Ala al-Aswani "Chicago" - O Zachodzie z perspektywy Wschodu

Ala al-Aswani

Chicago

Tytuł oryginału: Chicago

Tłumaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz

Wydawnictwo: Smak Słowa

Seria: Kontynenty

Liczba stron: 352

 

 

 

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej dla przedstawicieli niejednego narodu jawią się jako ziemia obiecana. W wyobrażeniach to miejsce, gdzie pieniądze rosną na drzewach bądź leżą na ziemi, tak, że wystarczy po nie sięgnąć, ewentualnie się po nie schylić; możliwości, jakie otwierają się przed przybyszami są wręcz nieograniczone; zaś sukces przychodzi prędzej bądź później, bowiem to tylko kwestia odpowiednio silnej woli i uporu. Niestety rzeczywistość na ogół bardzo szybko i brutalnie weryfikuje tego typu rojenia, uzmysławiając nam, że obczyzna może i wolna jest od niedoskonałości, z racji których nie darzymy sympatią własnej ojczyzny, ale za to posiada niemały wachlarz innych przywar. M.in. z tego względu wiele wypraw do USA kończy się spektakularną klęską, zaś tryumfy i powodzenia nierzadko wiążą się z niemałymi kompromisami. O cieniach i blaskach migracji do Ameryki z punktu widzenia mieszkańców Bliskiego Wschodu ciekawie pisze Ala al-Aswani (1957), egipski pisarz i działacz polityczny, autor powieści Chicago.

Akcja utworu, zgodnie z tytułem, osadzona jest w Chicago, na początku XXI wieku. Za sprawą trzecioosobowego narratora poznajemy losy kilku postaci, które związane są z Katedrą Histologii Uniwersytetu Illionois – wśród bohaterów są zarówno profesorowie, doktoranci, studenci jak i ich bliscy oraz krewni. Także w ujęciu etnicznym mamy do czynienia z bogatym przekrojem osobników, bowiem spotykamy Amerykanów, Afroamerykanów, Egipcjan oraz Amerykanów egipskiego pochodzenia. Perypetie licznych protagonistów o złożonych życiorysach stają się dla artysty pretekstem, by w bliższym kadrze ukazać realia migracyjnej egzystencji, zaś w szerszej perspektywie pozwalają uraczyć nas szeregiem refleksji i przemyśleń poświęconych stykaniu się dwóch wielkich i jednak mocno odmiennych kultur, tj. świata Zachodu i Wschodu.

Zaletą prozy Ala al-Aswaniego jest bogactwo wykreowanych postaci, między którymi zachodzi szereg interakcji. Każda sylwetka jest starannie dopracowana, a dzięki zastosowaniu retrospekcji, czytelnik zyskuje okazję, by poznać okoliczności, w jakich dany protagonista znalazł się w Wietrznym mieście. To spojrzenie w przeszłość umożliwia nakreślenie realiów, jakie panują w Egipcie, ze szczególnym uwzględnieniem okresu, gdy kraj znajdował się pod rządami prezydenta Husniego Mubaraka (1928 – 2020), władającego państwem w latach 1981 – 2011 (co ciekawe w chwili wydania dzieła, w 2006 roku, pozycja Mubaraka wydawała się niepodważalna; dyktator został zdmuchnięty ze świecznika dopiero w następstwie Arabskiej Wiosny Ludów, tj. protestów społecznych i konfliktów zbrojnych w państwach arabskich, jakie rozgorzały i jątrzyły się w latach 2010 – 2012). Egipt odmalowany piórem al-Aswaniego to niełatwa przestrzeń do życia. Pisarz sygnalizuje zacofanie sporej części społeczeństwa, którego codzienny byt regulowany jest przez prawo szari’atu – rola religii jest tutaj ogromna i to ona dyktuje przyjmowane postawy oraz zachowania, w rezultacie czego, jak w przypadku większości religii monoteistycznych, dominującym systemem jest patriarchat. Istotnym czynnikiem jest także silna hierarchizacja, której następstwem jest m.in. fakt, iż relacje damsko-męskie niejednokrotnie podlegają rodzicielskim ustaleniom, a aranżowane małżeństwa, szczególnie w wyższych sferach, nie należą do rzadkości. Ponadto Ala al-Aswani bardzo surowo ocenia Mubaraka, który porównywany jest do dyktatora – Egipt za jego panowania to kraj opresyjny, w którym bardzo silnie rozwinięte są struktury policyjne. Ogromnymi przywilejami cieszą się pracownicy bezpieki, którzy w zamian bezceremonialnie i bezlitośnie tępią wszelkie przejawy sprzeciwu wobec Mubaraka, posługując się groźbami, zastraszaniem, szantażem, a nawet torturami.

