Ray Bradbury "Kroniki marsjańskie" - Koniec serialu "Człowiek"

Kroniki marsjańskie

Ray Bradbury

Tytuł oryginału: The Martian Chronicles

Tłumaczenie: Paulina Braiter-Ziemkiewicz, Paweł Ziemkiewicz

Wydawnictwo: Mediasat Poland

Seria: Kolekcja Gazety Wyborczej - XX wiek

Liczba stron: 218

Człowiek dowiedziawszy się czym jest Kosmos jednocześnie uświadomił sobie własną małość i bezmiar otaczającej go pustki. Ogromna przestrzeń, w której zawieszone są przeróżne obiekty, a wśród nich średniej wielkości planeta mieniąca się błękitem oraz zielenią. Co zrozumiałe, uzmysłowienie sobie panujących w uniwersum odległości zrodziło w nas poczucie samotności, która z kolei stała się bodźcem do poszukiwania innych inteligentnych form życia. Zatem uparcie kierujemy nasze oczy w górę, bo tylko tam, hen daleko pośród gwiazd może znajdować się to, za czym rozglądamy się z takim utęsknieniem. Cóż jednak gdy nasze marzenia ziszczą się? Czy my, ludzie jesteśmy gotowi na spotkanie z tym, co zupełnie nieznane i wymykające się naszemu pojmowaniu?

Interesującą wizję kontaktu z obcą cywilizacją snuje Ray Bradbury (1920 – 2012), autor powieści Kroniki Marsjańskie. Zgodnie z tytułem na książkę składają się zapiski, których akcja rozgrywa się w latach 1999 – 2026, a ich tematem pozostaje kolonizacja Czerwonej Planety. Krótkie opowiadania tworzące dzieło Bradbury’ego opisują kolejne etapy marsjańskiego podboju.

Utwór, mimo iż uznawany za klasykę literatury science fiction w warstwie naukowej nie wypada zbyt okazale. Marsjanie odmalowani przez amerykańskiego pisarza pod względem aparycji nie różnią się zbytnio od Ziemian – złocista skóra, brązowe oczy jak złote monety, zdolności telepatyczne oraz 6 palców to cechy szczególne mieszkańców Czerwonej Planety. Równie ubogo prezentuje się technologiczna otoczka – mięso przygotowywane w bulgoczącej lawie, malowanie obrazów chemicznym ogniem, owoce wyrastające z kryształowych ścian czy elektryczny ogień sączony z metalowych filiżanek to część skromnego dorobku Marsjan. Jeśli dodać do tego jeszcze ziemskie rakiety poruszane bliżej nieokreślonym napędem oraz wznoszone z drewna osady oczywistym staje się fakt, że Bradbury położył w swojej prozie nacisk na zupełnie inne akcenty niż techniczne nowinki.

Podmiotem Kronik Marsjańskich pozostaje człowiek oraz wszystko, co z nim związane ze szczególnym uwzględnieniem wad oraz słabostek ludzkiej natury. Portret człowieka przyszłości nakreślony przez Amerykanina utrzymany jest w mrocznych tonacjach. Bradbury odmalowuje m.in. butę zdobywców, którzy zaślepieni mirażem własnej potęgi oczekują od napotkanej cywilizacji poklasku i respektu, jednocześnie z góry zakładając, że jej przedstawiciele będą zachowywać się oraz funkcjonować zgodnie z założonymi wzorcami i standardami (Przybywamy z Ziemi, mamy rakietę, jest nas czterech – załoga i kapitan, jesteśmy wyczerpani, głodni i chcielibyśmy się przespać. Pragnęlibyśmy, aby ktoś oddał nam klucze do miasta, albo coś w tym guście, żeby uścisnął nam ręce mówiąc „niech żyją” i „moje gratulacje, staruszku!” To chyba wszystko [1]). W jeszcze gorszym świetle ukazano pionierów zajmujących się dostosowaniem marsjańskiej rzeczywistości do ziemskich potrzeb, którzy zasiedlając kolejne przestrzenie kompletnie lekceważą miejscową kulturę. W rezultacie ślady po marsjańskiej cywilizacji zostają stopniowo wymazywane (My, Ziemianie, mamy talent do niszczenia wielkich pięknych rzeczy [2]), a wszystko w imię palącej żądzy zysku, nachapania się, obłowienia się, której przyświecają zasady: Łap, ile wlezie. Co znajdziesz, to twoje. Jeśli ktoś nadstawi drugi policzek, uderz go czym prędzej. I tak dalej, i dalej… [3].

