Joanna Bator "Chmurdalia" - Wędrując i słuchając

Chmurdalia

Joanna Bator

Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 504

 

 

 

 

 

Ach, jakże byłoby dobrze, gdyby to, co miłe i przyjemne, mogło trwać i trwać. Marzenie to tyczy się praktycznie każdej dziedziny życia, łącznie z aktem tak pospolitym bądź wzniosłym (wszystko zależy przecież od punktu widzenia) jak obcowanie z literaturą. Nie jeden z nas zna z autopsji to gorzkie uczucie rozczarowania zrodzone ze świadomości, że oto wraz z ostatnią kartą dzieła rozstajemy się z ulubionymi bohaterami, pozbawieni przy tym wiedzy na temat tego, jakimi torami będzie biegł dalszy ich żywot. Ku radości odbiorców są jednak pisarze i pisarki, którzy wychodzą naprzeciw oczekiwaniom – dzięki kontynuacjom zyskujemy okazję, by na powrót zanurzyć się w rzeczywistości, do której zdążyliśmy się przywiązać. Podobnie ma się rzecz Piaskową Górą pióra Joanny Bator – wszyscy, którym przypadła do gustu ta powieść mogą śledzić dalszej perypetie Jadzi oraz Dominiki Chmury za sprawą Chmurdalii.

 

Kluczową postacią książki jest Dominika Chmura, nastolatka, która w momencie rozpoczęcia utworu zmaga się z podwójną tragedią. Dziewczyna musi uporać się zarówno z konsekwencjami urazu, odniesionego na skutek wypadku samochodowego jak i pogodzić się ze stratą ukochanej babci oraz świeżo odnalezionego dziadka, którzy zginęli w okropnych okolicznościach. Temu stopniowemu oswajaniu się ze stratą oraz psychicznej i fizycznej rekonwalescencji towarzyszy proces dojrzewania. Kształtująca się osobowość Dominiki naznaczona zostaje traumatycznymi zdarzeniami, które mogą jednak okazać się cenną lekcją dostrzegania w codziennej egzystencji tego, co niekoniecznie wybija się na pierwszy plan czy godzenia się ze śmiertelnością i związaną z tym przemijalnością.

 

Wyróżnikiem Chmurdalii jest styl. Książka posiada główną oś fabularną, która jednak pozostaje rozmyta. Ta mglistość czy raczej nieciągłość wynika z faktu, że nić narracji ulega nieustannym rozgałęzieniom, a relacja dotycząca losów Dominiki Chmury jest regularnie zawieszana. Bator wprowadza na karty swojej powieści ogromne zastępy postaci drugo- i trzecioplanowych, które kojarzą się z kamyczkami kolorowej mozaiki – autorka ze skrupulatnością godną archeologa pochyla się nad każdym z elementów, przytaczając nam jego historię, uświadamiając przy okazji, że ludzki byt to plątanina przypadku i ślepego trafu, której w dodatku towarzyszą wzajemne, skomplikowane relacje. W rezultacie dzieje Dominiki przywodzą na myśl koryto potężnej rzeki, do której spływają liczne dopływy – stanowią je opowieści ludzi (w mniejszym bądź większym stopniu powiązane z osobą protagonistki), spośród których każdy odczuwa przemożną potrzebę, by podzielić się z nami ich treścią. W ten sposób akcja Chmurdalii rozgrywa się zarówno w Wałbrzychu czy Kamieńsku, ale też w Nowym Jorku, Jokohamie, Frankfurcie nad Menem czy podmonachijskim Mehrholtz.

 

Ta polifoniczność utworu to pokłosie charakteru Dominiki, będącej otwartą i ciekawą wszystkiego, co ją otacza, zawsze gotową do wysłuchania bliźniego, niezależnie od tego, co ten ma do przekazania. W tym kontekście nastolatka przypomina protagonistów kreowanych przez japońskiego literata, Harukiego Murakamiego – są to ludzie podobni do naczynia, do którego zlewana są cudze historie. Warto przy tym dodać, że takie usposobienie Dominiki to zmora dla matki Jadzi, hołubiącej rojeniom o ustatkowaniu się córki, przez które rozumie się przytycie, znalezienie porządnego męża, założenie rodziny i uwicie przytulnego gniazdka. Tymczasem jedynaczka okazuje się być latawcem i powsinogą (Jakby w tym plecaku, co go zawsze nosi, wiatr miała [1]), która nie lęka się tego, co obce i nieznane, a życie upływa jej na ciągłej zmianie miejsca zamieszkania i otaczaniu się dziwnymi (z perspektywy matki) znajomymi (określanymi pojemnymi terminami fiksum-dyrdum oraz fiu-bździu, pod którymi skrywają się lęk i pogarda wobec wszelkiej odmienności).

