Richard Hughes "Orkan na Jamajce" - Więźniowe impulsów

Orkan na Jamajce

Richard Hughes

Tytuł oryginału: A High Wind in Jamaica

Tłumaczenie: Maciej Świerkocki

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Nowy Kanon

Liczba stron: 256

10-letnia Emily Bas-Thornton stwierdza, że (…) życie człowieka, który doświadczył trzęsienia ziemi, zmienia się już na zawsze [1] i trudno nie zgodzić się z jej słowami, szczególnie kiedy dzięki książce Orkan na Jamajce autorstwa Richarda Hughesa (1900 – 1976) zyskamy sposobność, by dowiedzieć się jakie przygody spotkały tę dziewczynkę wkrótce po tym, gdy sama zaznała delikatnego ruchu płyt tektonicznych.

 

Akcja tej napisanej w 1929 roku powieści osadzona została w epoce wiktoriańskiej. W 1860 roku Jamajkę nawiedza potężny orkan. Karaibska wyspa zamieszkana jest m.in. przez angielską rodzinę Bas-Thorntonów, która przybyła tutaj w poszukiwaniu finansowego powodzenia. Po spustoszeniu poczynionym przez żywioł Bas-Thorntonowie uświadamiają sobie, że jedynym odpowiednim miejscem do wychowania ich dzieci jest ojczysta Anglia. Nie zwlekając zbyt długo z decyzją (by przypadkiem nie pojawiły się ogniki wątpliwości co do słuszności podjętego postanowienia) piątka pociech (John, Emily, Edward, Rachel i Laura) zostaje wsadzona na pokład Clorindy, kupieckiego statku zmierzającego na Wyspy Brytyjskie. W podobną podróż udają się latorośle Fernandezów, 13-letnia Margaret i jej młodszy brat Harry. Tyle, że morska żegluga pod opieką dobrotliwie wyglądającego kapitana Marpole’a nie trwa zbyt długo, bowiem wkrótce po opuszczeniu portu w Jamajce Clorinda zostaje napadnięta przez piratów, a dzieci – w głównej mierze z przypadku – zostają zakładnikami morskich zbójców. Co ciekawe, im bardziej czytelnik zagłębia się w lekturę, tym mocniej jego umysł zaczyna świdrować pytanie o to, kto tutaj właściwie jest czyim więźniem.

 

Utwór już od pierwszych stron wyróżnia się specyficznym klimatem, który wykreowany zostaje przez trzecioosobowego wszechwiedzącego narratora. To osobnik, lubujący się w zjadliwych przytykach i złośliwych komentarzach, który obeznany jest z tajnikami ironii, groteski oraz czarnego humoru (kwintesencją nieszablonowego dowcipu jest list napisany przez kapitana Marpole’a do państwa Bas-Thorntonów*). Żwawo operuje on językiem, konstruując zdania, za sprawą których (z reguły) szybko i precyzyjnie nakreślony zostaje obraz danej sytuacji, bez zbytecznych dłużyzn czy nadmiernych literackich ozdobników. Chociaż zdarzają się też sceny, które nie zostają odmalowane aż tak dokładnie – w takich przypadkach margines interpretacyjny jest na tyle szeroki, że niejednokrotnie czytelnik może poczuć się skonfundowany i wyprowadzony w pole (pozostaje pytanie czy winny jest autor czy też własna, rozbudzona wcześniej wyobraźnia).

 