Co interesujące, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, nawet na tle Egiptu nie są nieskazitelne. Pominąwszy oczywiste różnice kulturowe, al-Aswani zwraca uwagę na wiele niewygodnych tematów, które bardzo chętnie się przemilcza. Egipcjanin podkreśla, że po zamach terrorystycznych z 11. września 2001 roku, niemal każdy muzułmanin traktowany jest podejrzliwie, jako potencjalny terrorysta. Islam jest jednoznaczny z dżihadem, który rozumiany jest wyłącznie jako święta wojna (tymczasem w kulturze islamu pojęcie to odnosi się do dokładania starań, przezwyciężania trudności, ponoszenia wysiłku w celu osiągnięcia danego celu, jakim może być samodoskonalenie, walka z niesprawiedliwością czy wzmocnienie wiary). Ponadto ciągle aktualnym i nie rozwiązanym problemem jest kwestia rasizmu – na przykładzie jednej  z bohaterek pokazany zostaje ostracyzm, którego ofiarą pada czarnoskóra mniejszość, skazana na kiepsko płatne prace, mieszkanie w najbiedniejszych dzielnicach i lekceważące traktowanie. Ważnym spostrzeżeniem jest także przedstawienie Ameryki jako kraju pełnego możliwości, w którym jednak pozorny sukces okupiony jest ogromnymi wyrzeczeniami: „Amerykański sen” jest iluzją, bezustannym wyścigiem, w którym nie ma zwycięzców. Popycha on jedynie Amerykanów do morderczej pracy i dzikiej, bezwzględnej rywalizacji w celu zdobycia domu, kosztownego samochodu i posiadłości na wsi. I tak żyją, goniąc za ułudą, aby u kresu dni odkryć, że ich oszukano, że wynik wyścigu był znany, zanim bieg się rozpoczął; garstka milionerów kontrolowała wszystko;  ich liczba w stosunku do liczby obywali nie zmieniła się przez pięćdziesiąt lat, podczas gdy potrzebujących przybywało w zastraszającym tempie [1].

Książka al-Aswaniego byłaby bardzo dobrą lekturą gdyby nie jeden poważny mankament, który dotyczy dialogów. Kwestie wypowiadane przez poszczególne postacie brzmią sucho i niezbyt realistyczne, a w dodatku towarzyszą im melodramatyczne postawy i gwałtowne wahania nastrojów. Najlepszym podsumowaniem tej sztuczności są słowa wypowiedziane przez jedną z bohaterek, pod adresem ojca, które dotyczą właściwie wszystkich protagonistów: Kiepski aktor odgrywający głupią rolę, która nikogo nie przekonuje [2].

W rezultacie, mimo sporego potencjału, Chicago to tylko solidna proza, dzięki której możemy obserwować Stany Zjednoczone z – egzotycznej dla polskiego czytelnika – perspektywy mieszkańca Bliskiego Wschodu. Ala al-Aswani ciekawie prezentuje różnice na poziomie mentalnym pomiędzy Wschodem a Zachodem oraz intrygująco obrazuje kryzys tożsamości dopadający niejednego z migrantów, który stoi w szerokim rozkroku pomiędzy starą a nową ojczyzną, niejednokrotnie nie mogąc pogodzić wartości starego i nowego świata.

 

Ambrose

 

-------------------------------- 

[1] Ala al-Aswani, Chicago, przeł. Izabela Szybilska-Fiedorowicz, Smak Słowa, Sopot 2010, s. 143

[2] Tamże, s. 294