Terry Pratchett, Stephen Baxter "Długi Mars" - Czerwone oblicza

Długi Mars

Terry Pratchett, Stephen Baxter

Tytuł oryginału: The Long Mars

Tłumaczenie: Piotr W. Cholewa

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Liczba stron: 368

 

Minęło już ćwierć wieku od Dnia Przekroczenia, kiedy (…) dzieciaki na całym świecie ściągnęły z sieci specyfikację prostego elektronicznego aparatu zwanego krokerem, po czym zgodnie z instrukcją przesunęły przełącznik… i przekroczyły – nie prawo ani w lewo, nie do przodu ani do tyłu, ale w całkiem innym kierunku. (…) Przeszły w świat całkiem podobny do Ziemi – dawnej Ziemi, Ziemi Podstawowej – tyle, że nie było w nim ludzi, dopóki nie pojawiły się (…) dzieciaki (…), materializujące się w powietrzu [1]. Ziemia oraz nieskończona liczba jej kolejnych, aczkolwiek bezludnych wersji to koncept, który legł u podstaw cyklu Długa Ziemia, autorstwa dwójki brytyjskich pisarzy – Terry’ego Pratchetta oraz Stephena Baxtera. Konsekwencje niezwykłego wydarzenia, jakim niewątpliwie było odkrycie łańcucha równoległych światów, opisano w pierwszym tomie serii, zatytułowanym Długa Ziemia. Historia kolonizacji Długiej Ziemi zaprezentowana została w powieści Długa Wojna.

 

Długi Mars to trzeci tom cyklu, bezpośrednia kontynuacja zdarzeń, z którymi czytelnik zapoznał się za sprawą Długiej Ziemi oraz Długiej Wojny. W miarę upływu czasu ludzkość rozpoczyna stopniową eksplorację odkrytego multiwersum – następne ziemskie iteracje ukazują swoje zagadki, tajemnice i niezwykłe właściwości. Jedną z bardziej unikalnych kombinacji jest tzw. Szczelina, czyli Wszechświat, w którym Ziemia uległa kosmicznej zagładzie – ale nawet bezbrzeżna pustka okazuje się skrywać w sobie bogatą paletę możliwości. Brak Ziemi to brak grawitacji, którą trzeba pokonać, by wyrwać się na orbitę – wydaje się zatem, że droga do gwiazd stoi otworem.

 

Długi Mars to książka, która mocno przypomina swoje poprzedniczki – fabuła oparta jest na podobnym schemacie sprowadzającym się na bezustannej konfrontacji z nieznanym, cudownych wyprawach przywodzących na myśl epokę wielkich odkryć geograficznych oraz penetracji dziewiczych lądów. Jednocześnie autorzy nie koncentrują się wyłącznie na jednym wątku – akcja rozwijana jest zarówno wokół przygód bohaterów pierwszo- jak i drugoplanowych, co umożliwia przedstawienie perspektywy w skali mikro jak i makro. Kwestiom dotyczącym pojedynczych protagonistów towarzyszą sprawy obejmujące swoim zasięgiem całe społeczności oraz na planie jeszcze ogólniejszym, całą ludzkość.

 

Podobnie jak w pierwszym tomie, Pratchett oraz Baxter zajęli się mechanizmem ostracyzmu, wykluczania z gromady jednostek, które odstają od reszty, wyróżniając się zbyt dużą wyrazistością najróżniejszych cech. Autorzy ciekawie uzmysławiają nam, że każda grupa podlega rozkładowi normalnemu – wartości wokół średniej danego przymiotu (wzrost, inteligencja, itd.) często traktowane są w kategoriach tego, co normalne, zwyczajne. Natomiast im większe odchylenie, tym większa szansa, że dana własność postrzegana będzie przez pryzmat odmienności, inności, niedopasowania, skąd już bliska droga do obcości – to co zbyt mocno odbiega od stereotypów, wyobrażeń, standardów łatwo może zostać uznane za rzecz niepożądaną, a nawet niebezpieczną. Rozważania te wiążą się z innym interesującym zagadnieniem, które poruszyli pisarze – Pratchett oraz Baxter zajęli się potencjalną ewolucją człowieka rozumnego, zastanawiając się czy możliwe jest, by byliśmy jeszcze bardziej sapiens. Co mogłoby do tego doprowadzić? w jakich warunkach mogłoby dojść do stymulacji i dalszego rozwoju? oraz, co najważniejsze, jak zostałby przyjęty nowy gatunek? – oto pytania, które stawiają sobie brytyjscy artyści.

