Haruki Murakami "Śmierć Komandora. Pojawia się idea" - Nie zawsze fakty unieważniają iluzje [1]

Śmierć Komandora. Pojawia się idea

Haruki Murakami

Tytuł oryginału: Kishidanchōgoroshi.  Daiichibu. Arawareru idea hen

Tłumaczenie: Anna Zielińska-Elliott

Wydawnictwo: MUZA S.A.

Liczba stron: 480

Protagonista powieści autorstwa Harukiego Murakamiego zatytułowanej Śmierć Komandora. Pojawia się idea, konstatuje, że: W abstrakcjach znaczenie wszystkiego stawało się symboliczne, a przez połączenie symbolu z symbolem rodziło się nowe znaczenie [2]. Stwierdzenie w pewnej mierze dobrze opisuje dorobek japońskiego autora, bowiem wyróżnikiem jest prozy jest mariaż tego, co niecodzienne i niebywałe z tym, co banalne i wtórne, któremu towarzyszy wplatanie elementów zaczerpniętych z popkultury, baśni i innych literackich dzieł. Warto się jednak zastanowić, czy wypadkową tych zabiegów jest nowe znaczenie, czy wręcz przeciwnie – przecież uparte stosowanie podobnych, albo wręcz identycznych zabiegów może prowadzić do wrażenia wtórności. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem tego dylematu jest sięgnięcie po najnowszą książkę pisarza, wspomnianą Śmierć Komandora. Pojawia się idea.

Główny bohater utworu, a zarazem pierwszoosobowy narrator to osobnik tak typowy dla twórczości Harukiego Murakamiego, że czytelnicy mający styczność z wcześniejszym dorobkiem Japończyka, mogą śmiało uznać go za starego znajomego. Jego cechą znamienną jest zwyczajność – 36-latek prowadzi spokojną egzystencję naznaczoną powtarzalnością i przewidywalnością (oraz zamiłowaniem do wykonywania obowiązków domowych). Następujące po sobie dni, mimo iż pozbawione jarzma ściśle określonego rytmu dnia narzuconego przez pracę na etacie, są do siebie bardzo podobne – owa schematyczność daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa. Tyle, że jak w przypadku niejednej z książek Murakamiego, szary i pospolity człowiek wciągnięty zostaje w wir niezwykłych wydarzeń, do których dochodzi, gdy zostaje on wytrącony z kolein rutyny ((...) szwy trzymające świat w kupie zaczęły się lekko pruć [3]). W Śmierci Komandora. Pojawia się idea bodźcem, skłaniającym do opuszczenia murów monotonii jest wyznanie żony, która oświadcza, że żąda rozwodu z racji faktu, iż dotychczasowa relacja uległa wypaleniu (w mniemaniu narratora chodzi o to, że miejsce w sercu kobiety zajął inny mężczyzna).

Protagonista to malarz abstrakcjonista, który zarabia na utrzymanie jako portrecista. Mimo iż tworzenie wizerunków traktowane jest przez niego jako konieczność i praca zarobkowa, to w dziedzinie tej uzyskuje biegłość zapewniającą mu uznanie współpracowników i klientów (w powszechnej opinii artysta posiada (…) zdolność dotarcia wprost do serca malowanego i instynktownego uchwycenia tego, co się w nim kryje [4]). To właśnie malarstwo oraz tytułowy obraz (Śmierć Komandora) odgrywają najważniejszą rolę w powieści – w połączeniu z samotnością i dobrowolną izolacją okazują się one kluczem do tego, by wyrwać się ze zgiełku dnia powszedniego, zapomnieć o towarzyszącej nam nieustannie presji nakazującej żyć szybko oraz intensywnie, i przystanąć na moment po to, by wsłuchać się w subtelne sygnały wysyłane przez naszą podświadomość oraz otaczającą nas rzeczywistość.

Tak jak i w innych utworach Murakamiego, to otwarcie się na spływające do naszego umysłu bodźce jest jednoznaczne z wpuszczeniem do swojego świata wszelakiej maści osobliwości – bohater, który biernie poddaje się płynącemu nurtowi zdarzeń akceptuje fakt, że do realności cieniutkim strumieniem zaczyna wlewać się niezwykłość (Czułem coś w rodzaju lekkiej rezygnacji, że wszystko wymyka mi się z rąk [5]), pozostając przy tym bezradnym, przy wszelkich próbach wyjaśnienia przyczyn zachodzących wypadków (To przypominało układanie puzzli z brakującymi kawałkami [6]).

Cały zaś proces postępującego oniryzmu, czyli coraz mocniejsze przeplatanie się jawy i snu, odpowiada wewnętrznej przemianie, której stopniowo ulega bezimienny protagonista – wydaje się, że celem owej metamorfozy jest zerwanie krępujących nas łańcuchów rzeczy drobnych i nieistotnych, ale kradnących nasz bezcenny czas i bardziej świadome trwanie, dzięki czemu możliwe stanie się docenienie ulotność i piękna danej chwili.

Materią, z której Murakami tka swoją opowieść są motywy znane z poprzednich powieści. Istotną funkcję spełnia lustro oraz to, co skrywa w sobie poza naszym odbiciem. Pełna symbolizmu jest studnia, która z jednej strony kojarzy się z trumną czy bezgraniczną samotnością, z drugiej zaś może stanowić miejsce odosobnienia, w którym można odciąć się od otoczenia, by w spokoju oddać się rozważaniom i refleksjom. Ponadto  postacie zamieszkujące karty Śmierci Komandora muszą zmagać się ze stratą, z którą trudno się pogodzić. Haruki Murakami jest też powtarzalny w kwestiach tak drobnych jak meble – wygodny fotel czy kanapa (Ani zbyt twarda, ani zbyt miękka [6]) można już chyba uznać za znak firmowy Japończyka. 

Summa summarum, Śmierć Komandora. Pojawia się idea to książka, która nie wyróżnia się niczym szczególnym na tle dotychczasowych literackich osiągnięć Harukiego Murakamiego. Czytelnicy, których specyficzny styl żelaznego kandydata do Nagrody Nobla nieco razi, będą zarzucać Japończykowi wtórność, zaś oddani fani prawdopodobnie będą cieszyć się z możliwości obcowania z płodem zawierającym wszystkie cechy znamienne dla prozy pisarza. W moim odczuciu książka – parafrazując nieco styl samego autora – nie jest ani zła, ani dobra. To po prostu kwintesencja tego, do czego zdążył przyzwyczaić nas Murakami, tzn. jest ona swoistym przypomnieniem, że konieczne jest (…) wytężanie słuchu i wzroku, by uczynić ewidentnym to, co było ukryte [7]. To także uświadomienie nam, że (…) często się zdarza, że trudno jest uchwycić granicę między rzeczywistością, a nierzeczywistością [8]. 

---

[1] Haruki Murakami, Śmierć Komandora. Pojawia się idea, przeł. Anna Zielińska-Elliott, Wydawnictwo MUZA S.A., Warszawa 2018, s. 421

[2] Tamże, s. 169

[3] Tamże, s. 212

[4] Tamże, s. 57

[5] Tamże, s. 226

[6] Tamże, s. 193

[7] Tamże, s. 359

[8] Tamże, s. 267

[9] Tamże, s. 289