Powrót do Maya, czyli Czarny dom Petera Maya

Peter May

Czarny dom

tytuł oryginału: The Blackhouse
tłumaczenie: Jan Kabat
cykl: Wyspa Lewis (tom 1)
wydawnictwo: Albatros 2014
liczba stron: 464

W dzieciństwie zaczytywałem się, na szczęście krótko, gdyż mocno wypaczają umysł, powieściami Karola Maya. Teraz postanowiłem wrócić do tego nazwiska, ale tym razem nie do Karola, lecz do Petera, szkockiego pisarza i scenarzysty, i na kieł wziąć jego powieść Czarny dom, pierwszą część trylogii rozgrywającej się na Wyspie Lewis.

Wyspa Lewis jest północną częścią podwójnej Wyspy Lewis and Harris, która z kolei jest trzecią co do wielkości z Wysp Brytyjskich, po Wielkiej Brytanii i Irlandii. Jest zarazem największą wyspą Szkocji. Sama Lewis jest też największą wyspą Hebrydów Zewnętrznych zwanych także Wyspami Zachodnimi. Wyspa Lewis zamieszkana jest przez około osiemnaście i pół tysiąca osób. Piszę o tym tytułem wstępu, gdyż niestety w książce Czarny dom Petera Maya wydanej przez wydawnictwo Albatros nie ma mapki ani wyjaśnienia tych geograficznych niuansów.

Na wspomnianej Isle of Lewis dochodzi do makabrycznego zabójstwa. System HOLMES * wskazuje, iż postępowanie w sprawie podobnej zbrodni, która miała miejsce wcześniej w Edynburgu, prowadził Fin Macleod z tamtejszej policji, , w związku z czym wskazane jest, by dołączył on do grupy śledczych pracujących na Wyspie Lewis. Inspektor Macleod zarekomendowany przez wyrocznię naszych czasów, czyli komputer, nie ma innego wyjścia jak udać się na rodzinną wyspę, z której z wielkim trudem udało mu się przed laty uciec.

Uciec nie tylko ze względów osobistych, ale dlatego, że większość o tym marzy; Wyspa Lewis nie jest bowiem łatwym miejscem do życia. W dużej części skalista lub porośnięta wrzosami, niemal pozbawiona drzew, interesująco wygląda może na zdjęciach zrobionych w nieliczne słoneczne dni, ale przez pozostałą część roku jest idealnym miejscem na kryminał w stylu noir, i taką też powieść serwuje nam Peter May.

Ale czy to na pewno kryminał? Większą część powieści stanowią reminescencje protagonisty wywołane powrotem do miejsc oraz osób znanych z dzieciństwa i młodości; wspomnień niezbyt zresztą szczęśliwych, jak w większości przypadków w regionach podobnych do Lewis, gdzie twarde warunki życia, klimatyczne, ekonomiczne i wszelkie inne, raczej nie pozwalają rozkwitnąć ani delikatniejszym ludziom, ani roślinom.

Czarny dom jest bardzo interesującym przyczynkiem do refleksji nad takimi tematami jak rola pierwszej miłości i jej wpływ na późniejsze życie, wolna wola i możliwość kreowania własnego losu, religia... Wpływ przypadku na naszą przyszłość, pytanie o to, czy jesteśmy takimi, jakimi siebie widzimy, czy takimi, jakimi widzą nas inni... Tematy trudne, a pociągnięte z wyczuciem i w niezwykle interesujący sposób. Gdyby brać pod uwagę ilość miejsca poświęconego różnym wątkom, można by rzec, że to raczej powieść obyczajowa, psychologiczna, ewentualnie nawet bardziej romans niż kryminał. A jednak jest to bardzo ciekawa propozycja, coś odmiennego od wszelkich dotychczasowych konwencji, gdyż to nadal kryminał w stu procentach. Intryga kryminalna, sama w sobie interesująca i oryginalna, jest jakby wielką klamrą, która spina w nierozerwalną całość wszelkie inne warstwy powieściowego tworzywa. Bez nich byłaby uboga i niepełna, a zarazem one bez niej rozeszłyby się niczym części ubrania pozbawione szwów. Czytelnicy będący niewolnikami starych upodobań, zamknięci na nowe prądy, będą pewnie narzekać na to, że za mało kryminału w tym kryminale, ale dla tych, którzy poszukują nowych trendów w tym gatunku, to bardzo ciekawa propozycja.

Pięknie oddana jest atmosfera życia na Lewis – poza krótkimi okresami ciepła i słońca depresyjna, mroczna i zimna, a mimo to w jakiś dziwny sposób pociągająca. Postacie występujące w powieści, choć niezbyt liczne, są przekonujące, oryginalne, bardzo zróżnicowane i zarazem, co jest dużą zaletą, współgrające z własną przeszłością oraz teraźniejszością, co nie zawsze do końca się udaje.

Czarny dom jest też niezwykle pozytywnym przykładem, że wciąż można napisać bardzo dobry, a nawet rewelacyjny kryminał bez uciekania się do seryjnych zbrodni, co stało się już prawdziwą plagą tego gatunku, która coraz bardziej mnie nuży.

Nie obyło się niestety bez, nielicznych na szczęście, wpadek, jak choćby uderzenie w skroń pozostawiające siniak na... policzku, czy stwierdzenie, iż gnejs jest najstarszą skałą na Ziemi. Nie wiem czy te potknięcia, podobnie jak momentami daleki od ideału styl, są winą autora, czy też tłumacza. Całość jednak okazała się niezwykle wciągająca; czyta się to świetnie. Rozrywka przednia, a przy tym daje do myślenia zarówno w trakcie lektury, jak i po jej zakończeniu. Na wielki plus dla autora zaliczam to, że choć sięgnął do pewnego bardzo modnego do niedawna tematu z dziedziny psychologii, który to chwyt zwykle powoduje u mnie od razu bardzo krytyczny stosunek do dzieł, w których się przewija, gdyż jest zwykle ukazywany sprzecznie z wiedzą naukową, to jednak wykorzystał go w taki sposób, że absolutnie nie można tego krytykować.

Jako wielbiciel oryginalności doceniam przede wszystkim to, o czym wspomniałem, czyli coś, co może zapoczątkować nowy prąd w ramach kryminału, który choć dorobił się już wielu podgatunków, to nie ma jeszcze czegoś takiego, co zaprezentował Czarny dom. Z tego powodu uznaję tę powieść, mimo pewnych niedociągnięć, za rewelacyjną i polecam szczególnie gorąco



Wasz Andrew

*HOLMES (Home Office Large Major Enquiry System) to system informatyczny używany przez brytyjskie siły policyjne do badania najpoważniejszych przestępstw, takich jak seryjne zabójstwa czy oszustwa na wielką skalę. System jest pojedynczą aplikacją opracowaną przez Unisys dla Police Information Technology Organisation w ramach Private Finance Initiative. Zapewnia pełną spójność i kompatybilność wszystkich sił policyjnych Anglii , Szkocji , Walii i Irlandii Północnej , a także Królewskiej Policji Wojskowej.

Słowna skala ocen:

1. beznadziejna
2. bardzo słaba
3. słaba
4. może być
5. przeciętna
6. dobra
7. bardzo dobra
8. rewelacyjna
9. wybitna
10. arcydzieło

Cykl Wyspa Lewis:

1. Czarny dom
2. Człowiek z Wyspy lewis
3. Jezioro tajemnic