Paweł Huelle "Castorp" - Urokliwa laurka

Castorp

Paweł Huelle

Wydawnictwo: Znak

Liczba stron: 216

 

 

 

 

 

 

Fascynującą i zarazem przedziwną własnością literatury jest to, że chociaż najczęstszym płodem artystów jest fikcja, to jednak może ona doczekać się potomstwa. Jej fragmenty, kawałki mogą zostać wykorzystane jako zarzewia kolejnych opowieści i w ten oto sposób zyskać niezależność, stając się zaczątkiem nowego bytu. Fikcja okazuje się zatem materiałem plastycznym, podatnym na ludzką interwencję, a przy tym niesłychanie inspirującym. Świetnym przykładem takiej książki zrodzonej z innej powieści jest Castorp autorstwa Pawła Huelle. Inspiracją do napisania dzieła była Czarodziejska góra niemieckiego noblisty Tomasza Manna, a dokładnie fragment, w którym wspomniano, że główny bohater utworu, Hans Castorp, przez 2 lata studiował na gdańskiej Wyższej Szkole Technicznej. Paweł Huelle w swoim dziele prezentuje wariację na temat tego, jak mogły wyglądać żakowskie lata bohatera wykreowanego przez Manna. 

 

Czytelnikom, którzy mieli przyjemność obcowania z Czarodziejską górą, protagonista Castorpa od razu wyda się postacią znajomą – Paweł Huelle zbudował portret psychologiczny swojego bohatera w całości opierając się na niemieckim odpowiedniku. Hans Castorp to ten sam formalista, człowiek zdradzający tendencję do wygód, znawca dobrych manier i elegant, tkwiący w skorupie wychowania, przesądów, konwenansów i przyzwyczajeń, przywiązujący ogromną wagę do spraw błahych i nieistotnych, prowadzący egzystencję doskonale uporządkowaną, której rytm wyznaczają troski o rzeczy przyziemne. Cech charakteru dopełniają samotność, tendencje do oddawaniu się zadumie i refleksjom oraz popadanie w stan swoistego odrętwienia, będący zapowiedzą melancholijnych skłonności.

 

Także styl, o czym przekonują nas już pierwsze strony Castorpa, jest precyzyjnym odwzorowaniem kanonu – książka polskiego autora utrzymana jest w konwencji zbliżonej do dzieła niemieckiego artysty. Paweł Huelle pozostaje wierny Czarodziejskiej górze w takiej kwestii jak forma narracji, która jest niespieszna i staranna. Snujący historię, podobnie jak ma to miejsce w dziele Tomasza Manna, drobiazgowo odmalowuje elementy świata przedstawionego, nie skąpiąc opisów pełnych detali, budując w ten sposób atmosferę pełną harmonii i błogości. Wszechwiedzący narrator zdradza także tendencje do inwokacji – zdarzają się bezpośrednie zwroty do odbiorców tekstu (drogi czytelniku). Tak jak u Manna przytaczający opowieść wychodzi z cienia i nie ukrywa swojej obecności – nie jest to zatem jak w przypadku wielu klasycznych dzieł podmiot, który wyłącznie przekazuje i relacjonuje, nie sygnalizując przy tym swojego istnienia. Narrator Castorpa, tak jak jego mannowski odpowiednik, idzie krok dalej – odkrywa on przed czytelnikiem swój warsztat, zagłębiając się w jego obecności w arkana konstruowania słownych tworów.

 

Kończąc jednak tę przydługą wyliczankę nawiązań do niemieckiego utworu, przyznać należy, że płód Pawła Huelle broni się także jako samodzielny byt. Castorp to przede wszystkim piękna opowieść o Gdańsku, mieście, w którym mieszają się ze sobą wody kilku kultur. To zlewanie się bywa niekiedy burzliwe i raptowne, ale jednocześnie jest to okazja, by zaprezentować bogactwo eklektycznej historii, budowanej m.in. przez Niemców, Polaków czy Kaszubów. Czytelnik razem z Hansem Castorpem zyskuje okazję, by zagłębić się w miejskie uliczki, podążać także tymi mniej uczęszczanymi szlakami i odkrywać tajemne zaułki i nieznane uroki metropolii. Gdańsk z początku XX wieku odmalowany piórem Pawła Huelle tchnie autentyzmem i z chęcią odkrywa przed nami całą swoją grację oraz osobliwości.

