Edward Stachura "Siekierezada albo Zima leśnych ludzi" - Jak nie żyć na niby

Powieści

Edward Stachura

Wydawnictwo: Czytelnik

Liczba stron: 384

 

 

 

 

 

 

 

Wagabundy, niebieskie ptaki, letkiewicze, cyganeria – ludzie pędzący żywot jakże daleki od drobnomieszczańskich ideałów. Nie potrafiący nigdzie zagrzać miejsca na dłużej, włóczący się bez wyraźnie określonego celu w poszukiwaniu bliżej niezdefiniowanych abstrakcji. Za nic mający sobie społeczne normy, niekiedy wręcz nie umiejący się do nich dostosować. Poprzez swoją inność, niedopasowanie, delikatną pogardę odczuwaną wobec tych, którzy twardo stąpają po ziemi i nie pozwalają sobie, by dać porwać się sidłom fantazji, trwają na uboczu, na marginesie, poza głównym obiegiem. Ale co właściwie robią, jak wygląda ich codzienność i czy normalność – jak mogłoby się chyba wydawać – faktycznie jest dla nich tak przerażająca? Pytań wiele, jakże więc ma poradzić sobie z ich natłokiem jeden człowiek? Na szczęście, w sukurs zawsze przychodzi literatura, która i tym razem podrzuca nam choćby garść odpowiedzi – wystarczy sięgnąć po Siekierezadę albo Zimę leśnych ludzi pióra Edwarda Stachury (1937 – 1979).

 

Główny bohater, a zarazem pierwszoosobowy narrator – (…) Janek Pradera, włóczęga i były student, trzy lata archeologii słowiańskiej, (…) człowiek zwinny jak guma, twardy jak stal i kruchy, kruchutki, kruchuteńki jak szkło (…) [1] – przybywa na Ziemie Zachodnie, gdzie zatrudnia się jako robotnik przy wyrębie lasu. Wieś Bobrowice, gromada Hopla, nadleśnictwo Sława [2] to miejsce, gdzie rozpoczyna się nowy rozdział w życiu Pradery – na leśną dolę składa się przede wszystkim ciężka, fizyczna praca, ale z racji odosobnienia i samotności nie brak też okazji do zanurzenia się w morzu własnych myśli, do zagłębieniu się w wirze refleksji. Książka to zapis przeżyć wewnętrznych oraz przygód Janka Pradery, które obejmują opisy codzienności przepełnionej tytułową siekierezadą (Stukają, bębnią rozgłośnie siekiery, ktoś tam ostrzy swoją rąbalnicę, zgrzyta pilnik zdzierany o stal, z rozrzuconych tu i tam po całym zrębie ognisk biją w górę i z trzaskiem jęzory ognia (…) [3]), kontemplację dzikiej, pogrążonej w styczniowych chłodach, opatulonej zimowym szalem przyrody oraz kontakty z współpracownikami i miejscową ludnością. Stopniowo odkrywane są także przyczyny, dla których Janek decyduje się zaszyć w leśnej głuszy.

 

Już od pierwszych stron postać Pradery wzbudza czytelniczą ciekawość, bowiem dusza młodego człowieka zdaje się być niespokojna, strapiona, udręczona zaś zachowanie naznaczone jest pewnego rodzaju sprzecznością. Owa dwoistość wyraża się najjaskrawiej w podejściu do świata zewnętrznego, który z jednej strony jest przedmiotem głębokiej afirmacji ((…) jest coś takiego, takie codzienne fenomenalne zjawisko jak nowy dzień (…) [4]), z drugiej zaś źródłem melancholii i frasunku (Nie ma dla mnie i nigdy już nie będzie niczego bez bólu [5]).

