Piętno przeszłości - "Wrota" Sōseki Natsume

Wrota

Sōseki Natsume

Tytuł oryginału: Mon

Tłumaczenie z j. angielskiego: Paulina Wojnarowska

Wydawnictwo: Psychoskok

Liczba stron: 240

Rozkład normalny, którego graficzną reprezentacją jest krzywa Gaussa, to jeden z najpowszechniejszych oraz najważniejszych rozkładów prawdopodobieństwa. Odgrywa on istotną rolę zarówno w statystyce jak również w naszym życiu, chociaż wielu z nas pozostaje nieświadomym tego faktu. Jego znaczenie łatwo odkryć podczas analizy danych, przeprowadzając statystyczną kontrolę danego procesu produkcyjnego czy też badając rozkład cech w danej populacji. Zgodnie z założeniem większość obserwacji koncentruje się wokół wartości średniej, natomiast obserwacje występujące rzadziej, będące pojedynczymi przypadkami, są bardziej odległe od średniej. Odnosząc rozkład normalny do ludzkiej społeczności można stwierdzić, że ludzka zbiorowość w ogromnej większości składa się z osobników przeciętnych, średnich, nie wyróżniających się niczym szczególnym – geniuszy, artystów, bezwzględnych morderców czy kompletnych imbecyli, a więc ludzi wyjątkowych (zarówno w pozytywnym jaki i negatywnym sensie) jest w niej zdecydowanie mniej. Warto jednak pamiętać, że nawet zwykli ludzie, na pozór nijacy i nieinteresujący, mają swoje mroczne sekrety – ten fakt świetnie uświadamia Sōseki Natsume, japoński mistrz pióra z epoki Meiji w swojej książce zatytułowanej Wrota.

Głównym bohaterem powieści, której akcja została umiejscowiona na początku XX wieku, jest Sōsuke Nanoka, urzędnik niższego stopnia w państwowej administracji. Jest to człowiek pospolity, ocierający się wręcz o nijakość. Jego egzystencja przepełnia rutyna i powtarzalność wyrażająca się w licznych przyzwyczajeniach i rytuałach. Niedzielne spacery, długie rozmowy z małżonką, kontemplacja przyrody, wizyty w łaźni, marzenia o rzeczach niedostępnych z racji kiepskiego statusu materialnego, radzenie sobie z problemami związanymi z koniecznością zamknięcia domowego budżetu – codzienność Sōsuke naznaczona jest nudą i banałem. Monotonia zostaje przerwana, kiedy Koroku, młodszy brat protagonisty, z racji śmierci ojca i matki będący jego najbliższym krewnym, zwraca się z prośbą o pomoc. Sprawa Koroku staje się przyczynkiem do zagłębienia się w mroki przeszłości, która skrywa niejedną tajemnicę.

Fabuła Wrót Sōsuke rozwija się leniwie i niespiesznie, bardzo wolno odkrywając przed czytelnikiem kolejne fakty i wydarzenia składające się na wstydliwe dziedzictwo bohatera. Owa opieszałość wynika z charakteru samego Sōsuke, będącego osobnikiem bezwolnym i apatycznym, pochłoniętym codzienną rutyną, nieskorym do działania, stale odwlekającym plany, których realizacja wiązałaby się ze zbyt dużym nakładem sił. Roztargnienie oraz tendencje do chwil zadumy tylko wzmacniają portret człowieka, którego łatwo jest postrzegać w kategoriach życiowego nieudacznika czy tchórza, któremu brak odwagi, by zdecydowanie chwycić los we własne ręce, nie pozwalając na to, by pomiatały nim wichry przypadku.

Tym, co wyróżnia Sōsuke oraz jego żonę Oyone jest samotność, w jakiej żyje owa dwójka. Skromny domek położony na uboczu, z dala od zgiełku ruchliwych i gwarnych ulic Tokio, brak przyjaciół, nieutrzymywanie żadnych kontaktów towarzyskich, egzystencja dzielona jedynie z zaufaną służącą – wszystkie te elementy składają się na obraz eremitów, którzy wegetują na marginesie wielkiego świata, zadowalając się wzajemną obecnością, nie dzieląc się z nikim swoim skromnym, prywatnym szczęściem. Byt państwa Nonaka stoi w wyraźnej opozycji do metropolii, którą zamieszkują – Tokio odmalowane na kartach powieści jawi się jako dynamicznie rozwijające się miasto, które napiętnowane jest niestałością wynikającą z gwałtownego, niekontrolowanego i amorficznego rozrostu.

