Majgull Axelsson "Droga do piekła" - O budowniczych slumsów

Droga do piekła

Majgull Axelsson

Tytuł oryginału: Långt borta från Nifelheim

Tłumaczenie: Halina Thylwe

Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 392

 

 

 

Samotność to dotkliwie odczuwany brak drugiego człowieka. To nieobecność kogoś, przed kim moglibyśmy się otworzyć, z kim moglibyśmy podzielić się trapiącymi nas problemami. To poczucie wyobcowania i odcięcia od innych, które śmiało można uznać za jedną ze współczesnych chorób cywilizacyjnych – kult ja oraz bardzo silna koncentracja na własnych potrzebach skutkują spłyceniem międzyludzkich więzów, które stają się niepełne, krótkotrwałe i efemeryczne. Długotrwałe odosobnienie sprawia, że człowiek sam dla siebie staje się słuchaczem – ale czy rozmowa z własną osobą może pomóc ukoić ducha okaleczonego traumatycznymi doświadczeniami? Tego typu próżne usiłowania podejmuje bohaterka Drogi do piekła, utworu pióra szwedzkiej pisarki, Majgul Axelsson, autorki m.in. Pępowiny.

Pierwszoosobową narratorką Drogi do piekła jest Cecylia Lind, pierwsza sekretarz ambasady Szwecji. Niespełna 43-letnia kobieta ma za sobą cały szereg trudnych przeżyć – rozwód z mężem, chłodna relacja z córką dorastającą w szkole z internatem, opieka nad umierającą matką, a ponadto ekstremalne przejścia wyniesione z ostatniej pracy na Filipinach, wszystko to składa się na bolesną przeszłość, z którą niełatwo jest się uporać.

Sytuacja Cecylii jest tym trudniejsza, że jest to osoba zamknięta w sobie i nieufna, niechętnie zdradzająca swoje myśli. Tłumienie własnych uczuć to wynik obawy, że próby dzielenia się emocjami z innymi mogą narażać nas na śmieszność (Czyli muszę się kontrolować, mieć na baczności i nie uzewnętrzniać swoich tęsknot. Gdybym straciła czujność, (…) prześladowałyby mnie na każdym kroku spojrzenia i szyderstwa zwyczajnych ludzi [1]). Ta ostrożność przemieszana ze sceptycznością w kontaktach z bliźnimi zdaje się mieć źródło w dzieciństwie Cecylii, które naznaczone jest odrzuceniem i brakiem akceptacji ze strony rodziców. Dzięki snutym wspomnieniom dowiadujemy się, że jako mała dziewczynka, Cecylia nie mogła liczyć na wyrozumiałość – ojciec, człowiek, który dzięki ciężkiej pracy dorobił się niemałego majątku, nie poświęcał zbyt wiele uwagi dwójce swoich dzieci, z kolei matce, operatywnej kobiecie zaangażowanej w działalność polityczną na rzecz lokalnej społeczności, nić empatii udało się zawiązać wyłącznie z synem, starszym bratem Cecylii. W rezultacie, protagonistka wkracza w dorosłość z potężnym bagażem niedokończonych spraw oraz mentalnie okaleczona.

Co ciekawe, w miarę rozwoju fabuły, na którą składają się liczne retrospekcje z pobytu w Filipinach oraz placówkach dyplomatycznych w innych krajach rozwijających się, przekonujemy się, że to nie Cecylia jest najbardziej pokrzywdzoną osobą. Szwedka pełni rolę łącznika, który scala tragiczne historie drugoplanowych postaci. Ricky – filipiński kierowca Cecylii, ojciec czwórki dzieci, nieustannie zamartwiający się o ich przyszłość; Butterfield – Szwed o cygańskich korzeniach nieustannie zmagający się brzemieniem swojego pochodzenia; Dolores – filipińskie fabryczne dziecko, pracujące ponad siły w zakładzie tekstylnym oraz NogNog – syn amerykańskiego żołnierza i filipińskiej call girl, rebeliant nienawidzący białych ludzi to uczestnicy złożonego dramatu rozgrywającego się na oczach czytelnika, który w turpistycznym uniesieniu zanurza się w coraz bardziej obrzydliwe rejony człowieczeństwa.

