"Na wieży" Gert Hofmann - Dramat w promieniach słońca

Na wieży

Gert Hofmann

Tytuł oryginału: Auf dem Turm

Tłumaczenie: Karolina Niedenthal

Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy

Seria: Współczesna Proza Światowa

Liczba stron: 170

 

 

 

 

Wakacje to okres wypoczynku i relaksu. Zapominając o obowiązkach, jakie czekają na nas w pracy, zanurzamy się w błogim lenistwie, rozkoszując się zasłużonym wytchnieniem. Popularną formą spędzania wolnego czasu, którego mamy wtedy w nadmiarze, są zagraniczne wojaże. Taka wyprawa, szczególnie z osobą bliską, to doskonała okazja, by jeszcze lepiej się poznać – tyle, że większa wiedza na temat bliźniego to nierzadko odkrywanie mrocznych i nieznanych dotychczas części osobowości, które wprowadzają w konsternację i przerażenie, o czym można przekonać się na podstawie lektury powieści Na wieży, autorstwa Gerta Hofmanna.

 

Wspomniany artysta, żyjący w latach 1932 – 1993, to niemiecki pisarz oraz profesor. W młodości (1948 r.) spędzonej w NRD, Hofmann uczęszczał do szkoły tłumaczeń oraz interpretacji tekstów literackich, ucząc się rosyjskiego oraz angielskiego. W 1950 wstąpił na Uniwersytet w Lipsku, gdzie studiował romanistykę oraz slawistykę. W 1951 roku Hofmann wyemigrował do RFN, kontynuując rozpoczętą edukację we Freiburgu. Od 1961 roku pracował na zagranicznych uczelniach jako germanista-literaturoznawca. W trakcie swojej kariery wykładowcy Hofmann zwiedził Francję, Anglię, Szkocję, USA, Austrię oraz Jugosławię, by ostatecznie osiąść w Monachium. Karierę literacką rozpoczął stosunkowo późno, bowiem pierwsze znaczące dzieło, krótka nowela Denunziation, ukazała się w 1975 roku. Pierwszym utworem, który ukazał się w Polsce była powieść Na wieży – pozycję opublikowano w 1987 roku na łamach Państwowego Instytutu Wydawniczego w ramach serii Współczesna Proza Światowa.

Na wieży to powieść, której pierwsze strony przywodzą na myśl początkowe sceny krwawych horrorów. Oto niemieckie małżeństwo, całkiem młode, ale znające się wystarczająco długo, by ranić się do żywego w sposób zdecydowany i umiejętny, postanawia spędzić wakacje na Sycylii. W trakcie samochodowej podróży, pojazd ulega awarii, na skutek czego bohaterowie zmuszeni są do zjazdu z autostrady i zagłębienia się w tzw. zona morta, w poszukiwaniu warsztatu naprawczego. Dwójka ludzi po krótkiej tułaczce bocznymi drogami, brnąc poprzez rozpalone słońcem bezdroża dociera do miasteczka Dikaiarchaeia, gdzie staje się świadkami niezwykłych wydarzeń.

Przewodnikiem po obcym świecie, do którego trafiają Niemcy jest miejscowy kustosz, albo raczej dziwaczny osobnik, który sukcesywnie i uparcie tytułuje się tym mianem. Ów kustosz zaskakuje swoją natrętnością oraz męczy naskakującą obecnością. Wzbudza także obrzydzenie fizjonomią – obleśne gesty, niezdrowy wygląd, nieprzyjemny oddech. Jegomość jest odpychający, ale tym mocniej czepia się swoich gości, nie pozwalając im umknąć bez obejrzenia miejscowych atrakcji, wśród których największe znaczenie i renomę posiada impreza folklorystyczna, odbywająca się u podnóża tytułowej wieży. Postać kustosza jest równie niepokojąca, co tajemnicza. Otyły i niezdarny mężczyzna, posługujący się na pozór kulawą i niewprawną niemczyzną, zdaje się odgadywać myśli, dzięki czemu czyta w uczuciach i emocjach swoich gości niczym w otwartej księdze, wygrzebując następnie na światło dzienne wstydliwe i krępujące kwestie, które porusza z odrażającą wręcz swobodą i dezynwolturą. Wszystko to czyni z niezmiennym uśmiechem na ustach oraz rozbrajającą szczerością, sprawiając przy tym wrażenie dobrotliwego, wręcz naiwnego.

O ile postać kustosza wprowadza zdenerwowanie i delikatną obawę, to sam klimat Dikaiarchaeii przyprawia o zdecydowanie złowróżbne odczucia. Uboga, okropna i odrażająca osada to zapadła wioska, przyprószona grubą na pół palca warstwą kurzu. Uderzają w niej wszechobecna nędza i smród. Miasteczko, wedle słów samego oprowadzającego, niby jest i niby go nie ma – znajduje się ono na granicy rozkładu, zbliżając się do krawędzi niebytu. Mury domów są wysmarowane i brudne, dachy pozapadane i dziurawe, a na drodze wala się nieuprzątnięte łajno. Rzeczywistość, dotychczas retuszowana ludzką ręką, upiększana i łagodzona poprzez działanie sztuki, architektury, itp., ulega rozpadowi na kawałki, zubożając się do swojej pierwotnej formy.

W rachitycznym, skarlałym świecie rozgrywa się także cichy dramat niemieckiej pary, której małżeństwo wisi na włosku. Ponieważ w utworze pierwszoosobowym narratorem  jest mężczyzna, kolejne karty powieści dostarczają nam informacje głównie o nim. Dzięki temu czytelnik zyskuje sposobność, aby przekonać się, że protagonista to egoista i konformista, dla którego naczelną wartością jest własne szczęście i wygoda. Wszelkie rzeczy, które mogą zaburzać wznoszony przez wiele lat porządek i ład życia prywatnego, traktowane są jako zagrożenie bądź niepotrzebne ryzyko. Następne dziecko postrzegane jest w kategoriach zbędnego finansowego wydatku oraz jako źródło dodatkowych kłopotów, nerwów i obaw. Mężczyzna jest także typem osobnika, który zdaje się posiadać monopol na rację – wobec żony przyjmuje pogardliwy ton, którym wyjaśnia i komentuje nowe środowisko. Zabawna jest tendencja, by szczątkowe informacje zasłyszane od kustosza, uzupełniać domysłem i wytworami własnej fantazji po to, by następnie z dumą i satysfakcją przedstawiać je własnej żonie, pouczając ją przy tym i moralizując.

Osią, wokół której osnuta jest fabuła utworu jest tytułowa wieża. Co interesujące, z punktu widzenia dzieła, nie do końca istotne jest to, czym faktycznie jest owa budowla, o wiele większe znaczenie posiadają wyobrażenia na jej temat. Z perspektywy niemieckiego małżeństwa, a więc obcego elementu, który wtargnął na nieznane i nieprzyjazne pustkowie, wieża jest symbolem czegoś wielkiego, wysokiego, mocnego i trwałego, wokół czego chodzi się z zadartą głową. Z uwagi  na imprezę, która ma się rozegrać u jej podnóża, budynek jest także czymś, co nęka, kusi i intryguje. Poniekąd to także obietnica uwolnienia się od natrętnego kustosza, który całe swoje działania koncentruje na próbach doprowadzenia swoich gości na tajemniczy festiwal.

Klimat dzieła oraz rozgrywające się zdarzenia, przywodzą na myśl twórczość Franza Kafki oraz Kōbō Abe. Bohaterowie, równie nagle, co niespodziewanie, dostają się w szpony świata, który jest obcy oraz nieprzyjazny. Z obserwatorów, widzów oraz turystów przedzierzgają się oni w uczestników wypadków, których nie potrafią uniknąć, którym nie umieją się wymknąć. Ponadto protagonistów ogarnia bezwolność, bezsilność, apatia oraz bierność. Podążają oni z nurtem wydarzeń, akceptują wolę innych, a jakikolwiek opór okazuje się bezowocną próbą, która kruszeje pod wpływem silniejszego nacisku. Złowieszczy nastrój utworu uzupełniają fizyczna bezwzględność, brutalność i okrucieństwo (będące domeną najmłodszych mieszkańców D.), przemieszane z psychicznym znęcaniem się (specjalność mężczyzny). Finalnym akcentem, decydującym o charakterze książki jest pogoda, podkreślająca jałowość i bezsens krainy, do jakiej przybywają bohaterowie – w sycylijskiej mieścinie dominuje upał i żar, prażący powiew powietrza, a głębokiemu błękitowi nieba towarzyszy oślepiające i porażające bielą światło, które wywleka na wierzch wszelkie brudy.

Reasumując, Na wieży to krótka, ale wstrząsająca powieść, w interesujący sposób poruszająca tematykę, którą obecnie określa się mianem turystyki biedy. Gert Hofmann odmalowuje dramat współczesności, udowadniając, że mieszkańcy krajów wysokorozwiniętych to często rodzaj ograniczonej umysłowo publiki, która niczego nie jest w stanie sobie wyobrazić – zamiast tego pragnie ona wszystko zobaczyć, pomacać, usłyszeć, powąchać. Tyle, że z racji faktu, że wymyślono i pokazano już tak wiele, ponieważ bardzo trudno jest o nowe podniety, które doprowadziłyby do wydzielenia odpowiednio wysokich dawek adrenaliny, wspomniana publika tonie w nudzie, bezskutecznie poszukując nowych bodźców, za obietnicę których jest skłonna słono zapłacić. Ciekawa  propozycja dla poszukiwaczy współczesnej prozy niemieckiej.

 

Wasz Ambrose