"China Men" Maxine Hong Kingston, czyli o zamorskich podróżach

China Men

Maxine Hong Kingston

Tytuł oryginału: China Men

Tłumaczenie: Dorota Murawska

Wydawnictwo: PIW

Seria: Współczesna Proza Światowa

Liczba stron: 244

 

 

 

 

Ziemia obiecana, Eldorado, kraj nieograniczonych możliwości to tylko garść określeń, jakich rzesze emigrantów na przestrzeni lat używały mówiąc o Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. USA  praktycznie od momentu uzyskania niepodległości jest miejscem, do którego ściągają poszukiwacze bogactwa, przygód oraz sukcesu – wciąż żywy jest mit, zgodnie z którym w Ameryce każdy może osiągnąć zamierzony cel, bez względu na pochodzenie, kolor skóry czy kapitał początkowy. Zważywszy na to, że literatura w ogromnej mierze odzwierciedla zjawiska socjologiczne, kluczowe dla danych nacji oraz narodów, absolutnie nie dziwi fakt, że pośród książek wiele jest pozycji traktujących o poszukiwaniu chleba poza granicami ojczyzny. Temat emigracji nieobcy jest Polakom, ale równie dużo w tej materii mają do powiedzenia obywatele Chin, o czym możemy przekonać się dzięki lekturze książki China Men autorstwa Maxine Hong Kingston.

Urodzona w 1940 r. w Stockton w stanie California, Maxine Hong Kingston jest amerykańską pisarką chińskiego pochodzenia. Artystka posiada tytuł profesora emerytowanego na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, gdzie w 1962 roku uzyskała tytuł BA zakresu filologii angielskiej. Maxine Hong Kingston urodziła się w rodzinie chińskich emigrantów – jej ojciec był właścicielem pralni oraz kasyna, z kolei matka studiowała nauki medyczne (praktykowała jako pielęgniarka i położna). Rodzice wywodzili się z okolic Kantonu – portowego miasta położonego w południowych Chinach, ważnego portu, będącego jednym z głównych ośrodków handlu z państwami zachodnimi. Ojciec, wychowywany na uczonego, wyemigrował z rodzimej wsi do USA w 1925 roku. Dopiero po 15 latach udało mu się ściągnąć do siebie swoją żonę oraz dzieci. Burzliwe dzieje własnej rodziny, krewnych oraz znajomych stały się dla Maxine Hong Kingston impulsem do pisania – w swoich pracach autorka często korzysta z doświadczeń Chińczyków opuszczających swój kraj w nadziei na lepszy los, czego najlepszym przykładem jest China Men.

Książka wydana w ramach znakomitej serii Współczesna Proza Światowa jest zbiorem opowiadań traktujących o szeroko rozumianej emigracji. Autorka naświetla tę kwestię z wielu perspektyw, starając się nadać jej barwną optykę, usiłując zaprezentować ten problem w jak najszerszym kontekście, nie ograniczając się w ciasnych ramach zamkniętych i ostatecznych epizodów. Maxine Hong Kingston serwuje czytelnikowi kolekcję wycinków, migawek, pojedynczych scen, które jednak splatają się w wielką historię ludzi zmuszonych przez różne okoliczności (rodzinne, ekonomiczne, wojenne) do opuszczenia swoich domostw i podjęcia prób odnalezienia powodzenia poza granicami ojczyzny. Tworząc ten wielobarwny kolaż, pisarka posiłkowała się opowieściami bliskich, zasłyszanymi anegdotami czy rodzinnymi opowiastkami, które nierzadko uzupełniała własną wyobraźnią, domysłem, domniemaniem i przypuszczeniem.