 

Równie intrygujące są przemyślenia pisarzy dotyczące charakteru Marsa. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim wizualizacje marsjańskiego ekosystemu, zmieniającego się na skutek różnorakich czynników takich jak aktywność wulkaniczna, interakcje z innymi ciałami niebieskimi czy idea panspermii – przed oczami czytelniczej wyobraźni przewija się cały kalejdoskop najróżniejszych Marsów, z których nie wszystko są wyłącznie jałowymi pustyniami. Przy okazji tego tematu, niejako w charakterze dygresji, pojawiają się dywagacje dotyczące rozwoju życia – jak różne formy może ono przybierać? jak wiele czasu potrzebuje, by zaistnieć? jak szybko możliwe jest pojawienie się przejawów inteligencji? Oprócz tego duet raczy nas bogato rozbudowanym pomysłem kolonizacji Czerwonej Planety, pomysłem rzecz jasna mocno osadzonym w realiach Długiej Ziemi. Obraz co prawda nie dorównuje swoim rozmachem wizjom Kima Stanley’a Robinsona roztaczanym w trylogii marsjańskiej, ale i tak wywiera dobre wrażenie.

 

Pozostając natomiast pośród wybitnych pisarzy science fiction, należy nadmienić, że Pratchett oraz Baxter składają swoisty hołd swoim ulubionym twórcom – ten podziw i uznanie wyrażane są w sposób zawoalowany, bardziej w charakterze literackich smaczków niż otwartych peanów. Nawiązania do sztandarowych dzieł są raczej dyskretne, ale oddany czytelnik fikcji naukowej z pewnością będzie wyłapywać te subtelności z jeszcze większą przyjemnością (bo świadom faktu, że nie wszyscy sięgający po Długiego Marsa odczytają te ukryte treści).

 

Długi Mars to także głębokie studium ludzkiej natury. Pratchett i Baxter po raz wtóry zastanawiają się nad powszechnością ludzkiej głupoty, która objawia się na wielu płaszczyznach – począwszy od niszczenia własnego środowiska, poprzez traktowanie i postrzeganie innych przez pryzmat uprzedzeń i uproszczeń, na dziwnym rozumieniu dumy (nie pozwalającym przyznać się do popełniania błędów) skończywszy. Interesujące są także rozmyślania dotyczącego tego jak mocno na odbieranie rzeczywistości wpływa nasza fizjologia – na ile nasze przyswajanie świata jest uwarunkowane przez budowę naszego organizmu? jak wiele rzeczy może nam z tego względu umykać? jak łatwo jest wpaść w pułapkę pogardzania tym, co na pozór nielogiczne i absurdalne (z naszego człowieczego punktu widzenia)? Nie mniej ciekawe jest roztrząsanie źródeł rzeczy tak nierozerwalnie związanych z człowieczą cywilizacją jak rywalizacja, wojna, eliminacja tego, co nieznane, a szybko zaklasyfikowane jako potencjalne zagrożenie – Braxter oraz Pratchett zdają się wysnuwać nieśmiałe sugestie, że być może część tego typu zachowań jest immanentna i wynika z samej ewolucji i zasady doboru naturalnego. Być może prawdziwe człowieczeństwo objawia się właśnie w przezwyciężeniu tych instynktów? Proza brytyjskich autor skłania do wielu pytań, oferując przy tym bardzo skromną ilość gotowych odpowiedzi, zdecydowanie mocniej skłaniając do samodzielnych konstatacji.

 

Reasumując, Długi Mars, to udane dzieło, które czyta się przyjemnością. Powieść, w porównaniu do poprzednich tomów, zawiera całkiem sporo naukowych odniesień, przez co momentami silnie kojarzy się z serią Nauka Świata Dysku, w skład której wchodzą książki popularnonaukowe (napisane przez Terry'ego Pratchetta oraz dwóch naukowców: Jacka Cohena i Iana Stewarta), poruszające szereg zagadnień, począwszy od historii powstania Wszechświata, poprzez ewolucję, na sprawach związanych z religią skończywszy.

---

[1] Terry Pratchett, Stephen Baxter, Długi Mars, przeł. Piotr W. Cholewa, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2015, s. 9