Piotr Siemion "Niskie Łąki" - Miraże młodości

Niskie Łąki

Piotr Siemion

Wydawnictwo: Czarne

Liczba stron: 304

Literatura, jak każde pole ludzkiej działalności, to obszar rządzony przez prawo wielkich liczb. Statystyka, wiedza tajemna i nieznana, na ogół kojarzona (czy raczej rażąco upraszczana) li tylko z wartością średnią, niepostrzeżenie i niezauważalnie wkrada się także w świat książek. W końcu dysponując odpowiednią ilością danych bez problemu można podać dominantę przeczytanych pozycji przez przeciętnego Polaka za wybrany rok, wyliczyć drugi kwartyl pensji bibliotekarza w Polsce i zestawić go z analogicznym wskaźnikiem dla bibliotekarzy niemieckich czy francuskich, albo przekonać się czy ilość nabywanych w naszym społeczeństwie książek poddaje się rozkładowi normalnemu. Sprawa jest o tyle ciekawa i złożona, że owym wzorom i cyfrom zawsze towarzyszą czynniki natury psychologicznej bądź społecznej – jeśli dla przykładu dociekamy nad fenomenem danego tytułu, próbując dowiedzieć się, dlaczego jest on chętnie kupowany, tudzież wywołuje kontrowersje, czy też jest omijany szerokim łukiem, to zaczynamy wkraczać na pole socjologii marketingu i konsumpcji. Co bowiem decyduje o tym, że sięgamy po daną powieść. Ilu z nas zdaje się na przypadek, ilu ulega nachalnej reklamie, ilu poddaje się namowom znajomym, ilu zaś systematycznie przegląd listy typu X książek, które musisz poznać przed śmiercią? Ale zaraz, zaraz – jakie mogą być jeszcze inne przyczyny, dla których poświęciliśmy swój drogocenny czytelniczy czas danemu płodowi? Żeglując po tym wezbranym morzu powodów i bodźców, warto zwrócić uwagę na sylwetkę pisarza. Dla przykładu, czy można odmówić sobie przyjemności zapoznania się z twórczością człowieka, który dokonał przekładu kultowej już powieści 49 idzie pod młotek, pióra niezrównanego Thomasa Pynchona? Ten właśnie fakt okazał się decydujący, kiedy w trakcie Krakowskich Targów Książki 2016, wiedziony impulsem zapoznawałem się z okładką powieści Niskie Łąki autorstwa Piotra Siemiona (1961 r.), polskiego pisarza i tłumacza – utwór nabyłem, przeświadczony, że facet, który sprezentował polskim czytelnikom cząstkę dorobku Pynchona z pewnością ma coś interesującego do przekazania.

 

Niskie Łąki to dzieło, które już na wstępie wzbudza żywą reakcje. Charakterystyczny styl błyskawicznie rzuca się w oczy i nie pozwala na obojętne traktowanie. Tak jakby już na samym początku czytelnik przechodził swoisty test (albo go przeprowadzał – wszystko zależy od przyjętej perspektywy). Zdania lapidarne, niekiedy wręcz urywane, które nie tyle odmalowują, co zarysowują; kakofonia zajść przytłaczająca chaotycznością, mnogością i tempem, w jakich wszystko się odbywa (skojarzenie z łąką pełną owadów poukrywanych w swoich chitynowych pancerzach nie jest bezpodstawne); dziwaczny szwargot bohaterów, tchnący pozerstwem i nienaturalnością – pierwsze strony przypominają manewrowanie okrętem na wzburzonym sztormem morzu, pośród licznych skalnych występów, czyhających na moment nieuwagi. Rytm prozy Siemiona nie należy do popularnych taktów – ale jeśli czytelnik przebrnie tę inicjację i zdoła przestroić się na długość fali, na jakiej nadawane są Niskie Łąki, czeka na niego bardzo ciekawa przygoda.

 

Książka jest podzielona na trzy części, które firmowane są przez ważne, z punktu widzenia człowieka urodzonego w Polsce na początku lat 60-tych, momenty – koniec stanu wojennego (1983), zmierzch PRL-u (1988 – 1989) oraz pstrokacizna wczesnych lat 90-tych (1991), kiedy to rodził się polski kapitalizm – stanowią trzy fundamenty, na których wzniesiono fabułę powieści. Głębię i panoramiczność dzieła zapewniają, oprócz zmieniających się ujęć czasowych, liczne grono bohaterów, z perspektywy których prezentowane są zachodzące wypadki oraz miejsca wydarzeń, rozciągnięte na 2 kontynenty (a właściwie 2 państwa, a będąc jeszcze bardziej precyzyjnym – 2 miasta).