W swojej prozie Maxine Hong Kingston porusza spektrum zagadnień, przedstawianych w interesujący sposób. Ukazano m.in. komplikacje i powikłania wynikającego z rozczłonkowanego życia rodzinnego emigrantów (symbolem owego rozbicia jest wydarzenie przywołane w króciutkiej nowelce O ojcach, w której dzieci mylą ojca z obcym mężczyzną); zobrazowano trudne warunki egzystencji w nowej rzeczywistości, gdzie wszystko wydaje się wrogie, obce i niebezpieczne (protagonistą Ojca z Chin jest pochodzący z Państwa Środka uczony, pracujący w charakterze wiejskiego nauczyciela, wyruszający w podróż do mitycznej Złotej Góry, gdzie odnajduje pot i niekończącą się harówkę; opowiadanie jest też surowym portretem srogiego ojca, którego wyznacznikami są groźne przekleństwa, nocne krzyki, złowieszcze milczenie oraz ciężka ręka będące formą odreagowania na codzienny byt usiany przeszkodami i przeciwnościami – widmo deportacji, bariera językowa, lęk o to, by nie zostać oszukanym, mając świadomość jak słabo egzekwowane jest prawo amerykańskie, w przypadku, gdy ma ono bronić interesu żółtków). Maxine Hong Kingston z ogromną wprawą opisuje także zderzenia projekcji, planów, wyobrażeń o dostatku z twardą i chropowatą rzeczywistością – w Pradziadku z Gór Sandałowych raczeni jesteśmy relacją na temat chińskich robotników najemnych, pracujących w znoju i trudzie na plantacjach trzciny cukrowej na Hawajach; autorka dobitnie i bezwzględnie odmalowuje monotonię, kierat jednostajnego i brutalnie wymuszanego obowiązku, tęsknotę za bliskimi oraz przemoc, oszustwa finansowe i kiepskie warunki pracy, czyli wszystkie bolączki, z jakimi borykali się chińscy przodkowie, będący prekursorami w zasiedlaniu nowych lądów. Wizja Chińczyków-pionierów została także pokazana w Dziadku z Gór Sierra Nevada – protagonista utworu, którego akcja rozgrywa się od połowy XIX do początku XX wieku, bierze udział w budowie linii kolejowej na zachodzie USA. Maxine Hong Kingston zwraca uwagę na ogromny wkład i ofiarność Chińczyków w kształtowanie oblicza amerykańskiego kraju, które są jednak zaniedbywane i pomijane. Dziadek z Gór Sierra Nevada to także rejestr wykroczeń, aktów przemocy i zbrodni, jakich w Ameryce dopuszczano się wobec obywateli pochodzący z Państwa Środka. Swoistym rozwinięciem tego opowiadania jest utwór Prawa, będący chronologicznym zapisem ustanawianych praw, które odzwierciedlają rasizm, ksenofobię oraz dyskryminację białych Amerykanów wobec mniejszości narodowych. Maxine Hong Kingston wspomina również o swoistym dualizmie, rozdwojeniu, polaryzacji codziennej rzeczywistości znamiennej dla pierwszego pokolenia, które urodziło się w kraju, do jakiego wyemigrowali rodzice – dla bohaterów opowiadania Narodziny kolejnych pokoleń Amerykanów normalna jest sytuacja, w której innym językiem włada się w szkole, na ulicy, pośród znajomych, zupełnie zaś innym porozumiewa się w domu czy z najbliższą rodziną. Dzieci emigrantów, mimo iż mają zdecydowanie łatwiejszy start niż rodzice, nadal stoją w szerokim rozkroku, egzystując zarówno w nowej ojczyźnie jak i w krainie przodków. Krótka historia bohatera Szaleńca z Zielonych Bagien to znakomite uzmysłowienie, że niezrozumienie, bariera językowa bądź kulturowa, i wynikająca stąd niemożność nawiązania kontaktu z bliźnim to najprostsza droga do tego, by uznać go za kogoś niespełna rozumu. W pozycji Ojciec Amerykanin Maxine Hong Kingston udowadnia, że życie na łasce swojego krajana na obczyźnie to zawsze sprawa ryzykowna, nierzadko obarczona piętnem zniewolenia, poddaństwa i bezwzględności. W prozie Maxine Hong Kingston nie mogło zabraknąć tematyki związanej z odmiennością emigrantów oraz ich dzieci i wynikającego stąd poczucia obcości, inności, wyróżnia się, któremu nierzadko towarzyszyło wykluczenie czy ostracyzm. Opowiadanie Brat w Wietnamie orbituje wokół wymienionych kwestii. Utwór odznacza się także bardzo pacyfistyczną wymową, odsłaniając bezsens zbrojnych konfliktów (opowiadanie dotyczy wojny wietnamskiej, ale jego wydźwięk jest bardzo uniwersalny), która postrzegana jest jako bezrozumne mordowanie bliźniego w imię abstrakcyjnych idei, znanych jedynie wąskiej grupce osób, nie biorących bezpośredniego udziału w walkach. Brat w Wietnamie to także ciekawe źródło informacji z zakresu, o którym rzadko mówi się na lekcjach historii – Maxine Hong Kingston pisze o okrucieństwach i bestialstwach, jakich z rąk Wietkongu doświadczali w szczególności amerykańscy żołnierze o azjatyckich korzeniach. Władze USA mimo pełnej wiedzy na temat możliwego losu swoich wojaków o żółtym odcieniu skóry w przypadku schwytania przez wroga, z premedytacją i bez skrupułów wysyłały całe ich zastępy do walk w Wietnamie.

