"Zerwać pąki, zabić dzieci" Kenzaburō Ōe - Obrzydliwa i karykaturalna dorosłości

Zerwać pąki, zabić dzieci

Kenzaburō Ōe

Tytuł oryginału:  Memushiri kouchi

Tłumaczenie (z j. ang.): Jan Rybicki

Wydawnictwo: Amber

Seria: Złota Seria

Liczba stron: 120

 

 

 

Dziecko to młoda ludzka istota, która nie weszła jeszcze w świat dorosłości. Na ogół kojarzy się ono z niewinnością, czystością oraz ciekawością. Okres dzieciństwa uchodzi za symbol beztroski, wynikającej z niewiedzy i nieznajomości wszystkich mechanizmów, wedle których funkcjonuje okrutny i bezwzględny świat. Z tej nieświadomości wynika lekkomyślność oraz naiwność, przeplatane zachowaniami spontanicznymi, w oczach ludzi dorosłych uchodzącymi bardzo często za irracjonalne i głupie. Odkrywanie mrocznych stron rzeczywistości najczęściej następuje stopniowo, sukcesywnie, wraz z upływającymi latami i kolejnymi, negatywnymi doświadczeniami. Co się jednak dzieje, kiedy dzieci zostają brutalnie wyrwane ze swojego dzieciństwa i siłą wrzucone w dorosłość?

Bardzo ciekawą wizję wymuszonego i przyspieszonego kursu dojrzewania na łamach powieści Zerwać pąki, zabić dzieci, zaprezentował japoński noblista, Kenzaburō Ōe, autor takich dzieł jak Sprawa osobista czy Futbol ery Man’en. Akcję utworu, będącego debiutem pisarza, osadzono w czasie trwania II wojny światowej, na jednej z wysp Kraju Kwitnącej Wiśni. Grupa chłopców, na co dzień mieszkańców domu poprawczego zostaje ewakuowana. Kierownictwo szkoły podejmuje decyzję, by umieścić wyrostków w odległej wsi, położonej na górskim odludziu. Młodzieńcy podróżują podzieleni na dwie grupy pod nadzorem dorosłego strażnika, który nie waha się przed stosowaniem przemocy w celu utrzymania należytej dyscypliny. Kiedy pierwsza piętnastka dociera do wioski, chłopcy zostają przekazani pod opiekę miejscowych wieśniaków. Młodzieńcy, pozbawieni swojego opiekuna, który nie obchodził się z nimi zbyt życzliwe, przekonują się, że mieszkańcy wsi są nastawieni do nich jeszcze mniej przychylnie. Zatem w momencie, kiedy w osadzie wybucha tajemnicza zaraza, która najpierw zbiera żniwo wśród bydła oraz zwierząt domowych, a następnie atakuje pierwsze ofiary wśród ludzi, chłopi decydują się porzucić wioskę, licząc, że epidemia sama wygaśnie. W opustoszałej wsi postanawiają pozostawić młodocianych wyrzutków z poprawczaka, odcinając im jedyną drogę ucieczki i pilnując, by żaden z chłopców nie mógł się wydostać. Grupa jest zdana na łaskę i niełaskę losu, mogąc liczyć wyłącznie na własne siły.

Pierwszoosobowym narratorem powieści jest jeden z chłopców, najbardziej dojrzały osobnik, zdający sobie sprawę z beznadziejności położenia. Pełni on funkcję obserwatora relacjonującego zachodzące wydarzenia, które stara się komentować, szczegółowo analizować i interpretować. Dzięki jego relacji czytelnik ma sposobność poznać dokładne odczucia panujące w gromadce wyrostków. W oczy rzuca się przede wszystkim poczucie wyobcowania oraz odrzucenia. Kompania małolatów w trakcie podróży przez okoliczne wsie traktowana jest jak zgraja dzikich zwierząt w klatkach, którym można bezkarnie się przyglądać, nie podejrzewając ich przy tym o odrobinę jakichkolwiek doznań. Młokosi, przyzwyczajeni i znudzeni przeszywającymi ich spojrzeniami, stają się bierni i zobojętniali, wprawiając się w sztuce prowadzenia egzystencji bezwolnej i ślepej, pozwalającej znieść doznawane krzywdy, kierowane pod ich adresem obelgi i zelżywości. Wystawieni na publiczny widok, bezustannie obserwowani, wyszydzani, wytykani palcami skrywają się w skorupie apatii, która pozwala przetrwać trudne momenty. Niestety, ale ta ćwiczona i udawana obojętność i chłód nie pozostają bez wpływu na psychikę chłopców, którzy z upływem czasu w coraz większym stopniu ulegają dehumanizacji. Nie potrafią oni w pełni wyrażać targającymi nimi emocji, ponieważ przyzwyczajeni są oni do ich ukrywania, tak by nie okazywać słabości czy zwątpienia.