Każdy z bohaterów to osobna opowieść, której rdzeniem jest odrzucenie, marginalizacja, lęk przed tym, co inne, nieznane, obce a przez to jawiące się jako groźne i niebezpieczne. Proza Axelsson uświadamia jak groźne, ale i krzywdzące są wszelkie uprzedzenia oraz stereotypy, za sprawą których osądzamy i kategoryzujemy ludzi, przypisując im określone cechy oraz wynikające z tego prawa, ograniczenia czy powinności. Warto przy tym dodać, że dzieło przyjmuje najmocniejsze akcenty w momencie, gdy autorka sygnalizuje dwulicowość i hipokryzję mieszkańców zachodniego świata. Z jednej strony szczerzący zęby w uśmiechu politycy czy celebryci, chętnie dający fotografować się w przeróżnych obozach, gdzie niesiona jest pomoc humanitarna, z drugiej zaś zachodnie koncerny bez mrugnięcia okiem korzystające z usług fabryk zlokalizowanych w Krajach Trzeciego Świata, w których pracuje się w nieludzkich warunkach, urągającym wszelkim standardom bezpieczeństwa czy ergonomii. Książka jest o tyle wstrząsająca, że perspektywa białej Europejki z zamożnej Szwecji przebywającej na Filipinach konfrontowana jest z punktem widzenia samych Filipińczyków – dysonans panujący pomiędzy wyobrażeniami Cecylii na temat tamtejszych realiów życiowych, a rzeczywistością pozwalają unaocznić iluzję, którą Zachód tworzy w imię świętego spokoju i zagłuszania wyrzutów sumienia ((…) bogaty nic nie wie o biedzie. Zamyka oczy i kultywuje własną obojętność. Początkowo daje pieniądze żebrakom i ma łzy w oczach na widok trędowatych, ale dosyć szybko przechodzi obok umierających na ulicy, w ogóle się nimi nie przejmując. Nie warto wzywać karetki, bo nie ma karetek. Nie dla tych ludzi [2]). Dopiero niezwykłe okoliczności, w jakich znajdzie się Cecylia – ugrzęźnięcie w szponach szalejącego żywiołu – pozwalają z brutalną wyrazistością dostrzec panujące na Filipinach postkolonialne zależności (Wyspiarski raj, gdzie wszystko jest za półdarmo i gdzie przybysz z Zachodu to bogacz. Więc przyjeżdżają. Fala za falą przetaczają się przez wyspy importerzy i ćpuny, biznesmeni i turyści. Najwięcej jest amatorów seksu. Codzienne pojawiają się setki mężczyzn z bogatego świata – zbyt leniwych, zbyt cynicznych lub zbyt wystraszonych, żeby się zmierzyć z prawdziwym życiem – którzy wolą kupować to, co inni dostają. A kiedy fale odbijają się od brzegu, zabierają ze sobą najważniejszy towar eksportowy w tym kraju: ludzi. Służące i salowe, robotnicy i kurwy trafiają do arabskich pałaców i chińskich fabryk, do niemieckich burdeli i apartamentów lub willi szwedzkiej arystokracji [3]).

Reasumując, utwór Majgull Axelsson to niełatwa lektura, traktująca o zagadnieniach, które na co dzień skrywane są pod całunem przemilczenia. Książka to swoiste studium samotności, której źródłem mogą być podziały klasowe, echa kolonialnej przeszłości, niechęć wobec społecznych norm i schematów czy brak umiejętności komunikowania się z bliźnimi. To także przypomnienie o wstydliwej, kolonialnej przeszłości Europy, której skutki do dzisiaj odczuwalne są w wielu częściach naszego globu – Axelsson podkreśla, że nie można uciec przed następstwami rozwarstwienia pomiędzy krajami zamożnymi, a tymi rozwijającymi się, bowiem: Ktoś, kto buduje slumsy, musi ponieść konsekwencje [4].

---

[1] Majgul Axelsson, Droga do piekła, przeł. Halina Thylwe, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008, s. 12

[2] Tamże, s. 92

[3] Tamże, s. 36

[4] Tamże, s. 269