 

Z racji ustawicznego przemieszczania się Dominiki, Chmurdalia jest pewnego rodzaju powieścią drogi. Tyle, że ruch ma tutaj podwójne znaczenie, bowiem może być on traktowany jako próba odnalezienia siebie czy zbudowania własnej tożsamości, ale jest to też swoista ucieczka, bowiem  młoda dziewczyna nie chce zgodzić się na wtłoczenie w schemat, jaki proponuje jej rodzicielka ((…) tak bardzo chciałaby matka Chmura popędzić wprost ku przyszłości świetlanej, gdzie jej odmieniona córka jest technikiem dentystycznym w modnej fryzurze na Trojanowską (…) [2]). Dominika jest uosobieniem buntu postrzeganego jako walka o prawo do samodzielnego wyrażania siebie czy wyboru swojej drogi życiowej. Tym samym Jadzia reprezentuje to, co mylnie nazywane jest miłością, a co w istocie jest pragnieniem, by bliscy wegetowali w klatce naszych oczekiwań i majaków (Chciałaby chronić swoje dziecko cudem wyrwane śmierci, ale ono znów się wymyka w jakimś dziwnym kierunku. Dlaczego to dziecko, nawet uszkodzone i osłabione, jest takie trudne do urobienia? [3]). W tym sensie Chmurdalia jest też studium przemian, jakim ulega człowiek, który uczy się kochać – w tym niełatwym i zawiłym uczuciu zawiera się choćby umiejętność zaakceptowania bliźniego takim, jakim on jest, nawet jeśli odbiega to od naszych oczekiwań czy zdolność do zawierania kompromisów kosztem upartego stawiania na swoim. 

 

Chmurdalia pozostaje bardzo ciekawą lekturą, kiedy spojrzy się na nią przez pryzmat pozostałych dzieł Joanny Bator. W kontynuacji Piaskowej góry słychać już echa zagadnień, które wykiełkują w pełni w dalszych utworach. Zauważalna staje się fascynacja przypadkami zaginionych kobiet, która stanowi fundament Roku królika. Istotną rolę pełni materia związana z podróżą, z której w ogromnej mierze utkane są Wyspa łza oraz Purezento. Nie mniej ważki jest motyw siostry bliźniaczki, który przewija się we wszystkich, wspomnianych powieściach. Wreszcie specyficzny język, będący znamienny dla polskiej artystki, to mieszanina ironii, słownych gierek oraz intrygujących neologizmów, który niewolny jest od symboliki (na uwagę zasługuje m.in. tytułowa Chmurdalia, czyli odległa kraina, do której chciałoby się uciec przed szarą i napastliwą codziennością) jak i flirtu tego, co realne i logiczne z tym, co niezwykłe i wymykające się ludzkiemu pojmowaniu (mnie najbardziej urzekły trutka na mole, po wypiciu której w człowieku wypalane jest to, co złe i niegodziwe oraz kobiety-topielice zamieniające się w syreny słodkopłynne).

 

Reasumując, Chmurdalia to dobre zwieńczenie dylogii Piaskowa góra, chociaż rozczarowuje nieco zakończenie książki. Wydaje się, że Joanna Bator postanowiła zamknąć, nieco na siłę, niemal wszystkie powieściowe wątki, podczas gdy fabuła mogłaby zyskać o wiele więcej, gdyby pewne kwestie pozostały niewyjaśnione i pozostawione dla czytelniczej wyobraźni. Nie zmienia to faktu, że dzieło posiada bardzo wyrazisty styl, a przy tym jest to interesująca odmiana Bildungsroman oraz bardzo dojrzały utwór traktujący o potędze opowieści i sile ludzkiej pamięci.

---

[1] Joanna Bator, Chmurdalia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2014, s. 266

[2] Tamże, s. 95

[3] Tamże, s. 122