Wrota to dzieło zaliczające się do dojrzalszej twórczości Sōsekiego Natsume. Humor i komizm sytuacyjny pojawiają się w książce zdecydowanie rzadziej niż ma to miejsce choćby w prześmiewczej i pełnej ironii pozycji Jestem kotem. Obserwacje i refleksje poświęcone zachowaniom społecznym, przesądom czy tabu zastąpione zostają silnej koncentracji na ludzkiej naturze. Na warsztat, podobnie jak ma to miejsce w przypadku Sedna rzeczy, wzięty zostaje temat ostracyzmu – główny bohater Wrót zostaje wykluczony z ludzkiej zbiorowości, ponieważ nie potrafi przystosować się do ogółu przyjętych norm i zasad. Karą za odmienność, za kontestację obowiązujących reguł jest alienacja – państwo Nonaka zostają odizolowani i skazani na bytowanie poza powszechną ludzką świadomością. Ta zaakceptowana przez bohaterów banicja przywodzi na myśl swoistą ekspiację– pogrążenie się w samotności to rodzaj pokuty mającej prowadzić do oczyszczenia, zrzucenia jarzma grzechu dźwiganego na swoich barkach. Analizując postępowanie Sōsuke można doszukać się w nim fatalistycznego eskapizmu. Protagonista biernie przystaje na los, jaki przypadł mu w udziale, jednocześnie usiłując uciec od negatywnych następstw popełnionych w przeszłości czynów. Tragiczne doświadczenia skutkują permanentną inercją – Sōsuke odsuwa od siebie działanie, dokonywanie wyborów czy podejmowanie decyzji, stając się pyłkiem, wrażliwym na każdy podmuch fortuny. 

Wrota Sōsekiego Natsume to również dość niezwykły wizerunek miłości. Uczucie łączące Sōsuke oraz Oyone jawi się jako kokon szczelnie oplatający dwójkę bohaterów, pozwalając przezwyciężać w ten sposób wichry nieprzyjaznego losu. Duchowa więź, jaka zrodziła się pomiędzy bohaterami jest dla nich lekarstwem, ukojeniem, wybawieniem, bezpieczną przystanią oraz schronieniem – pozwala poradzić sobie z odrzuceniem i samotnością. Miłosny rys kreślony piórem Sōsekiego Natsume jest o tyle piękny, że jest to emocja cicha, spokojna, pozbawiona zbędnej afektacji czy kipiącej erotyzmem namiętności. Uczucie wybiega daleko poza proste seksualne pożądanie, wyrażając się w szczerej rozmowie, wspólnym głębokim milczeniu oraz pokonywaniu życiowych trudności krocząc przez nie ramię w ramię.

Wspaniałą właściwością Wrót jest maniera prowadzonej narracji. Snuta opowieść jest niespieszna i spokojna, przepełnia ją nastrój głębokiej melancholii oraz subtelnego niedopowiedzenia i tajemnicy. Rzeczy pospolite i zwykłe zaprezentowane zostają z maestrią, za sprawą której szara rzeczywistość nabiera całej spektrum barw i odcieni. Zabieg zastosowania antycypacji (futurospekcji), której towarzyszą liczne reminiscencje pozwalają na ostrożne i stopniowe budowanie napięcia, które wzbudza czytelniczą ciekawość. 

Wrota są interesującym czytelniczym doznaniem także ze względu na symbolikę utworu. Oczywiście najbardziej znaczącym motywem są tytułowe wrota, które można rozmaicie interpretować. W sensie najogólniejszym, wrota to otwór, który łączy ze sobą różne pomieszczenia bądź przestrzenie, czyli umożliwia poruszanie się między nimi, przemieszczanie się, wędrówkę z jednego miejsca w kolejne. Takimi swoistymi drzwiami jest epoka Meiji, w której żył autor powieści, i w której osadzono akcję utworu – w tym to okresie w Japonii dokonały się ogromne zmiany. Zakończyła się era izolacjonizmu, a kraj przeszedł gwałtowną modernizację, pragnąc doścignąć nowoczesne państwa kultury zachodniej. Wrotami jest również czyn, jakiego dopuścili się protagoniści, ponieważ diametralnie odmienił ich dotychczasową egzystencję, kierując ją na zdecydowanie inne tory. Nie mniej ciekawe jest rozpatrywanie kobiecej macicy w kategoriach wrót, poprzez które na świat przychodzą następne ludzkie istoty. Ciało kobiety za sprawą tajemnicy życia staje się bramą, poprzez którą zostajemy powołani do trwania z otchłani niebytu.

Podsumowując, stwierdzić należy, że Wrota to dobra lektura, która w interesujący sposób uzmysławia jak fascynującą istotą jest człowiek. Każdy ludzki osobnik, nawet pozornie najbardziej pospolity jest nosicielem tajemnicy – nasza psychika skrywa w sobie czeluść obcości, której nigdy nie uda się w pełni zgłębić. Sōseki Natsume udowadnia także, że teraźniejszość determinowana jest przez dokonywane przez nas w przeszłości wybory, których konsekwencji musimy ponieść, nie mogąc od nich uciec, odciąć się. Wrota to również smutna konstatacja, że jednostka nigdy nie ma zbyt wielkich szans powodzenia w konfrontacji z masą – za indywidualizm, odmienność, samodzielność w myśleniu trzeba zapłacić słoną cenę.

 

P.S. Osobną sprawą, o której należy wspomnieć jest sam przekład oraz jakość wydania. Pani Paulina Wojnarowska podjęła trudne i niełatwe wyzwanie, jakim jest translacja powieści, będąc napędzanym pasją i zaangażowaniem. Za samo tłumaczenie należą się zatem wyrazy szacunku, ale oficynę należy zganić za bardzo kiepską redakcję, której w zasadzie w ogóle nie widać. Powtórzenia, błędy fleksyjne czy nieliczne ortografy to rzeczy, które rzucają się w oczy i psują jakość lektury, i które z pewnością zostałyby wyłapane, gdyby korekta tekstu stanęła na wysokości zadania. Szkoda, że niechlujnie wydanie obniża jakość bardzo ciężkiej pracy wykonanej przez panią Wojnarowską.