Zresztą nieoczywistość to cechy znamienne dzieła. Świat przedstawiony uderza sprzecznościami, a opisywane wydarzenia nie poddają się jednoznacznym ocenom. Największe zdumienie wzbudzają dziecięce sylwetki zestawione z postaciami piratów, bowiem brytyjski pisarz walijskiego pochodzenia igra sobie z oczekiwaniami czytelników, uświadamiając nam, że paleta rzeczywistości nigdy nie składa się wyłącznie z kolorów białego i czarnego. W rezultacie najmłodsi bohaterowie Orkanu na Jamajce to istoty naiwne i niewinne, ale tylko w tym znaczeniu, że brak im wystarczającej ilości życiowego doświadczenia, by w pełni uzmysławiać sobie powagę zachodzących wypadków. Skutkiem tej skromnej liczby empirii jest to, że dzieci (…) na ogół nie potrafią wskazać różnicy między katastrofą a życiem biegnącym normalnym trybem [2]. Jednocześnie ich sposób postrzegania otoczenia limitowany przez bardzo mocną koncentrację na czasie teraźniejszym prowadzi do tego, że spływające bodźce przetwarzane są diametralnie inaczej niż ma to miejsce w przypadku dorosłych. Hughes sygnalizuje również, co może się stać, kiedy dzieci pozbawione zostają opieki ludzi dojrzałych i zaczynają tworzyć własne zasady, normy i kodeksy. Pisarz dość szokująco pokazuje do jakich okrucieństw może doprowadzić impulsywność, kierowanie się emocjami oraz myślenie życzeniowe.

 

Sporo uwagi poświęcono też dorosłym, akcentując przede wszystkim hipokryzję i obłudę, na których oparte są codzienne kontakty (Tamtejsze dzieciaki były bandą dzikusów i przynajmniej z rana często biegały boso jak Murzyni, a jest to niesłychanie ważna sprawa, gdyż w takim kraju jak Jamajka biali muszą zachowywać pozory [3]). Symbolem tego fałszu jest masywna kamienna brama w rezydencji państwa Fernandezów: Trzeba ją było objechać, bo od lat nikt nie zadawał sobie trudu, żeby otwierać jej ciężkie skrzydła. Wokół nigdy nie stało żadne ogrodzenie, więc droga po prostu biegła obok [4].

 

Ostatnim akcentem, któremu warto się przyjrzeć szczególnie pod kątem oceny ludzi z innej epoki za pomocą aktualnych wzorców moralnych, są komentarze Richarda Hughesa kierowane pod kątem ludzi o afroamerykańskich korzeniach. Gdyby książka została napisana w XXI wieku, autor prawdopodobnie zostałby odsądzony od czci i wiary, bowiem w utworze nie brak stereotypowych uszczypliwości, które dziś uznano by za rasistowskie (Cukrownie się zawaliły, trzcinę cukrową i proso zdusił busz, a pracujący dotąd w polu Murzyni jak jeden mąż porzucili swoje chaty, żeby przenieść się gdzieś, gdzie nie groziłyby im choćby widoki na jakąkolwiek pracę [5]; Zebrane z kotłów szumowiny ściekają po podłodze i z dodatkiem różnego rodzaju paskudztwa – owadów, a nawet szczurów i tego wszystkiego, co może przylegać do murzyńskich stóp – spływają do kolejnego zbiornika, gdzie po destylacji zamieniają się w rum [6]).

 

Reasumując, Orkan na Jamajce to interesująca lektura, w której autor podjął się trudnego tematu, jakim niewątpliwie jest próba ukazania funkcjonowania i działania umysłu dziecka. Wydaje się, że przedsięwzięcie zakończyło się sukcesem – Hughes przypomina, że młodzi ludzie różnią się od dorosłych, bowiem przez brak życiowego doświadczenia w dość nieporadny sposób interpretują poszczególne fakty. Jednocześnie Brytyjczyk w mocno satyryczny sposób przedstawia świat dorosłych, którego fundamentami są fałsz i obłuda.

 

 

*Pozostaje wszak jeszcze jedna sprawa, mogąca nadal budzić w Was pewien niepokój, biorąc pod uwagę płeć niektórych z tych biednych niewiniątek, rad zatem jestem Państwa uspokoić w tej kwestii, dzieci zabrano bowiem na szkuner wieczorem i miło jest mi donieść, że zostały tam uśmiercone niezwłocznie, a ich ciałka wrzucono zaraz do morza, co oglądałem z ulgą na własne oczy. Na to, czego moglibyście się obawiać, nie było czasu, i z przyjemnością przekazuję Państwu tę pocieszającą wiadomość [7].

---

[1] Richard Hughes, Orkan na Jamajce, przeł. Maciej Świerkocki, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2012, s. 37

[2] Tamże, s. 50

[3] Tamże, s. 27

[4] Tamże, s. 28

[5] Tamże, s. 15

[6] Tamże, s. 18

[7] Tamże, s. 65 – 66