 

Mocną stroną książki jest galeria interesujących postaci drugoplanowych oraz epizodycznych. Można wręcz zaryzykować tezę, że Hans Castorp, czy to przez swoje usposobienie czy z racji niepozornej fizjonomii, zachęcającej do zawarcia bliższej znajomości, przyciąga wszelakiej maści ludzkie typy, przy czym każdy zdaje się mieć mu coś ważnego do przekazania. Dobre maniery i restrykcyjne zasady nie pozwalają obcesowo zbyć żadnego delikwenta, z racji czego Castorp wysłuchuje wielu intrygujących anegdot, opowiastek i historii, które świetnie uświadamiają jak zagadkową i dziwaczną istotą jest człowiek razem z całym bagażem życiowych doświadczeń i doznań.

 

Rola (na ogół) biernego interlokutora stanowi również świetny pretekst, by zapoznać czytelnika z wieloma intrygującymi sformułowaniami. W Castorpie, podobnie jak w Czarodziejskiej górze, nie brakuje rozbudowanych refleksji, wśród których na szczególną uwagę zasługuje wypowiedź holenderskiego kupca Kiekiernixa, w kilku słowach wyjaśniającego całą istotę kolonizacji oraz skrywającego się za nią zepsucia i zgnilizny, skrzętnie chowanych pod maską niesienia oświaty kaganka: Niech państwo sobie wyobrażą, któregoś dnia do Amsterdamu zawija armada obcych, indiańskich albo chińskich statków. Mają pancerze nie do przebicia i armaty, przy których nasze pukawki wyglądają jak proce. Każą nam wielbić swojego Boga, zabijają naszego króla, gwałcą kobiety, a mężczyzn pędzą do kopali lub na plantację. Syfilis, ospa, angina, tania wódka i opium dopełniają reszty. Potem ich kaznodzieja każe nam podziękować za opiekę, dzięki której znaleźliśmy się w rodzinie cywilizacji i kultury [1]. Natura Hansa Castorpa nie pozwala także uniknąć rozważań poświęconych fenomenowi czasu – jego ulotności, zmienności, płynności i niejednoznacznej natury. Konsekwencją są chwile zadumy nad epizodycznością człowieczego żywota – piękne jest choćby porównanie naszej człowieczej aktywności do zamierających fal: Nieustanny ruch zamiera nagle bez śladu w nieokreślonym punkcie horyzontu i to wszystko. (…) odchodzimy bez śladu, bezpowrotnie [2].

 

Reasumując, dzieło Pawła Huelle to bardzo solidna proza, którą można traktować jako urokliwą miniaturkę naszkicowaną pod wpływem Czarodziejskiej góry. Castorp w wielu miejscach jest wierny niemieckiemu oryginałowi, chociaż polskiemu dziełu nie można odmówić praw do samodzielnej egzystencji. W żadnej mierze nie jest to mizerna kopia wielkiego niemieckiego noblisty czy próba zapełnienia białych kart wymyślanymi na siłę koncepcjami. Utwór Huelle jest bardzo spójny i spokojnie można potraktować go jako jeden z rozdziałów uzupełniających Czarodziejską górę. Traktowany natomiast jako byt niezależny, zasługuje na uwagę z racji na dobrze oddany klimat Gdańska z początku XX wieku oraz udany psychologiczny portret młodego człowieka, który stopniowo, po raz pierwszy na własną rękę, poznaje tajemnice świata ludzi dorosłych. Młodzieńcza miłość i towarzyszące jej namiętności, pierwsze wybryki, za które należy powziąć odpowiedzialność bez odwoływania się do rodzicielskiego wsparcia – Castorp to swoisty Bildungsroman, będący jednocześnie wyrazem hołdu złożonego protagoniście jednej z najsłynniejszych powieści świata.

---

[1] Paweł Huelle, Castorp, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009, s. 24

[2] Tamże, s. 13