Halina Pawlowská "Dzięki za każdy nowy ranek" - O bolączkach młodości

Dzięki za każdy nowy ranek

Halina Pawlowská

Tytuł oryginału: Díky za každé nové ráno

Tłumaczenie: Dorota Kania

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Z miotłą

Liczba stron: 136

Młodość, nomen omen, to literacki motyw stary niczym same słowo pisane. Sposób postrzegania rzeczywistości oraz odbioru płynących z otoczenia bodźców, stopniowe (nierzadko bolesne) odkrywanie prawideł rządzących światem, ogrom naiwności sukcesywnie wypalanej bezwzględnością empirii, szalejące burze hormonalne, wszystko to stanowi temat na tyle wdzięczny, że chętnie sięga po niego niejeden pisarz czy pisarka. Siłą rzeczy trudno jest dopisać nowe rozdziały w tym tak mocno eksploatowanym zagadnieniu, ale niekiedy wcale nie trzeba silić się na oryginalność, by uraczyć czytelnika strawną lekturę – odrobina humoru i szczypta refleksji mogą okazać się w pełni wystarczające, czego dowodem jest książka Dzięki za każdy nowy ranek autorstwa czeskiej artystki, Haliny Pawlowskiej (ur. 1955).

Główną bohaterką a zarazem pierwszoosobową narratorką jest Olga, dziewczyna pochodząca z nietypowej czeskiej rodziny. Jej perypetie przeplatające się z losami przyjaciół oraz członków rozległej familii stanowią fabularną osnowę dzieła, którego akcja rozpoczyna się w okolicach 1968 roku, kiedy to przez Czechosłowację przetacza się Praska Wiosna, płynąc różnym tempem przez kolejne lata w miarę dojrzewania dziewczyny.

Wybór czasów, w których rozgrywają się opisywane zdarzenia sprawiają, że Dzięki za każdy nowy ranek może pretendować do miana portretu minionej epoki, kiedy to niemal cała Europa Środkowa i Wschodnia znajdowała się pod wpływami ZSRR. Warto jednak zaznaczyć, że Pawlowská odmalowuje ten specyficzny okres raczej powierzchownie, wybierając kilka kluczowych wydarzeń i ukazując ich wpływ na codzienną egzystencję szarych obywateli. Widok z okna na czołg z bułgarskimi żołnierzami; zbieranie podpisów poświadczających o tym, że (…) stryj Sztiepan w czasach republiki nie był burżuazyjnym nacjonalistą (…) [1] w celu dostania się do szkoły filmowej; akceptacja bądź odrzucenie wniosku o przyjęcie do klasy językowej w zależności od społecznego zaangażowania rodziny zainteresowanej; nieprzyjemności i represje związane z podpisaniem się pod Kartą 77 – Pawlowská przytacza wycinki z panujących realiów, nie wyjaśniając przy tym zbyt wiele na temat ich kontekstu, co siłą rzeczy powoduje, że czytelnik choćby pobieżnie nie zaznajomiony z historią Czechosłowacji może momentami poczuć się skonfundowany i zagubiony. Ci lepiej obeznani wyłapią niejeden smaczek oraz dostrzegą ironiczne uwagi protagonistki.

Powieść jawi się nieco ciekawiej, gdy spojrzeć na nią przez pryzmat powołanych do życia postaci. Pod tym względem Dzięki za każdy nowy poranek jest galerią oryginałów, z których prym wiedzie bezsprzecznie Wasyl, ojciec Olgi. Ten pochodzący z ukraińskiej wsi Czech, którego córka definiuje w słowach: Wszystko co ludzkie – korzystanie z ubikacji, kochanie się i płodzenie dzieci – mojemu tacie wydawało się „nieprzyzwoite” [2] to osobnik o cholerycznym usposobieniu przywiązujący sporą wagę do pozorów, co nierzadko prowadzi do nietypowych i zabawnych sytuacji. Spośród licznych humorystycznych akcentów największe wrażenie wywarło na mnie spotkanie jednego z chłopaków Olgi z niedoszłym teściem. Młody kawaler po nocy spędzonej z bohaterką opuszcza mieszkanie, ale przed wyjściem postanawia jeszcze wstąpić do łazienki w celu odświeżenia się. W pomieszczeniu zastaje pana domu ubranego w prążkowane kąpielówki, czytającego wiersze Tarasa Szewczenki, który w dodatku proponuje poczęstunek paprykową kiełbasą. Niezwykłe spotkanie w niezwykłych okolicznościach.

Szkoda, że utwór Haliny Pawlowskiej to jedynie zbiór tego typu dykteryjek, których elementem wspólnym pozostaje osoba Olgi. W książce brak wyraźnie zarysowanej fabuły – zamiast tego czytelnik raczony jest epizodami z życia głównej bohaterki, będąc świadkiem różnych etapów jej dorastania. Persony, które na swojej drodze spotyka Olga stają się punktem wyjścia do snucia kolejnych anegdot, których tematem pozostają absurdy związane z wegetacją w komunistycznych realiach, skomplikowane rodzinne kontakty oraz niemniej zawiłe damsko-męskie relacje.

Dzięki za każdy nowy ranek to lektura dość lekka, którą czyta się bardzo szybko, chociaż Pawlowská porusza też mniej przyjemne kwestie (śmierć, kariera zdeterminowana przez pochodzenie społeczne, poczucie daremności prowadzonej egzystencji) – wszystko to czynione jest jednak z tak dużym dystansem, że uśmiech regularnie gości na naszej twarzy. Niestety poza warstwą rozrywkową powieść nie oferuje zbyt wiele – przygody średnio odpowiedzialnej Olgi bawią, chociaż tylko na krotkę metę. Potem odrobinę nużą, stąd dzieło uznać należy za przeciętne i o niewykorzystanym potencjale – z podobną tematyką sprawniej poradził sobie choćby Petr Šabach w swoim Dowodzie osobistym.

---

[1] Halina Pawlowská, Dzięki za każdy nowy ranek, przeł. Dorota Kania, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008, s. 83

[2] Tamże, s. 13