Wydaje się, że tak kiepskie mniemanie o ziemskiej społeczności to efekt długoletnich obserwacji oraz znajomości ludzkiej historii. W Kronikach marsjańskich można usłyszeć echa hiszpańskiej konkwisty, eksterminacji Indian w Ameryce Północnej czy zniewolenia a następnie dyskryminacji czarnej mniejszości. Tym samym Bradbury zdaje się sugerować, że największą przywarą ludzkości jest lęk i nieufność wobec tego, co nieznane. Z jednej strony ta cecha pozwoliła nam przetrwać jako gatunkowi, z drugiej zaś, w obliczu galopującego rozwoju technologicznego, w (nie)sprzyjających okolicznościach może stać się bodźcem do unicestwienia elementów, których nie pojmujemy. To, co nieokreślone i niepoznane musi się poddać i zmienić w coś, co mieści się w naszych myślowych schematach, w przeciwnym razie czeka je zagłada (A z nich wybiegali ludzie, unosząc w dłoniach młoty, gotowi przekuć ów obcy świat w coś znajomego oku, przegnać to, co nieznane [4]). Tyle, że Bradbury mocno podkreśla fakt, że nasze tendencje do siania spustoszenia mogą obrócić się przeciwko nam – niemal powszechny dostęp do broni masowego rażenia może doprowadzić do efektownego samounicestwienia z racji faktu, że w głębi duszy pozostaliśmy barbarzyńcami, którzy w chwili intelektualnej niemocy, gdy brak nam już argumentów i cierpliwości, uciekają się do przemocy (Nasza uwaga skupiła się nie tam, gdzie powinna, na maszynach, zamiast na sposobach kierowania nimi [5]).

Siłą prozy Bradbury’ego jest styl, w jakim utrzymane są poszczególne opowiadania. Na uwagę zasługuje język, zarówno bardzo plastyczny jak i poetycki, który pobudza czytelniczą wyobraźnię, sycąc ją pięknymi słownymi obrazami. Malownicze przenośnie ((…) bielmo szronu powlekające szyby, dachy obwieszone frędzlami sopli [6]), ciekawe ożywienia (Stojące na szczycie gór wielkie kamienne fasady spoglądały obojętnie na srebrzystą rakietę i maleńkie ognisko [7]) czy rozbudowane porównania (Spęczniałe fale gęstego ciemnego syropu ściekały na cynamonowy piach drogi. Rzeka powoli płynęła naprzód, a składali się na nią mężczyźni i kobiety, chłopcy i dziewczynki (…) [8]) to tylko kilka przykładów świadczących o bogactwie pisarskiego repertuaru, z którego chętnie korzysta Amerykanin.

Reasumując, Kroniki marsjańskie to ten rodzaj literatury, która jest ponadczasowa, mimo iż zawarte w niej wątki futurystyczne kompletnie rozminęły się rzeczywistością, jaka nadeszła. Tyle, że autorowi udało się dokonać czegoś więcej niż trafnego przewidzenia sekwencji przyszłych zdarzeń – Ray Bradbury przeprowadza głęboką analizę człowieczej natury, punktując jej największe słabości i przedstawiając zagrożenia, jakie mogą z tego wynikać. Dzieło jest niczym blizna pulsująca na naszej człowieczej dumie, bowiem katastroficzne wizje snute przez Amerykanina jeszcze się nie ziściły, ale uparcie przypominają o naszej nieobliczalności. Szkoda też, że jako ludzkość nie robimy zbyt wiele, by całkowicie je zanegować i podważyć ich sens.

.

---

[1] Ray Bradbury, Sierpień 1999: Ziemianie w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 31

[2] Ray Bradbury, Czerwiec 2001: Księżycowy blask w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 66

[3] Tamże, s. 72

[4] Ray Bradbury, Luty 2002: Szarańcza w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 95

[5] Ray Bradbury, Październik 2026: Milion lat wakacji w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 214

[6] Ray Bradbury, Styczeń 1999: Rakietowe lato w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 7

[7] Ray Bradbury, Czerwiec 2001: Księżycowy blask w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 65

[8] Ray Bradbury, Czerwiec 2003: Droga w przestworzach w: Kroniki marsjańskie, przeł. Paulina Braiter i Paweł Ziemkiewicz, Mediasat Poland, Kraków 2005, s. 112