 

Osoba Pradery intryguje także z racji postawy żywionej względem tego, co nas otacza – protagonista jawi się jako ekspert od doceniania małego szczęścia. Drobne, pozornie nieważkie zdarzenia są niczym kamyczki precyzyjnie wydłubywane spośród kolein rutyny i podnoszone ku słońcu, tak by oko mogło nacieszyć się ich kształtem (Nie ma, nie może być słynniejszej muzyki od tej, kiedy w piecu huczy ogień, a za oknem duje wiatr. Kiedy w piecu trzaska żywica, a za oknem dujawica [6]). Zdaje się przy tym, że kluczem do tego, by posiąść podobną umiejętność jest rezygnacja z materialnego zbytku, który może nas skuwać, więzić, ale i zaślepiać. Nie mniej ważna jest zdolność wyłączenia się z nurtu wydarzeń i oddania we władanie chwili bieżącej (O piękne, piękne wakacje bezmyślności wielkiej zupełnej. Błogosławiony odpoczynek od piekła i piekielnego raju myślenia. Błogosławiona bezmyślności młoda zdrowa wdowa [7]).

 

Co interesujące, bodźcem intensyfikującym rozkoszowanie się momentem doczesnym jest świadomość własnej przemijalności (Mówiłem, że ja bez śmierci ani rusz. Ona mi daje życie ta śmierć. To dopiero zaczyna być ciekawe [8]). Z tego też względu, odchodzenie jest istotnym punktem przemyśleń snutych przez Janka Praderę, który niekiedy sprawia wrażenie osoby, niemal całkowicie obezwładnionej obsesją na punkcie umierania ((…) dobrze wiem, doskonale wręcz się orientuję, że śmierć ani na moment mnie nie opuszcza, na głowie wiecznie mi siedzi, na czole mam ją wypisaną, przy nodze mojej zawsze wiernie jest [9]) – wydaje się, że ta aberracja może być wynikiem lęku przed starością i związanym z tym zniedołężnieniem, upośledzeniem (Jeśli mówię młodsze czasy, to nie dotyczy to mnie. Młodsze czasy mówię w tym znaczeniu, że młodszy był wiek ziemi, wiek planety. Bo moje młode czasy, młodość moja nigdy nie była młodsza niż teraz i jak na razie będzie dalej szła młodniejąc, czuję to jeszcze zupełnie nieźle, całym ciałem, a jeszcze rozumem, i niech mnie nikt nie straszy [10]).

 

Sylwetka Janka Pradery przywodzi też na myśl bajkowego rycerza, który stara się być szarmancki wobec kobiet, postępować honorowo z nieprzyjaciółmi czy wrogami, pozostawać lojalnym wobec przyjaciół i znajomych. Uzupełnieniem portretu jest umiłowanie natury oraz darzony doń szacunek. Tyle, że w prezentowanym wizerunku jest pewna skaza, zgrzyt, konflikt. Pandera na tyle mocno wkracza w swoje wnętrze, że zdarza mu się zaplątać na krętych ścieżkach własnego umysłu – ofiarą tych wędrówek pada choćby ukochana bohatera, pieszczotliwie określana mianem Gałązki Jabłoni, która musi akceptować duchowe rozterki  Pradery, kończące się błąkaniem się po świecie. I tak kobiecie zamiast fizycznej obecności pozostaje tylko duchowa więź z lubym.

 

Reasumując, Siekierezada albo Zima leśnych ludzi to niezła książka traktująca o człowieku, który stara się egzystować wedle własnych zasad, nawet jeśli oznacza to poruszanie się pod prąd albo swoistą donkiszoterię. Powieść utrzymana jest w poetycko-podniosłym stylu, który jednych może nieco drażnić, dla innych zaś będzie postrzegany jako przejaw wrażliwości i otwarcia na świat.

---

[1] Edward Stachura, Siekierezada albo Zima leśnych ludzi, w: Powieści, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1982, s. 305 – 306

[2] Tamże, s. 218

[3] Tamże, s. 232

[4] Tamże, s. 233

[5] Tamże, s. 314

[6] Tamże, s. 226

[7] Tamże, s. 219

[8] Tamże, s. 214

[9] Tamże, s. 211

[10] Tamże, s. 213