Juli Zeh to pozycja traktująca zdecydowanie o niebezpieczeństwach, jakie niosą ze sobą prochy.

Pierwszoosobowym narratorem utworu jest Max. To 33-letni mężczyzna naznaczony trudnym dzieciństwem (otyłość, trądzik, matka wydająca przyznane na syna alimenty na własne potrzeby), któremu udaje się wspiąć się na szczyt i utrzymać się na nim przez chwilę (studia prawnicze zwieńczone błyskotliwą i dobrze zapowiadającą się karierą w renomowanej austriackiej kancelarii z widokami na miano jednego z bardziej cenionych ekspertów w dziedzinie prawa międzynarodowego). Tyle, że osiągniętym sukcesem nie jest dane cieszyć się zbyt długo – w momencie rozpoczęcia utworu Max jest właściwie wrakiem człowieka, cieniem samego siebie. W przeciągu 2 miesięcy, jakie upływają od szokującej samobójczej śmierci Jessie, ukochanej Maxa, bohater pogrąża się w sidłach kokainowej depresji. W trakcie jednej z nielicznych przerw od szorowania po samym dnie i tarzania się w mule samoudręki, Max pod wpływem impulsu zwierza się z doświadczonej traumy, przytaczając swoją tragiczną historię na łamach nocnej audycji radiowej Rozmowy o marnym świecie. Clara, prezenterka radiowa prowadząca program, postanawia odnaleźć Maxa i wydobyć z niego całą opowieść, łącznie z najbardziej bolesnymi szczegółami.

Książka utrzymana jest w formie wyznania, spowiedzi – protagonista zostaje zmuszony do skonfrontowania się z nieprzyjemną przeszłością i z tego względu utwór to swoiste (…) poruszanie się po spalonej ziemi (…) egzystencji i grzebnie w ruinach (…) [1]. Przyjęta konwencja skutkuje tym, że świat przedstawiony odmalowany jest z perspektywy Maxa, którego osobowość wylewa się z poszczególnych kart dzieła. Tyle, że bohater z pewnością nie jest typem człowieka, do którego łatwo zapałać sympatią – silenie się na ton cyniczny i zgorzkniały, natarczywe epatowanie własnym nieszczęściem, drażniące wynurzenia i przemyślenia, podejmowane próby słownej szermierki, mające być w zamierzeniu popisem we władaniu ciętymi ripostami, a będące w istocie pojedynkiem na slogany, cuchnące banałem i trywialnością, wszystko to sprawia, że dłuższe przebywanie z Maxem nuży i irytuje.

Postać kluczowego protagonisty powoduje, że książka ma dychotomiczny charakter. Poznając życiorys Maxa, jego niełatwe dorastanie oraz podejmowane przez niego wybory, poddawani jesteśmy emocjonalnemu szantażowi, przed którym jednak łatwo jest się wybronić z uwagi na nieznośny sposób bycia. Z drugiej strony, w miarę śledzenia chaotycznej relacji, przeplatanej narkotycznymi wizjami i jękami o chwile atencji i zrozumienia, czytelnik przekonuje się, że mamy do czynienia z niezwykle intrygującym tłem powieści. Obraz, powoli acz stopniowo wyłaniający się ze szczątków, które Max pod wpływem Clary usiłuje złożyć w logiczną całość, przeraża bezwzględnością i okrucieństwem – jego składowymi są wojna na Bałkanach, fatalna sytuacja tamtejszych cywili, przemyt narkotyków oraz handel bronią.

Proza Juli Zeh z brutalną szczerością uświadamia nam, że tam, gdzie w grę wchodzą ogromne pieniądze, nie ma miejsca dla litości, wrażliwości na krzywdę bliźniego czy współczucia. Życie ludzkie przestaje odgrywać jakąkolwiek rolę, a poszczególne jednostki postrzegane są tylko jako przydatne narzędzia, niezbędne ofiary bądź potencjalne źródło gotówki. Ponadto niemiecka pisarka sygnalizuje, że największe oszustwa, szwindle i nadużycia nierzadko dokonywane są w białych rękawiczkach, tj. pod auspicjami międzynarodowych organizacji czy państwowych instytucji.

Reasumując, mimo iż Orły i anioły nie wywarły na mnie takiego wrażenia jak Ciemna materia, to książka pozostaje solidną lekturą utrzymaną w mocno turpistycznym klimacie. Juli Zeh raczy czytelnika portretami ludzi brzydkich z moralnego punktu widzenia – są to osobnicy pełni wad i słabostek, a do tego emocjonalnie okaleczeni i puści. Nie potrafią okazywać swoich uczuć, zawiązywać realnych i trwałych relacji. Z tego powodu powieść traktować można jako surową krytykę współczesnego pokolenia trzydziesto- oraz czterdziestolatków. Utwór jest jednocześnie przestrogą, że właśnie tacy ludzie stanowią idealny cel dla narkotykowych mafii – używki są rodzajem erzacu, namiastki, substytutu, które pozwalają chociaż na chwilę zapomnieć o miałkości i jałowości codziennej egzystencji.

---

[1] Juli Zeh, Orły i anioły, przeł. Sława Lisiecka, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004, s. 254