Niezwykle przerażający i zapadający w pamięć jest portret ludzi dorosłych, jaki odmalowuje się w czytelniczej świadomości na podstawie przeczytanej lektury. Zdumienie może wywołać zachowanie ojca głównego bohatera, który tuż przed ewakuacją postanawia oddać do poprawczaka swojego młodszego syna – decyzja wynika z prostej kalkulacji, że pozbycie się dzieci, o które należałoby się troszczyć, to większa szansa na własne przetrwanie. W równie negatywnym świetle przedstawiono wieśniaków, którzy cechują się bezmyślną, tępą i niczym nieuzasadnioną brutalnością, wrodzoną wrogością oraz bezgraniczną nieufnością. Z przybyszami z zewnątrz, w tym przypadku młodymi chłopcami, z góry obchodzą się jak intruzami, którzy zakłócają rytm codzienności. Nikt nie okazuje im ani cienia sympatii, żadnych przyjaznych gestów, nie wspominając o takich rzeczach jak słowa pocieszenia czy troska. Młokosy z miasta przedstawiają jedyną wartość jako tania siła robocza, którą można wykorzystać do najgorszych i najbardziej niebezpiecznych zajęć, jak grzebanie trucheł zwierzyny, jaka padła od zarazy. Ludzie dorośli, którzy z założenia powinni być bardziej odpowiedzialni oraz dojrzali nie spełniają żadnych z pokładanych w nich nadziei. Są silniejsi, sprytniejsi, ale swoją przewagę wykorzystują jedynie po to, by zaprezentować własną podłość, nikczemność, mściwość oraz złośliwość.

Warto oczywiście zadać sobie pytanie o źródło tak nieludzkich postaw, przyjmowanych przez mieszkańców wsi czy innych dorosłych. Wydaje się, że Kenzaburō Ōe celowo odsłania przed czytelnikiem tak daleko postępującą moralną degrengoladę, by w pełni ukazać wszelkie negatywne aspekty wojny. Wojny, która jawi się jako czas bezprawia, okres, w którym zawieszone zostają wszelkie zasady, gdy upadają autorytety, kiedy na bok odsuwana jest ludzka przyzwoitość czy elementarne prawa jednostek a państwo nie jest w stanie chronić swoich obywateli, szczególnie tych najsłabszych i najbardziej bezbronnych, takich jak dzieci czy nastoletni młodzi ludzie. Należy przy tym podkreślić, że Kenzaburō Ōe w swojej twórczości regularnie przejawiał troskę o najmłodszych, poruszając temat dojrzewających ludzi, którzy na skutek działań dorosłych znajdują się w sytuacjach ekstremalnych, zupełnie nowych, w jakich nie sposób przewidzieć własnego zachowania. Tego typu wątki możemy odnaleźć choćby w opowiadaniu Zdobycz, które wchodzi w skład zbioru Cień wschodzącego słońca. W utworze tym, podobnie jak w przypadku omawianej pozycji, japoński artysta zdecydowanie sygnalizuje, że dzieci to istoty niesłychanie wrażliwe, podatne na ciosy, a wiele fizycznych oraz przede wszystkim psychicznych ran może rzutować na dalsze losy danego osobnika.

Rzeczą, którą zasługuje na osobną uwagę jest także styl oraz język, elementy, składające się na niepowtarzalny, ogromnie imponujący mi warsztat pisarski Kenzaburō Ōe. Dzieła autora wręcz ociekają naturalizmem, który przemieszany jest z niezwykłymi opisami przyrody. Pióro Japończyka często pisze o czynnościach fizjologicznych, zwraca uwagę na brud ludzkiego ciała, raczy czytelnika widokiem obrzezanych genitaliów, homoseksualnym stosunkiem chłopców czy trupem zmarłej niedawno z głodu kobiety. Całość uzupełnia fetor unoszący się od zwierzęcej padliny, smród niemytego ciała oraz odór dziecięcego strachu. Ta kompozycja poprzez silny kontrast i dychotomię w dziwaczny sposób harmonizuje z pięknem i majestatem natury, która zdaje się być niewzruszona, niepomna na ludzką brzydotę.

Reasumując, książką Zerwać pąki, zabić dzieci to niezwykle przejmująca lektura, przeznaczona dla ludzi o mocnych nerwach. Kenzaburō Ōe w swoim literackim debiucie wyraźnie zaznacza, w jakim kierunku będzie podążać jego twórczość – japoński autor z lubością zanurza się w obrzydliwym korytarzu ludzkich słabości oraz małości, wywlekając na światło dzienne brudy z najbardziej wstydliwych zakamarków człowieczej natury. W powieści trudno doszukiwać się rzeczy, które mogłyby pozytywnie świadczyć o którymkolwiek z bohaterów – dzieci, pozostawione samopas, z łatwością ulegają podszeptom instynktu, nie potrafiąc rozróżnić dobra od zła na skutek braku moralnych wzorców. Z kolei ludzie dorośli to na ogół konformiści i tchórze, którzy w momencie zagrożenia troszczą się głównie o własne losy, zapominając o doli słabszych, mając przy tym cały czas świadomość własnej siły i przewagi nad bezbronnymi dziećmi, nie wahając się użyć tych atutów. 

Wasz Ambrose

 

Tekst bierz udział w wyzwaniu Japonica: