Carson McCullers "The Haunted Boy" - Niespokojni i osamotnieni

Carson McCullers

The Haunted Boy

Wydawnictwo: Penguin Books

Seria: Penguin Modern

Liczba stron: 62

Literatura to cudowna sieć naczyń połączonych. Niemało dzieł interferuje ze sobą na najróżniejszych poziomach. Istnieją powieści, w których wspomina się o innych utworach; bywają tytuły napisane pod wpływem innych, jako rodzaj hołdu czy fascynacji; wreszcie nie brak książek polecanych w uprawianej przez danego pisarza bądź pisarkę eseistyce czy diarystyce. Dla przykładu, ja po króciutki zbiór opowiadań The Haunted Boy wydany przez Penguin Books w ramach serii Penguin Modern, sięgnąłem pod wpływem lektury Tak ukochanej Melanii Gai Mazzucco. W tej fabularyzowanej biografii przybliżona zostaje barwna postać Annemarie Schwarzenbach: pisarki, fotografki, dziennikarki, podróżniczki i wreszcie skandalistki, sławnej szczególnie w okresie 20-lecia międzywojennego. Wśród grona przyjaciół i znajomych pozostających w orbicie towarzyskich zainteresowań bohaterki wspomniana zostaje amerykańska pisarka Carson McCullers (1917 – 1967), która miała wręcz obsesję na punkcie Schwarzenbach. Przyznaję, że kilka krótkich wzmianek o McCullers zaintrygowało mnie na tyle, że postanowiłem zapoznać się z twórczością tej artystki i w ten sposób podjąłem się lektury wspomnianego zbioru The Haunted Boy.

Książeczka składa się z 3 utworów. Oprócz tytułowego są to The Sojourner oraz A Domestic Dilemma. Wszystkie pochodzą z tego samego okresu, tj. powstały na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku. Ponadto każde z opowiadań porusza zbliżoną tematykę, która oscyluje wokół imponderabiliów, tj. rzeczy nieuchwytnych i niewyrażalnych, na czele z szeroko rozumianymi miłością, smutkiem i zgryzotą.

Zbiór postrzegać można jako kolekcję niezwykle precyzyjnych, a przy tym bardzo oszczędnie nakreślonych portretów psychologicznych postaci, które wytrącone zostają ze stanu równowagi. Hugh Brown, bohater The Haunted Boy czyli Nawiedzanego chłopca, to młody człowiek, który zmaga się z konsekwencjami próby samobójczej matki, w rezultacie czego każda niezapowiedziana aktywność rodzicielki wiąże się z niepokojem i obawą. John Ferris, protagonista Sojornuer, co można tłumaczyć jako Gość albo Przejezdny, to niespełna 40-letni mężczyzna, Amerykanin mieszkający w Paryżu, który wraca do ojczyzny na pogrzeb ojca. Przypadkowe spotkanie z Elizabeth, byłą żoną stanowi bodziec do podsumowań własnego żywota, które okazuje się pasmem niestałości – częste zmiany miejsc zamieszkania, następne małżeństwa i nierzadko epizodyczne związki wyraźnie kontrastują ze szczęściem rodzinnym osiągniętym przez Elizabeth. Z kolei Martin Meadows, główny charakter The Domestic Dilemma (Dylemat wewnętrzny) to osobnik, któremu przychodzi zmierzyć się z krępującym problemem, jakim jest postępujący alkoholizm małżonki, przy czym obserwatorami rozwijającego się dramatu jest dwójka małych dzieci.

Sylwetki bohaterów zostały odmalowane bardzo zwięźle, z użyciem skromnej palety środków – McCullers posiada niezwykłe wyczucie, dzięki któremu za pomocą kilku zdań z opisem gestów, mimiki czy wykonywanych czynności udaje jej się zbudować przekonujący obraz stanu psychologicznego, w jakim aktualnie znajduje się dana osoba. W skromnych objętościowo tekstach, czytelnik niemal z miejsca może zrozumieć położenie protagonisty – który jawi się jako człowiek z krwi i kości – i doświadczyć siły targających nim doznań. Z tego względu wszystkie 3 teksty odznaczają się specyficznym nastrojem, w którym dominują podskórny lęk, podświadoma nerwowość oraz wrażenie, że sprawy coraz bardziej wymykają się spod kontroli. To napięcie – tłumione i trudne do skanalizowania – to efekt mierzenia się z rzeczami, o których niekiedy się słyszy, ale które niemal zawsze zdają się zbyt abstrakcyjne, by mogły przydarzyć się nam bądź naszym najbliższym. Co istotne, autorka jednocześnie przypomina, że ciężkie doświadczenia i przejścia w obrębie rodzinnego grona to z reguły konsekwencja zaniedbań w pielęgnowaniu międzyludzkich interakcji oraz niezdarności w wyrażaniu własnych uczuć. W rezultacie nie potrafimy okazywać miłości, przywiązania czy przyjaźni, co tylko katalizuje złość i frustrację, którą zdarza się nam przelewać na tych, na których nam zależy.

W utworach stosowana jest oszczędna symbolika, która pointuje bądź podkreśla ich wymowę. Najlepiej wypada ona w opowiadaniu Sojourner. Już sam tytuł, który nie posiada bezpośredniego przełożenia na język polski, oznaczający człowieka przebywającego tymczasowo w danym miejscu (nie jestem pewien czy zaproponowany wyraz przejezdny jest tutaj w pełni adekwatny) można dwuznacznie odczytać, bowiem John Ferris jest takim właśnie przejezdnym w sensie zarówno dosłownym jak i metaforycznym. Mężczyzna regularnie zmienia miasta, w których mieszka, ale równie łatwo kończy i rozpoczyna nowe relacje, na skutek czego jego egzystencja naznaczona jest epizodycznością i nietrwałością. Ta krótkotrwałość i ulotność to w dużej mierze zasługa samego Johna, bowiem jego wkład w pielęgnację związku jest bardzo skromny, a działania, jeśli już jakieś podejmuje, są spóźnione i niewystarczające – istotna jest tutaj ostatnia scena, w której mężczyzna proponuje synowi swojej aktualnej partnerki wizytę w teatrzyku kukiełkowym, zapominając, że jest już po sezonie i teatr jest zamknięty. Bardzo ciekawie prezentuje się też cisza, która wyściela początkowe strony The Haunted Boy. O ile brak dźwięku może kojarzyć się ze spokojem i harmonią, o tyle w przypadku Hugh Browna jest on złowrogi i złowieszczy, bowiem zwiastuje potencjalne zagrożenie.

Wszystkie składowe, których Carson McCullers używa do tkania swojej prozy powodują, że jej opowiadania to mikroskopijne perełki, a obcowanie z nimi do niemała przyjemność. Co interesujące, wydaje się, że w wielu momentach, autorka korzysta z własnych, niełatwych przeżyć – samobójcza śmierć męża (1953), z którym Carson związała się w 1937 roku, a następnie rozstała się na kilka lat (1941 – 1945), by ponownie wziąć z nim ślub (1945); nałóg alkoholowy; aura skandalistki z racji bardzo rozwiązłego stylu życia czy bliskich kontaktów z czarnoskórą mniejszością w dobie raczkujących ruchów na rzecz równouprawnienia Afroamerykanów; wreszcie poważne kłopoty zdrowotne; wszystkie te rzeczy pobrzmiewają delikatnym echem w literackich miniaturkach McCullers i być może to właśnie dzięki nim teksty są tak mocno nasycone autentyzmem. Warto sięgnąć.