Terry Pratchett, Stephen Baxter "Długi kosmos" - Wiadomość z gwiazd

Długi Kosmos

Terry Pratchett, Stephen Baxter

Tytuł oryginału: The Long Cosmos

Tłumaczenie: Piotr W. Cholewa

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Liczba stron: 400

 

 

 

 

Ideą programu SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) jest nawiązanie kontaktu z pozaziemską cywilizacją bądź natrafienie na ślady jej działalności poprzez nasłuchiwanie przestrzeni kosmicznej, sprowadzające się do poszukiwania sygnałów radiowych oraz świetlnych. Biorąc pod uwagę rozmiary Wszechświata oraz panujące w nim odległości, wyłapanie pojedynczego szumu, będącego tworem sztucznym, wydaje się rzeczą dość mało prawdopodobną. Ale niskie prawdopodobieństwo wystąpienia danego zdarzenia nie jest przeszkodą, by spróbować przewidzieć jego konsekwencje oraz okoliczności – doskonale wiedzą o tym miłośnicy literatury science fiction, której autorzy często rozważają incydenty potencjalne, do których może dojść w odległym horyzoncie czasowym. Motyw kontaktu z obcą formą życia należy do grona bardzo popularnych kwestii poruszanych w obrębie naukowej fikcji, a kolejnym dziełem podejmującym tę tematykę jest powieść Długi Kosmos autorstwa dwójki brytyjskich pisarzy, Terry’ego Pratchetta oraz Stephena Baxtera. Jednocześnie tytuł jest piątym i finalnym tomem cyklu Długa Ziemia, w skład którego wchodzą: Długa Ziemia, Długa Wojna, Długi Mars oraz Długa Utopia.

Akcja utworu ma miejsce blisko sześćdziesiąt lat od przełomowych wydarzeń opisanych w pierwszym tomie, określanych mianem Dnia Przekroczenia – Już ponad pół wieku minęło od dnia, kiedy nieodpowiedzialny geniusz, niejaki Willis Linsay, opublikował specyfikację prostego w budowie aparatu, nazwanego w sieci „krokerem”. Kto go zrobił, przypiął do paska i nacisnął przełącznik u góry, ten „przekraczał”, opuszczając dawny świat, obecnie określany przez wszystkich Ziemią Podstawową (…). Nagle otworzyła się Długa Ziemia, łańcuch światów równoległych, podobnych, ale nie identycznych. I – poza Ziemią Podstawową – wolnych od ludzi [1]. Fabuła Długiego Kosmosu rozpoczyna się w momencie, gdy ludzkość odbiera niezwykły sygnał z gwiazd. Żmudne i złożone procesy weryfikacji nie pozostawiają żadnych wątpliwości – wiadomość, którą udało się odczytać na kilka różnych sposobów jest zaskakująco prosta i brzmi: DOŁĄCZCIE DO NAS. Dalsze badania ujawniają, że przekaz niesie za sobą także głębsze treści, wśród których znajdują się schematy potężnego urządzenia – konstrukcja jest na tyle skomplikowana, że jego funkcja i zastosowanie staną się w pełni jasne dopiero po zbudowaniu. Jednak wzniesienie ogromnej i trudnej z technicznego punktu widzenia struktury wymagać będzie pełnej kooperacji, i to nie tylko w obrębie samej ludzkości. Homo sapiens oraz ich potomkowie, tzw. Następni stoją przed ogromną szansą, ale czy uda się ją wykorzystać?

Książkę czyta się z niesłabnącym zainteresowaniem z racji wykorzystania sztuczki kompozycyjnej, którą z powodzeniem zastosowano w poprzednich tomach – brytyjski duet rozwija kilka równolegle toczących się wątków fabularnych, umiejętnie pomiędzy nimi przeskakując, zawieszając narrację w newralgicznych punktach, co tylko podsyca niecierpliwość czytelnika. Takie rozwiązanie pozwala także obserwować zachodzące wypadki w skali mikro (poprzez śledzenie poczynań poszczególnych bohaterów) oraz w skali makro, z racji przyglądania się wpływowi, wywieranemu przez dane zajście na całą ludzką populację. Proza Pratchetta oraz Baxtera jest o tyle wartościowa, że rozważając nowe zjawisko, autorzy koncentrują się na maksymalnej liczbie jego aspektów, sporo uwagi poświęcając sprawom pozornie drobnym, mało znaczącym, które w końcowym rozrachunku mogą mieć kluczowy wpływ na daną sytuację.

Z racji faktu, że protagonistami Długiego Kosmosu są postacie znane z poprzednich części cyklu, utwór w sporej mierze skupiony jest na problematyce orbitującej wokół starości. Brytyjscy artyści śmiało wkraczają na obszar zagadnienia, która w dobie wszechobecnego kultu młodości jest tematem tabu – zasygnalizowane są słabości człowieczego ciała, ograniczenia, jakim ono podlega oraz przeobrażenia, które stają się udziałem każdego z nas w miarę jak brzemię przeżytych lat staje się coraz cięższe. Autorzy podkreślają jak łatwo (często wręcz podświadomie) jest wykluczyć ludzi sędziwych z egzystencji danej grupy, spychając ich na margines i traktując jak zdziecinniałych osobników, których głównym zajęcie jest zrzędzenie – dyskredytacja przychodzi tym naturalniej, im większe są zniedołężnienia fizyczne bądź psychiczne.

Materia lekceważenia jest przytaczana także przy okazji dywagacji dotyczących antropocentryzmu  oraz międzygatunkowej współegzystencji – pisarze na podstawie różnych przykładów prezentują jak trudne do przezwyciężenia może być poczucie wyższości, odczuwane w stosunku do istot wedle subiektywnego mniemania stojących niżej na szczeblu ewolucyjnej drabiny, które implikuje przekonanie o prawie do decydowania o losach tychże stworzeń. Tym samym Pratchett oraz Baxter zwracają uwagę, że miarą prawdziwej inteligencji jest humanitaryzm – umiejętność koherentnego bytowania z innymi gatunkami, szacunek wobec nich oraz wobec środowiska, w jakim przyszło nam trwać, zdolność do empatii  oraz nieustanna ciekawość wobec tego, co nas otacza to cechy będące nieodzownymi przymiotami tych, którzy pragną być postrzegani w kategoriach istot rozumnych.

Warto podkreślić także fakt, że Długi Kosmos to książka, która ukazała się w 2016 roku, a więc rok po śmierci Terry’ego Pratchetta. Jak jednak uświadamia nas w przedmowie Stephen Baxter, projekt dzieła powstał jeszcze za życia Pratchetta, stąd samodzielnym obowiązkiem Baxtera było tylko (…) przeprowadzenie książki przez etap redakcji i publikacji [2].

Kończąc, nadmienić trzeba, że Długi Kosmos to lektura solidna, która stanowi całkiem niezłe zwieńczenie całej serii, ale z pewnością nie jest to powieść kultowa, przełomowa czy odkrywcza. Dzieło sprawia wrażenia napisanego w pośpiechu – wiele wątków jedynie napoczęto, nie rozbudowując ich w należytym stopniu. Sama osnowa jest bardzo obiecująca, ale zdecydowanie nie wykorzystano w pełni potencjału, który skrywa się w wymyślonym przez brytyjskich pisarzy uniwersum.

---

[1] Terry Pratchett, Stephen Baxter, Długi Kosmos, przeł. Piotr W. Cholewa, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2017, s. 10

[2] Tamże, s. 7