 

Bardzo ciekawym zabiegiem jest kreacja jednego z głównych protagonistów – w środowisko antysystemowych, młodych i gniewnych mieszkańców Wrocławia wprowadza nas równie młody Anglik (do końca utworu nie zostanie zdradzone ani jego imię, ani nazwisko), który w 1983 roku przybywa na Górny Śląsk w celu odbycia teatralnego stażu. Rzeczywisty powód podróży, z formalnego punktu widzenia dalekiej i niełatwej, okazuje się nieuchwytny i rozmyty, podobnie zresztą jak logika świata, do jakiego trafia obywatel Wysp Brytyjskich. Anglik jest spoiną zgrabnie sklejającą akcję powieści, bowiem jego losy równie regularnie, co przypadkowo krzyżują się z drogami poznanych we Wrocławiu znajomych. Staż teatralny w peerelowskim Wrocławiu, zajęcia w szkole filmowej w Nowym Jorku oraz serial dokumentalny poświęcony transformacji kręcony we Wrocławiu (ale już wyzwolonym z oków komunizmu), pozwalają Piotrowi Siemionowi ukazać życiorysy i biografie ludzi, których można traktować jako symbole pokolenia osobników urodzonych w latach 60-tych. Niełatwe doświadczenia w PRL-u, kiedy człowiek wtłaczany był do zero-jedynkowego wzorca ograniczającego się do wyboru obozu: władza bądź opozycja, co odbierało możliwość wyrażania samego siebie; jeszcze trudniejsze przeżycia związane z emigracją: zawiedzione nadzieje, brutalne zderzenie z szarą i przytłaczającą rzeczywistością, klęski, po poniesieniu których trudno znaleźć pomocną dłoń i oparcie; wreszcie nowo rozbudzone oczekiwania związane z ustrojowymi zmianami i nowopowstającą Trzecią Rzeczpospolitą – to wszystko udało się wcisnąć Piotrowi Siemionowi w nie tak znowu przepastne trzewia swojego płodu (wznowienie wydawnictwa Czarne liczy sobie nieco ponad 300 stron). Spojrzenie na poszczególne epizody i incydenty przypomina odrobinę oglądanie obcojęzycznego filmu z trefnym tłumaczeniem – postać bezimiennego Anglika zapewnia dystans, dający znamiona obiektywizmu.

 

Ważnym elementem książki, funkcjonującym wręcz na tym samym poziomie, co kolorowa galeria postaci, są miasta, w których osadzono akcję – Wrocław oraz Nowy Jork. Obie metropolie zdają się być niezależnymi tworami, prowadzącymi własny żywot. Oba skupiska ludności posiadają swoje osobliwości, specyfikę oraz niepowtarzalne cechy, które Siemion bardzo intrygująco uwypukla, choćby poprzez oryginalne opisy. Festung Breslau jako twierdza miraż (Lecz przecież normalna twierdza ma mury i bastiony, masę, obrys, ciężar, a tu widziało się tylko połacie pustych placów zarastających chwastami. Jak na lotnisko, za dużo domów, ale jak na miasto, za mało. Tyle tu było wszędzie przerw między budynkami, tyle niezabudowanych narożników, uskoków. Szyny tramwajowe wpuszczone w bruk, urywające się nagle, prowadzące tam, gdzie nie ma żadnej linii, tylko chaszcze na pustym placu. Nieciągłość, obłażące tynki, a z boku przytulona do długiego, brzydkiego budynku budka, w której sprzedają rurki z kremem. Z rozgrzanych chodnikowych płyt promieniuje spokój ponad wszelkie doświadczenie, ale nic się nie składa, nic nie przyrasta, najwyżej chwasty i zielsko [1]) o wyjątkowym zapachu (Woń mokrego kamienia, łąk, siwych spalin, upału, rzecznej pleśni, cegieł i koksowego pyłu [2]), a NY jako kolorowa mozaika, w której jest rojno i gwarno (Ruszają, a wokół nich przyspiesza naraz całe miasto. Jak poranni derwisze zaczynają wiraże kierowcy żółtych taksówek, jęczą autobusy, garniturowy tłum, miętosząc swoje gazety, biegnie kiwać się w wagonach kolejki podziemnej, jęczą klaksony, gońcy w tęczowych strojach śmigają na górskich rowerach, czepiają się autobusów, byle szybciej, w coraz prędszym fioletowym wirze, który kipi wśród zboczy z kamienia i szkła. Dryfują lodowe góry białych ciężarówek. Dzień rozkręca się, rozsnuwa opalizujące kłęby pary ze studzienek kanalizacyjnych i z hukiem podnosi się ponad kamienną wyspę, ponad ślepe zamczyska, glazurowane termitiery i rzędy krzywych, zasmolonych domków z grzebieniami żelaznych schodów pożarowych [3]). Zarówno Wrocław jak i Nowy Jork to amorficzne molochy, sprzyjające anonimowości i izolacji, w których człowiek może wykorzystać swoją szansę, ale równie dobrze może przegrać całe swoje życie.

 

Podsumowując, Niskie Łąki to ten rodzaj prozy, który można określić mianem rozliczeniowej – autor dokonuje swoistego bilansu strat i zysków, jakie niesie ze sobą upływający czas. Pisząc o klęskach, przykrych empiriach, porażkach i upadkach Siemion przedstawia gorzki proces dorastania i związanego z nim dojrzewania – każde doznanie, jeśli tylko spojrzeć na nie pod odpowiednim kątem i ze stosownym dystansem, można przekuć w lekcję, a wyciągniętą naukę wykorzystać w przyszłości. Tylko kto z nas osiągnął tę trudną sztukę, jaką jest uczenie się na własnych błędach?

---

[1] Piotr Siemion, Niskie Łąki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016, s. 53 – 54

[2] Tamże, s. 10

[3] Tamże, s. 98