Istotnym punktem tekstów zawartych w zbiorze China Men jest także szeroko pojęta obyczajowość. Tłem niejednego opowiadania jest wiejski krajobraz Państwa Środka. Dzięki prozie Maxine Hong Kingston czytelnik poznaje tradycje, obrzędy, obyczaje oraz folklor  chińskiej prowincji, która może pochwalić się bogatym wachlarzem zabobonów, przesądów oraz ludowych mądrości (korzystanie z łodygi krwawnika i żółwiej skorupy przy wyznaczaniu daty ślubu, wybór odpowiedniego kandydata na męża dla swojej pociechy przy użyciu ziaren ryżu czy śpiewolament panny młodej to dla przykładu interesujące akcenty związane z ceremonią zawarcia związku małżeńskiego). Na warsztat wzięte zostają również popularne mity, które budują barwny konglomerat – za ich pomocą Maxine Hong Kingston wprowadza do swojej prozy symbolizm (sroka jako uosobienie schadzki, połączenia, końca samotności czy gwiazdy oglądane jako zimne punktu na niebie podkreślające człowieczą izolację, ale reprezentujące również nadzieję, że ponowne spotkanie z uwagi na fakt, że ludzie na każdej szerokości geograficznej spoglądają na wycinek tego samego nieboskłonu), który stanowi interesujące dopełnienie poszczególnych dzieł. Historie składające się na opowiadania zamieszczone w zbiorze świetnie odzwierciedlają jak istotną rolę w codziennym życiu pierwszych emigrantów oraz ich potomków odgrywają wierzenia przodków – służą one jako oparcie, kotwica, punkt zaczepienia, dzięki którym nowa, nierzadko obca rzeczywistość staje się chociaż odrobinę bardziej zrozumiała i akceptowalna; ponadto stanowią one nieodzowny element poszukiwania własnej tożsamości, budowanej na bazie odległej, nierzadko mglistej i słabo rozpoznawalnej przeszłości oraz bliskiej, ale często mało klarownej i nierzadko nieprzychylnej teraźniejszości.

Zbiór China Men skonstruowany jest w bardzo oryginalny sposób, co także decyduje o atrakcyjności lektury. Dłuższe opowiadania, w których zawarto epizody z żywota emigrantów, przeplatane są swoistymi przerywnikami – baśnie, legendy, mity, podania, anegdoty, historyjki, opowiastki, pojawiające się po każdym obszerniejszym tekście pełnią funkcję spoiwa, łącznika i dopowiedzenia, które konsolidują całą książkę.

Reasumując, China Men autorstwa Maxine Hong Kingston to intrygująca lektura, która imponuje złożonością. Nie jest to proza monumentalna, bowiem materiałem, z której utkano większość wątków jest szara codzienność, ale drobiazgowość, z jaką zobrazowano wszelkie odcienie bytu ludzi, którzy zdecydowali się opuścić własną ojczyznę, jest godna podziwu. Amerykańska artystka chińskiego pochodzenia raczy nas swoim panoramicznym spojrzeniem, jakim udało się objąć sprawy związane z emigracją, ciekawie naświetlając różnice kulturowe (poligamia, ogromne familie  z całymi zastępami wujków, cioteczek, dziadków, ciotecznych dziadków, etc.) oraz kontrasty związane z mentalnością (pogarda dla kobiet, stawianie dobra własnego ponad dobro dzieci, itd.)

P.S. Grzechem byłoby nie wspomnieć o wszędobylskim motywie telefonu, skoro pojawił się on na kartach dzieła:

– Od naszej ostatniej rozmowy upłynęło pięćdziesiąt lat, a nie powiedzieliśmy niczego ważnego – stwierdziła.

– To charakterystyczne dla rozmów telefonicznych – rzekł ojciec. – Po prostu słyszycie swoje głosy. To wystarczy.

– Wiesz, w przyszłym roku będziesz mogła znowu zadzwonić – powiedziałam. – Zresztą w każdej chwili możesz znów zadzwonić [1].

W krótkiej sytuacyjnej scence  Maxine Hong Kingston udało się bardzo trafnie ukazać łatwość nawiązywania kontaktu, pozorną dowolność w tej materii (cała akcja sprowadza się do podniesienia słuchawki i wybrania stosownego numeru) - jednocześnie owa łatwość bardzo dobrze uzmysławia problematyczność z jaką wiąże się relacja z drugim człowiekiem. Wzajemne porozumienie i zrozumienie, mimo wszelkich narzędzi mających ułatwić ten proces, okazuje się rzeczą niesłychanie skomplikowaną, w kwestii której z żadną pomocą nie przychodzą zdobycze techniki i postępu.

---

[1] Maxine Hong Kingston, China Men, przeł. Dorota Murawska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996, s. 303